Hoe jacht op fraudeurs lijkt te ontsporen: monsterboete en sociale woning kwijt door krot in Turkije

Mehmet kwam in 1974 naar België om in de mijn te werken. Hij stuurde elke maand wat geld naar zijn ouders in een bergdorp in Turkije. Nu is Mehmet 71, zijn ouders allang overleden. Hij erfde een tiende van een ruïne ter waarde van 258 euro. Hij moet nu uit zijn sociale woning en 11.000 euro boete betalen. Hoe de jacht op eigendomsfraude nu al lijkt te ontsporen.

Het koppel uit de ophefmakende krantentitel eind 2019 bezat vier appartementen en zestien bouwgronden in Turkije. Terwijl het al jaren spotgoedkoop een sociale woning huurde bij de Antwerpse sociale huisvestingsmaatschappij (shm) Woonhaven. Een hiervoor ingehuurd Nederlands onderzoeksbureau had het ontdekt. De vrederechter zette het koppel uit de woning. Het moest ook 13.000 euro aan door de jaren heen onterecht bekomen sociale korting terugbetalen.

Woonhaven werd in 2017 onder impuls van voorzitter-schepen Fons Duchateau (N-VA) pionier in het actief opsporen van sociale huurders met eigendommen in het buitenland. Later begonnen ook De Zonnige Woonst in Hamme en de Lierse Maatschappij voor de Huisvesting (LMH) dat te doen. Vorige maand besliste Vlaams minister van Wonen Matthias Diependaele (N-VA) om bijna 5 miljoen euro vrij te maken voor het systematisch opsporen van eigendommen in het buitenland. Is er een vermoeden, dan kunnen voortaan alle 90 Vlaamse shm’s voortaan op kosten van de overheid de bureaus Soza Xpert, Bureau Buitenland, Focus Handhaving of BDO inschakelen. In de praktijk gebeurt dat bijna altijd in Turkije of Marokko.

Vader van het idee was Filip Dewinter, die in punt 24 van het 70 puntenplan van het toenmalige Vlaams Blok in 1992 voorstelde om sociale woningen prioritair aan Vlamingen toe te wijzen, argumenterend “dat er voor de vreemdelingen geen enkele controle bestaat op het bezit van onroerend goed in het buitenland”.

Het gaat ons niet om het geld, argumenteerde het kabinet-Diependaele. Het gaat om de 150.000 mensen die wél aan alle voorwaarden voldoen voor een sociale woning, maar hun beurt op de wachtlijst afwachten: “We willen voorrang geven aan degenen die er wél recht op hebben.”

Er zijn inmiddels enkele tientallen dossiers afgehandeld in Antwerpen, Lier en Hamme. Dat laat toe om naar vijf daarvan iets aandachtiger te kijken.

Deurwaarder legt beslag

Amir is in 1958 geboren in een dorp in het zuiden van Marokko. Hij emigreerde begin jaren 70 als goedkope arbeidskracht naar België. Hij en Salma hebben vier kinderen. Ze huren sinds 1 januari 2007 een kleine gezinswoning van Woonhaven in de Columbiastraat in de wijk Luchtbal. Normaal bedraagt de huur daar 680 euro. Vanwege zijn karige loon hoefde Amir maar 340 euro te betalen.

Bij het ondertekenen van het huurcontract verklaarde Amir zich ook akkoord met artikel 3: ‘De huurder bevestigt dat hij noch een lid van zijn gezin het exclusief genot heeft van een andere woning.’ Met zijn krabbel verbond Amir zich er ook toe om Woonhaven ten laatste binnen de maand op de hoogte te brengen mochten hij of Salma ooit in het bezit komen van onroerend goed. Vergat hij dat te doen, dan kon Woonhaven conform artikel 20 ‘de verhuurder de opzeg betekenen’.

In 2010 kwamen er vanuit Marokko verontrustende berichten over Salma’s moeder. Zij kon niet meer voor zichzelf zorgen. Na familieberaad besloten de kinderen samen een woning voor haar aan te kopen in Berkane, zodat daar mantelzorg kon worden georganiseerd. Salma nam het administratieve deel van de taak op zich en leende bij een Belgische bank 30.000 euro. In september 2017 ontving Amir een brief van Woonhaven. Hij moest er zijn handtekening onder zetten en de brief terugsturen. Hiermee gaf hij Woonhaven toestemming om hem en Salma te screenen op buitenlands onroerend goed.

