Hoe graag het Kremlin ook wil, Navalny het zwijgen opleggen blijft lastig

De Russische oppositieleider Aleksej Navalny zit al bijna anderhalf jaar vast onder streng regime. Toch laat hij nog met regelmaat van zich horen. Hoe kan dat?

De goelag in en klaar. Dat leek de oplossing van het Russische regime, toen het vorig jaar besloot oppositieleider Aleksej Navalny op te sluiten op grond van fraudeaanklachten die volgens de Poetincriticus zelf politiek gemotiveerd zijn. Na jaren van arrestaties, boetes, detenties, dwangbevelen, aanklachten, huiszoekingen, politie-invallen, fysieke intimidatie en zelfs een moordaanslag met het zenuwgas novitsjok, besloten de autoriteiten begin vorig jaar over te gaan op een beproefd recept om tegenstanders het zwijgen op te leggen: opsluiten in een zwaarbeveiligde gevangenis en het contact met de buitenwereld stilleggen.

Althans, gedeeltelijk stilleggen. Want ondanks zijn detentie, die na de initiële veroordeling van tweeënhalf jaar inmiddels is opgelopen tot negen jaar cel, lukt het Navalny nog altijd om zijn boodschap naar buiten te krijgen. Zoals in maart vorig jaar, toen hij vlak na zijn aankomst in de strafkolonie even ten oosten van Moskou zijn volgers op Instagram informeerde over zijn nieuwe onderkomen. ‘Het Russische gevangenissysteem heeft me verrast’, schreef hij met zijn typerende ironie. ‘Ik had me niet bedacht dat het mogelijk is om een echt concentratiekamp op 100 kilometer van Moskou te bouwen’.

Maar ook recentelijk bleef de gevangen oppositieleider zich vanuit zijn cel in de strafkolonie uitspreken. Onder meer over de oorlog in Oekraïne. Zo riep hij Russen op 11 maart, twee weken na het uitbreken van de oorlog, op zijn Instagram op om hun angst opzij te zetten en massaal de straat op te gaan om zich te verzetten tegen de oorlog. ‘De gestoorde maniak Poetin zal het snelst gestopt worden door het Russische volk als het zich nu verzet tegen de oorlog’, zo schreef hij.

Niet vervallen in angst of apathie

Het zijn woorden die aansluiten bij Navalny’s overkoepelende filosofie als het aankomt op het bestrijden van het Kremlin en Poetin in het bijzonder: wees niet bang. Eerder riep hij in het verlengde daarvan zijn landgenoten op om niet te vervallen in angst of apathie. ‘Laten we op zijn minst geen land van bange en stille mensen worden, een land van lafaards die doen alsof ze de agressieve oorlog die door onze gestoorde kleine tsaar tegen Oekraïne is ontketend niet opmerken’.

Het moet nog blijken of het Navalny lukt om ook vanuit zijn nieuwe en nog strenger beveiligde onderkomen, waarnaar hij vorige week werd overgeplaatst, berichten de buitenwereld in te krijgen. Strafkolonie nummer 6 in Melechovo, even ten zuiden van Moskou, is berucht vanwege het strenge regime en de slechte behandeling van gedetineerden. Zo zijn er getuigenverslagen vanuit de instelling over marteling van gevangenen, soms met de dood tot gevolg. Daarnaast hebben gedetineerden er minder rechten dan in andere kampen. Navalny mag bijvoorbeeld minder bezoek ontvangen en zijn recht op het ontvangen en sturen van brieven is nog beperkter dan eerst.

Vooral dat laatste is van vitaal belang voor Navalny en zijn bondgenoten. Tot voor kort liep de communicatie tussen Navalny en zijn team via handgeschreven brieven die de oppositieleider in de gevangenis aan zijn advocaten overhandigde. Die speelden ze door aan collega’s van Navalny, collega’s die Rusland vorig jaar zijn ontvlucht toen Navalny’s organisaties op de extremismelijst belandden. Zij bevinden zich nu merendeels in de Litouwse hoofdstad Vilnius. Zo kon de 45-jarige Kremlincriticus nog altijd zijn team aansturen en berichten delen, zelfs vanuit de cel.

Ontkenning

Zoals het er nu naar uitziet, zal Navalny ook vanuit Melechovo berichten naar buiten kunnen krijgen, omdat zijn advocaten vooralsnog toegang tot hem blijven houden. Grote vraag is dan ook waarom het Kremlin niet besluit Poetins aartsvijand geheel af te sluiten van communicatie. Geen brieven, geen bezoek, geen nieuws, maar complete isolatie om hem definitief de mond te snoeren.

Vermoedelijk heeft dat te maken met de wet van de plausibele ontkenning die het Kremlin hoog in het vaandel heeft. De officiële lezing achter de muren aan het Rode Plein is immers nog altijd dat Navalny vastzit vanwege een rechtmatige veroordeling voor fraude. Hij overtrad de wet en dus zit hij terecht achter de tralies, zo klinkt het keer op keer vanuit Moskou - ook al hebben het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en talloze onafhankelijke mensenrechtenorganisaties geoordeeld dat zijn veroordeling op valse bewijzen rust.

Datzelfde geldt voor de moordaanslag op Navalny in augustus vorig jaar. Hoewel meerdere internationale laboratoria aantoonden dat daarbij gebruik werd gemaakt van het in Rusland geproduceerde, militaire zenuwgas novitsjok, blijft het Kremlin beweren dat het niets van doen heeft met de aanslag en dat Russische artsen na onderzoek tot ‘een andere conclusie’ kwamen dan hun Europese collega’s.

Hand in eigen boezem
Heel sterk is het verweer uit Moskou niet. Maar wie de zuiver Russische bewijsketen volgt, kan inderdaad beweren dat Navalny terecht vastzit. Hoe anders zou dat zijn als de autoriteiten besluiten om de oppositieleider in zijn geheel af te sluiten van de buitenwereld. Mocht de rechter bijvoorbeeld beslissen om Navalny’s advocaten de toegang tot hun cliënt te ontzeggen, en daarmee zijn communicatie met de buitenwereld helemaal stil te leggen, dan geeft het regime indirect toe dat zijn gevangenschap politiek gemotiveerd is. Een ‘reguliere’ gevangene hoef je immers niet het zwijgen op te leggen, omdat hij geen gevaar voor de gevestigde macht vormt.

Bovendien heeft ook in Rusland elke gedetineerde recht op beraad met zijn advocaten. Mocht het Kremlin kortom de ongebruikelijke stap nemen Navalny’s communicatiemogelijkheden aan banden te leggen, dan steekt het feitelijk de hand in eigen boezem en maakt het zijn eigen favoriete wapen in de informatieoorlog onklaar: de mogelijkheid om alles te ontkennen op basis van selectief gekozen bewijzen en redenaties. En als Moskou daaraan begint, dan is het einde zoek.