Hoe gaat de ontmoeting tussen Trump en Kim Jong-un verlopen?

Donald Trump verdient krediet voor het feit dat hij gaat praten met Kim Jong-un, zegt Bill Richardson. Een opmerkelijke mening voor een Democraat. De voormalige gouverneur van New Mexico, ambassadeur bij de Verenigde Naties en presidentskandidaat in 2008 heeft veel ervaring met onderhandelen in moeilijke situaties.

Richardson onderhandelde onder meer met de Iraakse dictator Saddam Hussein en hij was meerdere malen in Noord-Korea, vooral om gevangen Amerikanen vrij te krijgen. Hij gelooft dat de topontmoeting tussen de Amerikaanse president en de Noord-Koreaanse leider, gepland voor 12 juni in Singapore, een 'goede uitkomst' kan opleveren - ook al is de voorbereiding bepaald niet zoals het hoort in de klassieke diplomatie.

Op lager niveau

"We moeten Trump krediet geven voor zijn aanpak: top-down en dan zorgen dat het op een lager niveau wordt uitgewerkt. Andersom is het al geprobeerd en dat werkt niet", zegt Richardson per telefoon vanuit zijn kantoor in Santa Fe.

Toch doet Trump ook volgens Richardson zeker niet alles goed. "Ik maak me zorgen over de impulsiviteit van de president. Hij neigt naar 'shooting from the hip' (uit de heup schieten, red.). En hij heeft teveel verschillende boodschappers gestuurd naar Pyongyang."

Zo'n gevoelig politiek proces verloopt gewoonlijk veel voorzichtiger: deskundige diplomaten maken in langdurig overleg afspraken, die worden vastgelegd in een document dat de leiders op een plechtige top kunnen bespreken. Misschien zijn er nog wat knopen door te hakken, als de dag maar wordt besloten met handtekeningen, glimlachen en een handdruk voor de camera's.

_{Lees verder onder de foto.}

In een brief

Bij deze top is alles anders. Ten eerste is nog niet eens zeker of de twee leiders op 12 juni echt naar Singapore komen. Trump blies de top vorige week nog af, in een brief aan Kim. Gisteravond verzekerde hij, na ontvangst van brief van Kim, dat de top toch doorgaat.

Twee weken is een extreem korte periode om zo'n belangrijke ontmoeting goed voor te bereiden. Dat lukt alleen als beide kanten een duidelijk doel voor ogen hebben en er een manier is om tot een compromis te komen of misschien zelfs een uitkomst waar beiden beter van worden.

Voorgangers van Trump zijn er na ampele overwegingen niet eens aan begonnen. Bill Clinton besloot in 2000 toch niet naar Pyongyang te gaan, nadat zijn minister van buitenlandse zaken Madeleine Albright er was geweest. Trumps voorganger Barack Obama kreeg veel kritiek omdat hij de mogelijkheid openliet dat hij ooit Kim zou ontmoeten. Maar hij vond het risico van een ontmoeting met een onvoorspelbare leider van een onmenselijke dictatuur toch te groot.

Wat kan er mis gaan?

Trump gaat wel praten met Kim, daar ziet het nu naar uit. En waarom ook niet, wat kan er mis gaan? Dat is nu net het probleem: als de twee leiders ruzie krijgen, zijn de rapen gaar. Trumps veiligheidsadviseur John Bolton heeft eerder gesuggereerd dat zo'n mislukking een goede aanleiding kan zijn voor een militaire aanval op Noord-Korea. Dat zou, het is allemaal nog maar theorie natuurlijk, tot een conflict met miljoenen doden kunnen leiden.

Diplomaten zijn er juist om dat soort conflicten te voorkomen. En het zijn niet de minsten die nu aan het werk zijn. De Amerikaan Sung Kim onderhandelt in de gedemilitariseerde zone met vertegenwoordigers uit Noord-Korea. Hij is zelf van Koreaanse afkomst, was ambassadeur in Zuid-Korea en heeft eerder met het noorden onderhandeld. "Sung Kim is zeer gerespecteerd", zegt Christopher Green, onderzoeker bij de International Crisis Group en verbonden aan de Universiteit Leiden.

_{Lees verder onder de foto.}

Beledigingen

Tegenover Sung Kim zit Choe Son-hui, de Noord-Koreaanse onderminister van buitenlandse zaken. Zij sprak de beledigingen uit waarna Trump zijn boze brief schreef. Choe is begonnen als tolk bij eerdere onderhandelingen en sindsdien heeft ze zich opgewerkt naar een belangrijke positie in Pyongyang.