Het Nederlandse onderzoeksbureau Soza Xpert werkt in Marokko samen met bureau Icotex in Casablanca. Dat levert op 20 maart 2019 een 25 pagina’s lang verslag af met foto’s van een onvoltooid gebouw in de wijk El Wifak in Berkane, waarover bij het lokale kadaster is vernomen dat 98 vierkante meter ervan in het bezit is van Salma. Welke verdieping of welk deel verduidelijkt Icotex niet. Het stelt in zijn rapport: “Gelieve te noteren dat wij de binnenkant van de woning niet hebben bezocht.” Toch schat Icotex de waarde op 1.020.000 Marokkaanse dirham of 93.724 euro.

Op 23 april 2019 zegt Woonhaven de huurovereenkomst met Amir en Salma op. Ze moeten er binnen de zes maanden uit en zien de huur opgetrokken tot 921 euro. Daarbovenop moeten ze aan Woonhaven voor 50.982 euro ten onrechte bekomen sociale korting terugbetalen. Als de zaak begin 2020 voor de vrederechtbank wordt bepleit, argumenteert hun advocate dat haar cliënten niet betwisten dat Salma op papier eigenares is van dat flatje, maar dat zij zich er nooit van bewust waren dat ze iets fouts deden: “Zij zijn allebei oud en volledig analfabeet.”

Als de vrederechtbank op 20 februari 2020 tot een uitspraak komt, is het verschuldigde bedrag opgelopen tot 60.850 euro, want Amir en Salma moeten onder meer ook opdraaien voor de 4.182 euro die Soza Xpert aanrekent. Als hun advocate in ondergeschikte orde vraagt om deze mensen gespreide betaling te gunnen, vonnist de vrederechter: “Rekening houdend met de grote omvang van het verschuldigde bedrag kan de rechtbank onmogelijk redelijke afbetalingstermijnen toestaan daar het duidelijk is dat deze reeds van bij aanvang niet nageleefd zullen kunnen worden.” Twee maanden later klopt een deurwaarder aan in de Columbiastraat met een uitwijzingsbevel en een beslaglegging op alle meubels van Amir en Salma.

Godelieve Gabriëls, een gepensioneerde verpleegkundige van Kind & Gezin, begrijpt de logica achter de teruggevorderde sociale korting niet: “De sociale korting is een berekening die wordt gemaakt op basis van lage inkomens. Hoe lager het inkomen, hoe hoger de boete. Men weet dat deze gezinnen dat nooit gaan kunnen betalen en toch blijft men ze juridisch aanjagen. Hierdoor creëert men generatiearmoede. Amir heeft op advies van zijn advocate beroep aangetekend en kreeg er nog eens 10.000 euro boete bovenop. Die mensen zijn compleet radeloos.”

Ruïne in ontvolkt bergdorp

Mehmet was 24 toen hij in 1973 vanuit een bergdorpje in het district Posof, vlak bij de grens met Georgië, inging op een oproep aan jonge Turken om zich te melden als mijnwerker in België. Eerst in een mijn in Charleroi, later in die van Beringen. Tot hij in 1989 problemen kreeg aan zijn heup en niet lang daarna de mijn sloot.

Tussen zijn invaliditeit en zijn pensioen in 2000 sukkelde Mehmet van statuut naar statuut. Hij bekwam uiteindelijk bij de LMH een sociale woning in de wijk Zuid-Australië. Zo heet de tuinwijk in Lier waarvoor aan het begin van de jaren 1920 een Belgian Relief Fund was opgericht in de stad Adelaide. In de jaren na de Eerste Wereldoorlog werden vanuit de hele wereld hulpacties opgezet voor ‘poor little Belgium’, het kleine landje dat zich tijdens die Eerste Wereldoorlog zo dapper had verweerd.

In augustus van vorig jaar kwam de brief van de LMH met de vraag of Mehmet en/of zijn echtgenote onroerend goed bezitten in het buitenland. De familie reageerde niet. Ze wist wel van het huis van Mehmets overleden ouders in het inmiddels zo goed als ontvolkte bergdorp op de grens met Georgië. Dat was geërfd door Mehmet en zijn negen broers en zussen, maar werd beschouwd als onverkoopbaar en volkomen waardeloos.

Op 8 maart 2021 komt de aangetekende brief: “Na onderzoek hebben we vastgesteld dat u sedert 29 mei 2008 gedeeltelijk eigenaar bent van een stenen gebouw met stallen in Yaylaalti, district Posof, provincie Ardahan, Turkije, en sedert onbepaalde tijd gedeeltelijk eigenaar van bouwgrond in Gönülaçan, district Posof. Dit is een ernstige inbreuk op de sociale huurreglementering.”

Mehmet (71) moet na het aflopen van de opzeg op 30 september op zoek naar een nieuwe woning en voor 15 mei 8.370 euro storten op het rekeningnummer van de LMH met vermelding ‘onterecht genoten sociale korting’. Er volgde ook een rekening van 2.976,03 euro met vermelding ‘onderzoekskosten’.

