Hoe kunnen wij ons wapenen tegen extreme hittegolven zoals in Canada?

Na honderden doden door de hitte zijn er nu ook bosbranden in het westen van Canada. De westkust van het Noord-Amerikaanse continent kreunt onder de aanhoudende hoge temperaturen. Hoe komt dat? En moeten wij ons zorgen maken?

“Dit is te veel zomer. Het is niet langer aangenaam.” De Canadese vrouw uit Vancouver met wie de Duitse tv-zender DW News spreekt, heeft er na enkele dagen van temperaturen boven de 40 graden Celsius schoon genoeg van. Met een rood aangelopen gezicht draagt ze haar hondje over de arm. Zijn tong hangt uit zijn bek. Beide hebben verkoeling opgezocht naast het water. Dat doet de hele stad: stranden, parken en rivieren zijn hotspots. Te mijden: open pleinen en de zonnekant van de straat.

De westkust van Canada en de Verenigde Staten (VS) puft en zucht. Deze week werd drie dagen op rij het hitterecord gebroken, tot 49,5 graden Celsius in Lytton, 260 kilometer ten noorden van Vancouver.

De extreme hitte legt het openbare leven helemaal lam. Scholen sluiten de deuren en verkoelingsplekken worden opgericht. “Andere jaren ligt hier nu nog sneeuw: dan liever de zon”, merkte een inwoner van Vancouver op tegen Britse tv-zender Channel 4.

Maar voor Carolina Machado was thuisblijven geen optie. “Komende nacht spenderen we 300 dollar om samen met onze baby te kunnen slapen in een hotelkamer met airconditioning”, zegt ze, omdat alle mobiele airconditioning of ventilatoren uitverkocht waren. “Sommige mensen verkochten hun exemplaar online voor drie keer de normale prijs.”

Al gaan de ongemakken verder dan slapeloze nachten. Donderdag vaagden bosbranden alle huizen in Lytton weg. Ook raakten verschillende mensen bedwelmd door de hitte. “De spoeddiensten werden overspoeld. Mensen stonden in rijen op de gang”, vertelde verpleegkundige Gail Mers uit Burnaby op de Amerikaanse tv.

Het verdict is hard. De voorbije dagen stierven liefst 486 mensen in de Canadese provincie Brits Columbia. De sterftegraad ligt 195 procent hoger dan normaal. Ook aan de westkust van de VS stierven tientallen mensen door de hitte. Vaak zijn het ouderen.

Hittekoepel

De extreme hitte kent enkele oorzaken. Het is nog maar een week nadat de zon op haar hoogste punt stond. Daarnaast zorgde de straalstroom – een grote luchtstroom op tien kilometer hoogte – voor de aanvoer van warme lucht uit het zuidwesten van de VS en Mexico.

Dankzij een hogedrukgebied boven het noordwesten van de VS en Canada blijft die warme lucht letterlijk hangen. Daarom spreken verschillende media van een ‘hittekoepel’: het hogedrukgebied houdt de warme lucht vast. “Eigenlijk is het vergelijkbaar met wat wij in 2019 meemaakten”, zegt klimatoloog Philippe Huybrechts (VUB). “Ook toen was er verschillende dagen helder weer, werd er lucht uit Noord-Afrika aangevoerd en raakte die niet weg. Alleen liggen de temperaturen ginder iets hoger, doordat de lucht uit bijvoorbeeld Arizona nog warmer is.”

De link met klimaatverandering is snel gemaakt. Toch zijn klimatologen voorzichtig. “Een hittegolf kan altijd voorkomen”, zegt Huybrechts. “Wat wel rechtstreeks een gevolg is van de klimaatopwarming, zijn de recordtemperaturen die gebroken worden.” Dat is logisch: we zitten op een langzaam stijgende lijn. Uitschieters op die lijn zullen dus hoger liggen.

“Er is nog geen consensus over in de literatuur, maar verschillende studies wijzen er nu al op dat de klimaatopwarming de straalstroom in de war stuurt”, zegt klimatoloog en geograaf Samuel Helsen (KU Leuven). “Ze maakt als het ware grotere kronkels, waardoor er meer hitte uit het zuiden naar het noorden gebracht wordt en omgekeerd. Met extremen als gevolg.”

Natteboltemperatuur

Dit zal dus nog voorkomen. Moeten wij vrezen voor temperaturen tegen de 50 graden? Niet meteen, zeggen Helsen en Huybrechts. “De meest pessimistische scenario’s zeggen dat het wel mogelijk is tegen het einde van de eeuw.”

Vooral op plekken met een hoge luchtvochtigheid maakt men zich best zorgen. Wetenschappers verwijzen daarvoor naar de zogenaamde ‘natteboltemperatuur’. Dat is de temperatuur die een thermometer laat optekenen nadat hij in een natte doek gewikkeld werd. Ligt die hoger dan 35 graden Celsius tijdens een uitschieter, dan kunnen de omstandigheden simpelweg dodelijk zijn. Door de hoge luchtvochtigheid slaagt het menselijk lichaam er dan niet meer in af te koelen via zweet en gaat de lichaamstemperatuur gevaarlijk omhoog.

“Momenteel kent vooral de Perzische Golf dat fenomeen”, zegt Huybrechts. “Al is men er daar op voorzien: in bijvoorbeeld Dubai hangt overal airconditioning.” De (meest pessimistische) voorspellingen zeggen echter dat zo’n hoge natteboltemperatuur ook elders zal voorkomen. Bijvoorbeeld in India, waar airconditioning geen algemeen goed is.

Al besluiten we uit dat laatste best niet dat problemen met hitte een ver-van-mijn-bedshow zijn. Dat bewezen voorgaande hittegolven. Nadat verschillende oudere mensen stierven in de zomer van 2003, zijn ook bij ons woonzorg-centra zonder airconditioning ondenkbaar geworden. Vancouver voegt daar nu verkoelingsplekken aan toe.

Volgens Helsen zijn het vooral steden die zich best voorbereiden. “Dankzij het hitte-eilandeffect slaan zij tijdens een hittegolf overdag warmte op die ze veel minder goed kunnen afgeven ’s nachts”, zegt hij. “Door meer in te zetten op vergroening – bijvoorbeeld een grasplein met enkele bomen – kunnen steden dat effect tegengaan.”