Hoe ‘Karen’ het archetype van de vervelende witte vrouw werd

Op internet is ‘Karen’ het archetype van de zeurende witte vrouw uit de middenklasse. Waar komt het typetje vandaan? En is het niet enorm seksistisch?

Er zijn vrouwen die Karen heten en eerder zelden een gedachte hebben gewijd aan hun naam, maar nu ervan balen dat ze geen andere naam hebben gekregen van hun ouders. Aan de betekenis van de naam kan het niet liggen: Karen (Karin in het Nederlands) is afgeleid van de Griekse naam Catharina, dat zoveel als ‘zuiver’ en ‘rein’ betekent.

Nee, de reden dat de naam Karen een smet heeft gekregen, heeft alles te maken met een nieuw, gelijknamig Amerikaans archetype dat ook over de grenzen steeds meer bekendheid geniet in de internetcultuur van memes – geestige plaatjes die de spot drijven met personen of fenomenen. Een fenomeen, zo kun je ‘Karen’ inmiddels wel noemen. Alleen al op TikTok zijn de memes over Karen tot nu toe goed voor 2,7 miljard views.

Voor liefhebbers van deze memes staat Karen voor het stereotype van een onuitstaanbare vrouw van middelbare leeftijd – wit van huidskleur, met een vlotte korte blonde coupe – die op hoge poten de manager wenst te spreken wanneer een dienstverlener geen rode loper heeft uitgerold voor hare majesteit De Klant. Een racistische vrouw bovendien, die zich hysterisch of bazig opstelt wanneer ze geconfronteerd wordt met de aanwezigheid van een zwarte man of vrouw. En sinds kort belichaamt ze ook de betweterige anti-vaxxer en de chronisch ontevreden feeks die zich publiekelijk verzet tegen coronamaatregelen.

Maar hoe kon nou uitgerekend ‘Karen’ zo’n hoge vlucht nemen als haatobject? En wat zegt het over de tijdgeest dat een massa internetters openlijk afrekenen met dit type vrouw?

Wie precies de naam Karen voor het archetype heeft gemunt, valt niet vast te pinnen. Matt Schimkovitz, redacteur bij Know Your Meme (een website die onder meer memes, virale video’s en internethypes documenteert), vertelde onlangs in een interview met nieuws- en lifestyle website Insider dat de popularisering van het stereotype waarschijnlijk in 2005 is begonnen. Volgens Schimkovitz was comedian Dane Cook de eerste bekendheid die de naam voor het archetype gebruikte in een fragment uit zijn stand-up comedy show. Daarin schetst Cook een vermoeiend type dat slechts met moeite wordt gedoogd door haar vrienden. ‘Elke vriendengroep kent wel een Karen, die over het algemeen een idioot is’, vat Cook het type bondig samen in zijn optreden dat op YouTube te vinden is. ‘En wanneer ze niet aanwezig is, kijkt de rest elkaar aan om vervolgens te verzuchten: God, wat is Karen een idioot.’

Het Karen-profiel kreeg pas in 2017 meer vorm, toen een anoniem account op Reddit, een Amerikaanse sociaalnieuwswebsite waar gebruikers eigen nieuws kunnen delen, een topic opende over een ex die echt Karen heet. In de haatmonoloog, die hij introduceerde als een ‘eerbetoon aan mijn haat voor Karen’, ging de anonieme gebruiker woest tekeer over zijn ex-vrouw die hem het contact met zijn twee kinderen onmogelijk zou maken en tijdens de scheidingsprocedure, met succes, een claim deed op hun gezamenlijke huis.

De topic werd uiteindelijk verwijderd door de man, maar andere gebruikers , die in de vrouw een bepaald vrouwtype herkenden dat ze vurig haatten, openden een nieuwe topic onder de titel FuckYouKaren. Het blogje, waarop sindsdien valse memes over Karen met sardonisch genoegen worden uitgewisseld, groeide uit tot een hit: ruim een half miljoen mensen abonneerden zich op de haattopic.

Voor deze Reddit-gebruikers, die zich voornamelijk in het rechtse politieke spectrum bewegen, staat Karen vooral voor een wrokkige en geprivilegieerde bitch die zich door niets laat weerhouden om een man te ruïneren. Ze gaven Karen bovendien een uiterlijk: volgens haar haters ziet ze eruit als een witte vrouw van middelbare leeftijd, met een strenge uitstraling en een kort, hoogblond bobkapsel. Met name de Amerikaanse reality-ster Kate Gosselin, die precies aan dit uiterlijk voldeed, werd ongewild het gezicht van de Karen-memes. En saillant detail: Kate Gosselin vocht in die periode al jarenlang met haar ex-man een openlijke ruzie uit over de voogdij over hun kinderen.

Slechterik

Maar waarom heet dit archetype Karen, en geen Elizabeth of Mary? Daarvoor moeten we misschien even terug naar de jaren vijftig en zestig, toen Karen een van de populairste vrouwennamen was onder Amerikanen uit de (hogere) middenklasse. Tijdens de piek van deze trend, in 1957, werden ruim 40.500 Karens geboren. Ter vergelijking: in 2019 kregen slechts 648 meisjes de naam Karen. En nu weer doorspoelen naar 2020. Want de Karens die toen werden geboren, zijn inderdaad de vrouwen van middelbare leeftijd (en iets ouder) van nu.