Het door dat bedrijf ontdekte gebouw in Turkije is een ruïne. De laatste bewoner daar was Mehmets vader, die in 1989 overleed. Soza Xpert schat de waarde van het gebouw in Yaylaalti op 25.000 Turkse lire. Dat komt neer op 2.580 euro. Het aandeel van Mehmet bedraagt dus 258 euro.

Mehmet, in een opgestelde aangetekende brief aan de LMH: “Al jaren zeg ik tegen mijn broers dat ik daar niets van moet hebben, maar u moet begrijpen dat het bijna niet mogelijk is om zomaar een grond met amper waarde te verkopen. Wij willen het met plezier schenken aan onze broers of zussen, maar dit kunnen we niet direct doen. We zijn daar al jaren niet geweest en weten niet hoe we daaraan kunnen beginnen. Ik wil de vraag stellen om samen rond de tafel te zitten en een oplossing te zoeken. We hadden graag tenminste tijd gekregen om dit probleem te regulariseren.”

Het tweede door Soza Xpert ontdekte goed, de bouwgrond in Gönülaçan, ook in Posof, zou eigendom zijn van Mehmets echtgenote, maar voor haarzelf was dat een verrassing. Soza Expert schatte de waarde ook hier op 25.000 lire, te verdelen onder negen broers en zussen.

Tot vier jaar geleden zou de LMH in het geval van Mehmet geen poot hebben gehad om op te staan. Artikel 3 van de Vlaamse Wooncode zei dat het recht op een sociale woning verviel bij bezit van een ‘volle eigendom of volledig in vruchtgebruik in binnen- of buitenland’. Spookerfenissen zoals bij Mehmet telden niet. Dat veranderde toen de Vlaamse regering op 3 maart 2017 twee woorden toevoegde: ‘of’ en ‘gedeeltelijk’.

‘Vergissing’ op kadaster

De meeste straten in Zuid-Australië zijn vernoemd naar bloemen. In een ervan wonen sinds 1995 Metin (87) en zijn echtgenote. Zij geraakt niet meer vooruit zonder wandelstok, hij schuifelt. Metin kwam eind jaren 60 in België aan en werkte tot zijn pensioen als arbeider in een fabriek.

Soza Xpert zegt Metin te hebben betrapt op het bezit van een appartement van 90 vierkante meter in de Turkse stad Bursa. De LMH verbrak meteen zijn huurcontract. Tegen 30 september moet het oude koppel, dat leeft van een pensioen van 1.200 euro, zijn huisje verlaten. Metin moet de LMH ook 46.000 euro aan onterecht gekregen sociale korting terugbetalen.

Metins nichtje: “We zijn dat beginnen herberekenen. We hebben gemerkt dat men foute parameters heeft gebruikt. We zijn uitgekomen op 29.000 euro. Dat appartement bestaat, wij gingen daar vroeger soms in de zomer met de familie naartoe, maar het is uitgesloten dat het in het bezit zou zijn van mijn grootoom. Een advocaat vinden om de situatie aan te vechten lukt niet. We hebben er meerdere gecontacteerd, ze zeggen allemaal dat je dit soort zaken altijd verliest.”

Maar hoe zou zo’n bureau, als het inzage weet te krijgen in het Turkse kadaster, zich kunnen vergissen? “Heel makkelijk”, zegt een directeur van een Vlaamse sociale huisvestingsmaatschappij die zijn naam niet vermeld wil zien. “Als ik in Turkije tegen een ambtenaar zeg dat die of die in België wonende Turk sympathie heeft voor de Gülenbeweging en hij me een document moet bezorgen waarmee we hem op straat kunnen doen zetten, is dat in een minuut geregeld. Ik vind het, gelet op de situatie in Turkije, gevaarlijk om blind te gaan op de daar verstrekte informatie.”

We contacteerden de LMH voor een reactie. Een paar uur later komt er reactie, niet van de LMH zelf, maar van de dochters van Mehmet en Metin die allebei aangeven dat hun families op het hart werd gedrukt alle contact met De Morgen te verbreken.

Directeur Marc Vanden Eynde reageert per mail: “De LMH kan onmogelijk ingaan op de concrete inhoud van beide dossiers gezien de privacy van de huurders én gezien de mogelijkheid van een juridische betwisting. Ter zake kunnen we enkel kwijt dat we nog steeds in gesprek zijn met beide families.”

Verkopen aan schizofrene zus

Emirhan en Selin zijn verre vijftigers. Hij kwam naar hier in de jaren 70 en werkte altijd als arbeider in de zware industrie. Het contact met zijn in Turkije gebleven broers en zus verwaterde. Zijn ouders overleden enkele jaren geleden.