Ondertussen bezocht Kim Yong-chol, de rechterhand van de grote leider van Noord-Korea, de Verenigde Staten. Hij sprak met minister van buitenlandse zaken Mike Pompeo, die eerder zelf in Pyongyang was, en gisteren bezorgde hij zelfs een brief van de grote leider aan Trump in het Witte Huis. Kim Yong-chol was in het begin van dit jaar met de zus van Kim Jong-un bij de Olympische Winterspelen in Zuid-Korea.

Naast deze inhoudelijke dialogen zijn er teams van beide landen in Singapore om de top organisatorisch voor te bereiden. Trump heeft een assistent van zijn chef-staf gestuurd, Joe Hagin. Uit Pyongyang is Kim Chang-son overgekomen, de directeur van het secretariaat van de commissie voor staatszaken. Hij wordt ook wel de butler van de familie Kim genoemd. Hagin en hij moeten regelen dat de top soepel verloopt en dat de twee leiders straks goed in beeld komen.

Zelf beslissen

"Via drie verschillende kanalen wordt er dus veel moeite gedaan om de top een succes te maken", zegt Green. Maar hij betwijfelt of de diplomaten op tijd een inhoudelijk akkoord rond krijgen, dat de twee leiders dan glimlachend kunnen ondertekenen. De onzekerheid zit niet alleen in het tijdgebrek, maar ook in de persoonlijkheden van de twee. "In principe wordt er tijdens de top zelf niet meer onderhandeld. Maar Trump is natuurlijk een nogal autoritaire leider die zelf beslissingen wil nemen. En Kim is ook gewend om zelf de knopen door te hakken."

De diplomaten zullen wel proberen zoveel mogelijk vast te leggen. Maar Green acht het goed mogelijk dat Trump en Kim, als ze straks echt tegenover elkaar zitten, van de vastgestelde teksten afwijken. "Die twee kunnen straks hun eigen onderhandelaars nog verbazen."

Tumps eigenzinnigheid is niet alleen negatief, meent hij. "Het moet gezegd worden dat zijn stijl herkenbaar is voor Noord-Korea. Hij is de leider, op het moment dat hij de top afblaast doet hij dat in een brief die duidelijk door hemzelf is geschreven. Dat begrijpen ze goed in Pyongyang."

Trumps stijl

Bill Richardson heeft zijn twijfels. "Ik geloof niet dat Trumps stijl helpt. "Beledigingen via Twitter vallen echt niet goed bij de Noord-Koreanen." Want zij volgen alles wat er te vinden is in de Amerikaanse media, ook op Twitter en Facebook.

"De Noord-Koreanen denken anders dan wij", vertelt Richardson uit eigen ervaring. "Ze geloven niet in quid pro quo (voor wat hoort wat, red.) Ze voelen zich belegerd door de buitenwereld en willen geen concessies doen. Het enige dat de Amerikanen kunnen doen is vasthoudend blijven en ze met respect behandelen. Dan is een goede uitkomst mogelijk."

Maar het werkt alleen als Kim en Trump ook tijd hebben buiten de officiële onderhandelingen, meent Richardson. "Ze moeten dineren of een stukje gaan wandelen, even weg van de tolken en medewerkers. Trump moet zorgen dat hij een vertrouwensband opbouwt met Kim. Dan kan hij een deal maken."

Marionet

Toen Kim Jong-un op jonge leeftijd aantrad als leider van Noord-Korea, zagen veel experts hem slechts als een marionet van de militaire top. Maar de zoon en kleinzoon van de vorige roergangers heeft zich ontwikkeld tot een krachtige leider, die grote stappen durft te zetten. "We hebben Kim onderschat", denkt Richardson. "Hij kan heel rationeel zijn en hij heeft een plan."

Toch maakt Green wel een voorbehoud bij Kims ruimte om alles zelf te bepalen. "Hoe verder hij gaat in toegevingen, hoe moeilijker het thuis voor hem wordt." Want ook al is Noord-Korea een totalitaire politiestaat, de leider moet wel zorgen dat de elite hem blijft steunen. "Een staatsgreep in Pyongyang is onwaarschijnlijk en riskant, maar nooit onmogelijk."

