Hoe lossen we het lerarentekort nu écht op? ‘Er zullen heilige huisjes moeten sneuvelen’

Vanaf volgend schooljaar worden een dertigtal scholen in Vlaanderen ‘proeftuinen’ die zelf kunnen experimenteren met mogelijke oplossingen voor het lerarentekort. Welke maatregelen zijn volgens experts en directies de beste?

Geef opleiding on the job

Dat is wat de katholieke bassischolen in Kortrijk gaan doen. Zij zouden graag een tiental zij-instromers voor een jaar in dienst nemen en hen op school de kneepjes van het vak leren. “We krijgen wekelijks aanvragen van kandidaten die graag zouden beginnen”, zegt coördinerend directeur Rik Bossuyt. “Dinsdagochtend waren het er nog eens vijf. Maar op dit moment is dat niet mogelijk omdat ze niet pedagogisch opgeleid zijn.”

Bossuyt wil nieuwe kandidaten nu meteen op school praktijkervaring laten opdoen, terwijl een hogeschool hen nog extra zou begeleiden met theorie. Om ze niet meteen voor de leeuwen te gooien, zullen de aspirant-leerkrachten eerst twee maanden de lessen observeren. Vanaf november zouden ze dan zelf al eens voor de klas staan en vanaf nieuwjaar zou de school hen volledig kunnen inschakelen.

Zet coaches in

Omdat de leerkrachten dan zelf ook begeleiding nodig hebben, willen de Kortrijkse basisscholen coaches voorzien. Dat zijn dus ervaren leerkrachten binnen de schoolgroep, die de nieuwelingen onder hun vleugels nemen. Het lijkt op het eerste gezicht wat moeilijk om die leraren nog eens met extra werk op te zadelen, als er al te weinig leerkrachten zijn. Maar volgens Bossuyt lukt het perfect.

“We kunnen ze natuurlijk geen tijd vrij geven”, zegt de directeur. “Maar we zouden die leerkrachten in overuren betalen voor hun begeleidingswerk. Zij kunnen hen helpen tijdens de lessen en op woensdagnamiddag met hen samenzitten. Ondertussen hebben we al leerkrachten gevonden die gemotiveerd zijn om dat te doen.”

Zoek onderwijsassistenten

Niet enkel scholen denken na over het lerarentekort. Dit is een van de voorstellen, die de Onderwijsvereniging van Steden en Gemeenten (OVSG) doet om het tekort aan te pakken. Onderwijsassistenten zijn géén coaches met jaren ervaring, maar wel kandidaten met nul kilometer op de teller. Zij kunnen bijvoorbeeld knutselen met de kinderen, helpen met oefeningen maken of toezicht houden.

Scholen in Antwerpen en Brussel zijn ondertussen al volop op zoek naar zulke assistenten. De doelgroep zijn mensen die geen pedagogisch diploma hebben. “Samen met de leerkracht zouden ze dus met twee voor de klas staan”, zegt Anne Berckmoes van het OVSG. “Zij zouden op die manier de smaak van het lesgeven te pakken krijgen en dan later een pedagogische opleiding volgen om uit te groeien tot volwaardige leerkrachten.”

Schakel gepensioneerde leerkrachten in

Het is een les die sommige scholen uit de coronacrisis hebben geleerd. Toen de nood het hoogst was, stonden de gepensioneerde leerkrachten klaar om bij te springen. Directeur Tom Smets van de Mechelse basisschool De Spreeuwen verwelkomde hen met open armen en zag dat het goed was. “De gepensioneerde leerkrachten waren heel enthousiast", zegt Smets. “Ik was heel tevreden over hun hulp."

Al zijn er wel beperkingen. Als een werknemer in ons land op pensioen gaat, mag hij tot zijn 65ste maar een beperkt aantal uren bijverdienen bovenop zijn pensioen. “De gepensioneerde leraren kwamen maar één dag per week een handje toesteken op school”, zegt Smets. “Om een voltijdse opdracht in te vullen, zou een directie dus al vijf gepensioneerden onder de arm moeten nemen. Daardoor ging het bij ons dus enkel maar om korte opdrachten.”

Herteken het schoollandschap

Experts lopen niet echt warm voor het proeftuinenplan van minister Ben Weyts (N-VA), omdat scholen maar beperkt zijn in hun mogelijkheden. Om het lerarentekort echt aan te pakken zijn er ingrijpende hervormingen nodig in het onderwijslandschap, zegt onderwijssocioloog Bram Spruyt (VUB). Een piste die hij naar voor schuift, is om het aantal scholen te rationaliseren: goed nadenken over hoeveel scholen ons land op welke plaats nodig heeft.

Uit vergelijkend onderzoek van de OESO bleek dat een Vlaamse klasgroep gemiddeld maar uit dertien leerlingen bestaat in de eerste jaren secundair. Die kleine klassen vragen veel leerkrachten. “Nu vinden we het belangrijk dat ouders niet te ver moeten gaan om een school te vinden en dat er een evenwicht is tussen de onderwijsnetten", zegt Spruyt. “Om dat te hervormen moeten onder meer de netten en de vakbonden een akkoord bereiken. Dat kan jaren duren. Maar om het lerarentekort echt op te lossen, moeten heilige huisjes sneuvelen."

Snoei in het papierwerk

De grote oplossingen voor het lerarentekort zijn volgens de experts al langer bekend, maar worden niet in de praktijk gebracht. Het beroep moet vooral aantrekkelijker worden: leerkrachten klagen nu onder meer over te veel administratie. “Als je niet met de berg papierwerk start, is al de rest zinloos", zegt pedagoog Pedro De Bruyckere (Arteveldehogeschool).

Een ander euvel waar zij-instromers vaak op afknappen is de anciënniteit. Volgens een nieuw plan van minister Weyts kan iemand die een praktijkvak geeft tot twintig jaar anciënniteit meenemen. Maar voor anderen is het maximaal tien, als ze dan nog voor een knelpuntvak kiezen. “Er zijn sectoren die structureel mensen afdanken", zegt Spruyt. “Denk maar aan de bankensector. Maar de anciënniteit houdt oudere bankiers nu tegen om naar het onderwijs over te stappen.”