Bureau Buitenland ontdekte een voor 25 procent op zijn naam staand huisje in een ontvolkt dorp in het Turkse binnenland en plakte er een prijskaartje van 5.000 euro op. “De cliënt stond daar zelfs niet bij stil dat hij dat geërfd had”, zegt de advocaat van Emirhan. “De enige manier om van dat huisje verlost te geraken, was naar Turkije reizen en zijn aandeel wegschenken aan zijn broers en zijn zus, maar dat kon niet. De zus is schizofreen, de ene broer zit in de gevangenis en de andere is hij compleet uit het oog verloren.”

De zaak werd in 2019 behandeld voor de vrederechter in Hamme. Emirhan voerde via zijn advocaat aan dat het rapport van Bureau Buitenland de waarde van het huisje schromelijk overschatte en dat het in Turkije bekomen attest was afgeleverd door een zekere T.E. Dat zou dan een advocaat zijn, zonder naam of adres. Een tweede advocatenkantoor dat met een document de echtheid van T.E. moest aantonen, bleek niet te bestaan.

“Uiteindelijk oordeelde de vrederechter dat het er niet toe deed dat het bewijs onrechtmatig was verkregen”, zegt de advocaat. “Ik word steeds vaker geconsulteerd door Turken van de eerste generatie die uit hun sociale woningen worden gezet. De ruime meerderheid van zaken van eigendomsfraude zijn zaken als deze. En ja, ik had ook een cliënt met vier appartementen, maar de meeste gevallen zijn als deze. Je kan de vrederechter ook niks verwijten, die kan maar werken met de wetten die politici hebben gemaakt.”

Bureau Buitenland rekende Emirhan 2.995 euro aan voor ‘onderzoekskosten’.

Grafiek van vastgoedwaarde

In de tuinwijk Moretusburg in Hoboken is er niet alleen Umicore. Er is ook een Oostendestraat, een Doverstraat en een Maalbootstraat. Hier, naast de sociale woonwijk, werden tot in 1978 op de werf van Cockerill Yards de veerboten van de Regie voor Maritiem Transport gebouwd voor de scheepvaartlijn Oostende-Dover. Veel andere straten brengen hulde aan uitvinders. Er is een Curie-, een Stephenson- en een Edisonstraat. In een van de daar in 1949 opgetrokken huisjes woonde Mohamed met zijn echtgenote en hun mindervalide dochter. Mohamed emigreerde begin jaren 70 naar België en werkte zijn hele beroepsleven als arbeider bij de Metallurgie Hoboken, het huidige Umicore.

Mohamed was 87 en zijn echtgenote 82 toen op 21 mei 2019 de brief van Woonhaven kwam: “We hebben vastgesteld dat u eigenaar bent van een eigendom in Marokko sedert 8 april 1983.” Dat, zo begreep Mohamed, was inderdaad het jaar waarin zijn vader was gestorven. Hij kreeg zes maanden opzeg en moest voor 18.048 euro sociale korting terugbetalen.

“Het ging om een heel bescheiden appartementje dat de familie had geregeld voor de moeder van mijn cliënt”, zegt advocaat Jos Vander Velpen. “Hij had altijd hard gewerkt, en stuurde elke maand wat geld naar zijn ouders. Er tekent zich in veel van deze verhalen een herkenbaar profiel af. Mensen van de eerste generatie zijn de taal niet machtig en de stadhuistaal in zo’n huurcontract al helemaal niet. De vrederechter volgt altijd de huisvestingsmaatschappij. Je kunt als advocaat de degens niet echt kruisen. Zij leggen een rapport voor met kleurige foto’s. Met grafieken maken ze heel creatieve extrapolaties van de vastgoedwaarde, maar dit soort mensen heeft juist door hun sociale situatie niet de middelen om iemand naar Marokko te sturen voor een tegenexpertise, en sinds corona al helemaal niet meer.”

Op het vroegere adres van Mohamed woont nu een jong koppel, dat de woning aan het renoveren is. Woonhaven blijkt haar op de privémarkt te hebben verkocht. Een identiek huis in de Edisonlaan werd onlangs op Biddit verkocht voor 153.500 euro. Bij Woonhaven zegt een woordvoerder niet te kunnen reageren op individuele gevallen. Hij zegt: “Het idee dat Woonhaven huurders zou uitzetten om te verkopen, is te gek voor woorden.”

Nu de aanpak in Antwerpen, Hamme en Lier wordt uitgerold over heel Vlaanderen, contacteerden we een vijftigtal sociale huisvestingsmaatschappijen met de vraag of ook zij gebruik gaan maken van het door minister Diependaele gecreëerde aanbod. Op drie na antwoordden ze allemaal ja. De drie andere shm’s lieten weten dat het punt geagendeerd staat op de eerstvolgende raad van bestuur.

De namen van alle betrokken families zijn gewijzigd.