Leven en dood

In de voorbereiding van deze top is één verschil allesbepalend, volgens Green: De Noord-Koreanen zijn beter voorbereid, omdat de uitkomst voor hen belangrijker is. "Voor Noord-Korea is dit een zaak van leven en dood. Ze kunnen zo vernietigd worden en dus moeten ze wel beter voorbereid zijn." Richardson ziet dat ook: "Ik maak me zorgen dat de president niet goed is voorbereid. Ik weet niet of hij zijn briefings leest."

Trump kan wel een geslaagde top gebruiken, na ruim een jaar presidentschap en met tussentijdse verkiezingen op komst. "Hij heeft een succes nodig in het buitenlands beleid", zegt Green. "Voor hem is het heel belangrijk dat hij deals sluit die hij aan de buitenwereld kan verkopen. Of dat hij een bestaande deal opzegt, zoals met Iran, omdat die door Obama is gesloten."

Denuclearisatie

Wat voor akkoord er straks in Singapore uit gaat komen, is zeer onzeker. Duidelijk is dat ze het oneens zijn op zeer wezenlijke punten. Alles draait om 'denuclearisatie' en wat dat precies betekent, zegt Richardson. Op het eerste gehoor lijkt dat duidelijk: weg met alle kernwapens. Maar de twee partijen bedoelen niet hetzelfde.

Volgens de Amerikanen moet Noord-Korea al zijn atoomwapens, tientallen naar schatting, ontmantelen. De testsites moeten ook gesloten worden, Pyongyang heeft er onlangs al een vernietigd voor het oog van internationale journalisten. En Noord-Korea moet ook afstand doen van de kennis die nodig is om kernwapens te maken.

Lastig te bewijzen

Voor Noord-Korea spelen ook de Amerikaanse kernwapens mee. Nu zijn die er niet meer op het grondgebied van bondgenoot Zuid-Korea, ze zijn daar in 1991 weggehaald. Maar dat is lastig te bewijzen. "De hele wereld gelooft dat ze weg zijn, behalve Noord-Korea", zegt Green. Belangrijker is dat de VS beloofd hebben hun bondgenoot te beschermen met kernwapens op schepen, in vliegtuigen of onderzeeërs, of gestationeerd op het eiland Guam. Zelfs de kernraketten in de VS kunnen Noord-Korea bereiken. Die 'atoomparaplu' is vastgelegd in een verdrag met bondgenoot Zuid-Korea. "De atoomparaplu kan Trump zelf waarschijnlijk niet veel schelen", meent Green. "Hij heeft gezegd dat de Amerikanen zich kunnen terugtrekken uit Zuid-Korea en Japan en dat die landen dan maar voor hun eigen kernwapens moeten zorgen. Maar we mogen aannemen dat hij inmiddels voldoende is gebriefd om te begrijpen hoe belangrijk de atoomparaplu is voor Zuid-Korea en de VS. Hoe vervelend hij die briefings ook vindt, er zal toch wel wat zijn blijven hangen."

Noord-Korea vindt dat alle Amerikanen weg moeten uit Zuid-Korea. Opmerkelijk genoeg sluit dat aan bij ideeën van Trump. Hij heeft tijdens de verkiezingscampagne al gezegd dat Zuid-Korea en Japan maar voor hun eigen verdediging moeten zorgen. Maar het Congres maakt zich zorgen en heeft onlangs een ondergrens vastgelegd voor de Amerikaanse aanwezigheid in Zuid-Korea.

Flink besparen

Het vredesproces zal doorgaan, denkt Green. Noord- en Zuid-Korea hebben er allebei belang bij, ze kunnen flink besparen als ze minder militairen hoeven in te zetten. En ook de buurlanden zullen aandringen op ontspanning, vooral China. Er is al sprake van dat de Chinese president Xi Jinping straks ook naar Singapore gaat, net als de Zuid-Koreaan Moon. "Als dat gebeurt, zullen ze pas aan het einde aanschuiven om hun handtekening te zetten", verwacht Green.

Voorlopig blijft, ondanks Trumps aankondiging van gisteren, de vraag of de top wel doorgaat. Green verwacht van wel, maar hij zou zijn geld er niet op inzetten. "In tien dagen kan er veel gebeuren. De top kan ook uitgesteld worden. Voor de Noord-Koreanen maakt dat niet zoveel uit, zij hebben een strategie waar ze aan vasthouden."