Dat Karen een geliefde naam is voor vervelende personages in bekende Amerikaanse films en series, helpt ook niet. Het onsympathieke meelopertje in Mean Girls? Karen. Die rijke, lompe en rijpere vrouw met een drankprobleem die voortdurend problematische uitspraken doet in Will & Grace en neerkijkt op het klootjesvolk? Karen. De hysterische, immer ongelukkige vrouw die in de film American Beauty haar man voortdurend afblaft in hun dure koophuis en ondertussen zelf vreemd gaat met een succesvolle man? Goed, zij heet Carolyne. Maar het lijkt Karen, en vooral: het personage gedraagt zich als een extreem typische Karen.

Daar bleef het niet bij voor het archetype. Reddit-gebruikers vonden een verrassende bondgenoot in hun Karen-haat, toen Black Twitter, een mondiale, gefragmenteerde gemeenschap van progressieve Twitteraars die zwarte Amerikaanse onderwerpen bespreken, het type adopteerde voor eigen memes. Dankzij Black Twitter evolueerde Karen tot een racistische vrouw die haar tranen en bemoeienis inzet om achteloos zwarte levens in gevaar te brengen.

Black Twitter is een groter platform en houdt het niet bij memes: vrouwen die in het Karen-profiel passen, worden ook geregeld met foto’s en filmpjes aan de schandpaal genageld. Het meest recente voorbeeld is wat het Central Park Karen incident is gaan heten: in mei ging op sociale media het filmpje rond van een witte vrouw in het beroemde park in New York die met bevende stem de politie belde. Ze had vlak daarvoor haar hond onaangelijnd uitgelaten in een niet daartoe bestemd gebied, en werd daar op aangesproken door Christian Cooper, een Afro-Amerikaanse wetenschapsjournalist. Een discussie volgde en de vrouw belde de politie. Terwijl ze hysterisch vertelde dat zij en haar hond werden bedreigd door een Afro-Amerikaanse man, filmde Cooper haar melding.

Cooper postte het filmpje vervolgens op zijn Facebookpagina, met zijn versie van de discussie die aan de melding vooraf was gegaan. ‘En vanaf dat moment begon ik met mijn iPhone te filmen’, sloot hij zijn relaas af, ‘en ontwaakte haar innerlijke Karen en nam een duistere wending…’

Het filmpje ging, mede door de hulptroepen van Black Twitter, viraal. De vrouw, wier echte naam Amy is, stond er vervolgens op als een racistische hysterica die een valse melding niet schuwt om een zwarte man in gevaar te brengen. Haar melding kreeg grote gevolgen: het filmpje haalde verschillende Amerikaanse media-giganten als CNN, ze werd ontslagenr en de lokale officier van justitie stelde een prompt een onderzoek naar haar in om eventuele strafbaarheid wegens een valse melding vast te stellen. Haar excuses mochten niet meer baten.

Na het virale filmpje van de ‘Central Park Karen’, en gesterkt door de Black Lives Matter-protesten, verschenen meer filmpjes op Twitter van ‘Karens’ die zwarte Amerikanen bedreigen met een telefoontje naar de politie – of zelfs met een wapen. Neem de vrouw van het veelbesproken advocatenechtpaar dat hun huis bewaakte, en nu onderdeel is van de Trump-campagne.

Daar houdt het niet op voor de archetypische Karen, want inmiddels is haar karakterprofiel uitgebreid, terwijl de leeftijdscategorie en het uiterlijk (behalve de huidskleur) diffuus zijn geworden. Karen is nu ook een anti-vaxxer die de wetenschap in twijfel trekt. Een verstikkend betrokken moeder die als een helikopter boven haar kinderen hangt. Een boze witte vrouw die met veel vertoon weigert een mondkapje te dragen op plekken waar dat verplicht is. Of ze is juist de bemoeizuchtige vrouw, die in een Facebookgroep de medische gegevens eist van een buurtbewoner die covid-19 onder de leden heeft.

Seksistisch

Karen is, kortom, synoniem geworden aan de ultieme slechterik. Ze staat voor alle vervelende gedragingen in alledaagse situaties waar bijna iedereen weleens mee te maken heeft gehad: geprivilegieerd, egocentrisch, manipulerend, racistisch, saboterend en zelfs levensbedreigend. En het zijn juist die eigenschappen die in deze tijd, waarin de toekomst onzeker is door de pandemie en de behoefte aan solidariteit groot is, misschien wel meer dan ooit onwenselijk zijn.

Toch zijn er ook critici die het archetype ‘Karen’ juist seksistisch vinden. Want ga maar na: een mannelijke equivalent van ‘Karen’ bestaat niet. En het stereotype reduceert een vrouw, hoe onuitstaanbaar ook op sommige momenten, tot een eendimensionaal figuur. The Guardian-columinst Hadley Freeman schreef in een opiniestuk: ‘De Karen-meme is niet alleen een manier om een bepaald gedrag te beschrijven, maar het is inmiddels ook een middel om vrouwen in toom te houden.’

Freeman meldde haar ergernis over de seksistische connotatie van Karen eerder al op Twitter, schreef ze in haar stuk. ‘Ok, Karen’, was een van de reacties. ‘Nu mag je weer een boterham voor me gaan smeren.’