Hoe gevaarlijk is hout stoken? ‘Op termijn kan dit aan de basis liggen van verschillende gezondheidsproblemen’

Door de hoge concentratie fijnstof in de lucht adviseert de Vlaamse Milieumaatschappij om tijdelijk geen hout te verbranden. Schieten we met een kanon op een mug, of zijn houtkachels en open haarden echt een ramp voor onze lucht?

Hoe hoog is de fijnstofconcentratie?

Wie het deze week aandurfde om de vrieskou te trotseren, ziet bij menig huis rook uit de schoorsteen komen. Dat we massaal de houtkachel of open haard aansteken, is volgens de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) een van de hoofdredenen waarom er zoveel fijnstof in de lucht hangt.

In alle drie de gewesten zijn de 24-uursgemiddelde fijnstofconcentraties van deeltjes met een kleinere diameter dan 2,5 micrometer hoger dan de informatiedrempel van 35 µg/m3. Dat betekent dat de bevoegde organisaties – in Vlaanderen is dat de VMM – verplicht zijn om daarover de bevolking te informeren. “Zoals het er nu naar uitziet, zullen deze hoge concentraties tot zondagochtend aanhouden”, zegt woordvoerder Katrien Smet van VMM.

Is het allemaal de schuld van ons kachelgebruik?

Nee, de huidige fijnstofconcentratie is vooral ook een gevolg van het huidige weer. “We zitten met een warme luchtlaag bovenop een koude luchtlaag, waardoor alles blijft hangen,” zegt milieu-epidemioloog Tim Nawrot (UHasselt), “precies een zeepbel waar alles in gevangen zit.” Door het droge weer en de weinige wind wordt het aanwezige fijnstof amper verdund. Als er vanaf maandag meer wind en neerslag voorspeld wordt, zal de huidige fijnstofconcentratie waarschijnlijk zakken.

Dat weer leidt er ook toe dat we ons anders – lees: vervuilender – gaan gedragen. Door de koude zijn mensen sneller geneigd om ook voor korte verplaatsingen de auto te nemen in plaats van de fiets of de auto. Als we thuiszitten, zetten we vaker de kachel aan. Bij deze huishoudens is 87 procent van het fijnstof het gevolg van de verbranding van hout. “Je ziet dan ook dat alle pieken van fijnstof zich bevinden bij huizen die zich verwarmen met houtkachels”, zegt Nawrot.

Houtkachels mogen met de huidige gasprijzen voor veel gezinnen een interessante alternatieve verwarmingsbron zijn, voor onze gezondheid en ons milieu is de grotere vraag naar houtkachels dus geen goed nieuws. Een hout- of pelletkachel stoot vijf tot twaalf keer meer uit dan een moderne gasketel, een open haard zelfs 250 keer meer.

Hoe schadelijk is dit fijnstof in de lucht?

Het VMM stelt dat er geen veilige ondergrens is voor de hoeveelheid fijnstof die in de lucht aanwezig is. Hoewel de fijnstofconcentratie bij ons over de jaren heen verbetert, weten we dat de gemiddelde Vlaming nog steeds 13 maanden minder gezond leeft door de gevolgen van fijnstof. “Het gaat om een chronische opstapeling”, zegt Nawrot. “Op termijn kan dit aan de basis liggen van verschillende gezondheidsproblemen, zoals bloedstollingsproblemen.”

Tot zover de gevolgen op lange termijn. Minder bekend is dat fijnstof ook een acute impact op de volksgezondheid heeft. Nawrot: “Mensen met astma zullen deze hogere fijnstofconcentratie sowieso merken. Voor mensen met een zwakkere gezondheid kunnen hoge fijnstofconcentraties zelfs een directe trigger vormen voor een hartinfarct of ander ernstige problemen.”

Een studie van Nawrot uit 2007 toonde dat er in de zomer in de dagen met de 25 procent hoogste stikstokconcentratie acht procent meer sterfgevallen waren dan op dagen met de 25 procent laagste stikstokconcentratie. “Studies tijdens de coronapandemie tonen dan weer aan dat de duur die mensen na een corona-infectie moesten doorbrengen op intensieve zorg mee bepaald werd door de luchtverontreiniging waarmee ze de afgelopen week in aanraking kwamen.”

De VMM wijst er tevens op dat er bij de verbranding van hout niet alleen fijnstof vrijkomt, maar ook schadelijke dioxines en dioxines en pak (polycyclische aromatische koolwaterstoffen). Met name pak veroorzaakt DNA-schade en is daardoor kankerverwekkend.

Is het nuttig om alle kachels (tijdelijk) te doven?

“Als we erg hoge pieken in fijnstof willen vermijden, is minder hout verbranden zeker een van de meest efficiënte maatregelen die we kunnen nemen”, zegt luchtkwaliteitsexpert Wouter Lefebvre (VITO). Vandaar dat de VMM adviseert om minstens tot zondag zo weinig mogelijk kachels en open haarden aan te steken. “We weten dat er voor andere mensen nu eenmaal weinig andere opties zijn”, zegt Smet. “Vandaar dat het om een advies gaat, geen verbod. We willen vooral mensen sensibiliseren die het even kunnen laten.”

Wie zich op dit moment toch geen ander type verwarming kan veroorloven, kan met enkele tips toch de uitstoot fel verminderen. Zo raadt de VMM aan om enkel droog en onbehandeld hout te gebruiken, de schoorsteen minstens een keer per jaar schoon te vegen en geen krantenpapier of karton te gebruiken om de kachel aan te steken.

In Brussel wordt verwarmen met hout wel verboden als het niet de enige verwarmingsbron is. Al koppelt het hoofdstedelijk gewest daar ook andere maatregelen aan, zoals een maximumsnelheid van 50 kilometer per uur op wegen waar je voorheen 70 of 90 mocht rijden.

Ook Lefebvre benadrukt dat er meer nodig is om de luchtkwaliteit ook op langere termijn te verbeteren. “Ook de ammoniakuitstoot in de landbouw verminderen en stikstof- en zwaveloxide in het verkeer en industrie verlagen kan niet ontbreken.”