Hoe de uitslag van de Duitse verkiezingen een grote glimlach op het Europese gelaat tovert

Even leek het erop dat de Europese Unie met een heel ander Duitsland te maken zouden krijgen. In het voorjaar voerden de Groenen de peilingen aan. Natuurlijk zouden zij een coalitie moeten vormen, maar toch: onder bondskanselier Annalena Baerbock zou Duitsland anders zijn, minder zuinig, ambitieuzer in zijn klimaatbeleid, harder tegenover Hongarije, Polen, China, Rusland en andere schenders van fundamentele rechten.

Het is anders gelopen. De sociaaldemocraat Olaf Scholz won de verkiezingen, omdat hij zich presenteerde als de beste reïncarnatie van Angela Merkel: bekwaam, betrouwbaar, wars van experimenten. Nu staat hij voor de moeilijke taak een regering te vormen met twee zeer uiteenlopende partijen: de sociale, interventionistische Groenen en de liberale, op de vrije markt georiënteerde FDP. Van een op compromissen gebaseerde ‘stoplicht-coalitie’ hoeft Europa geen al te schokkende veranderingen te verwachten. Hetzelfde geldt voor het eventuele alternatief, de ‘Jamaica-coalitie’ van CDU, Groenen en FDP.

Begrotingsbeleid

De beoogde coalitiepartners botsen op het Europese begrotingsbeleid. Tijdens de coronacrisis werden de Europese begrotingsregels – maximaal 3 procent tekort en 60 procent staatsschuld – tijdelijk buiten werking gesteld. FDP-leider Christian Lindner, die graag minister van Financiën wil worden, vindt dat ze zo snel mogelijk moeten worden hersteld. De Groenen willen de regels juist versoepelen om groene investeringen in Europa mogelijk te maken. Scholz zit er tussen in: net als Lindner wil hij terug naar de regels, maar niet te snel, uit vrees dat de Europese economie weer inzakt.

Overigens wordt het debat over de begrotingsregels minder scherp gevoerd dan voorheen. Onlangs lieten acht financiële ‘haviken’ in de EU – waaronder Nederland, Oostenrijk, Finland en Zweden – weten dat zij openstaan voor een flexibele toepassing van de regels. Ook zij zien dat landen als Griekenland (209 procent staatsschuld), Italië (160 procent) en Portugal (127 procent) hun schuld alleen snel kunnen wegwerken door draconische bezuinigingen die hun economie schaden. De Europese ministers van Financiën spraken onlangs over creatieve oplossingen. Zo zouden groene investeringen niet in de staatsschuld kunnen worden meegeteld. Hoe dan ook, als Christian Lindner minister van Financiën wordt, hebben de haviken een belangrijke bondgenoot.

Klimaat

Alle partijen zijn voorstander van een ambitieus klimaatbeleid en de Europese Green Deal. De vraag is echter: hoe moet Duitsland in 2050 klimaatneutraal zijn? De Groenen willen in 2030 kolencentrales sluiten en de auto met verbrandingsmotor verbieden. De FDP wil juist niets weten van dwangmaatregelen. Zij gelooft dat de opwarming van de aarde kan worden bestreden door technologische innovaties en de vrije markt, bijvoorbeeld door de uitstoot van CO2 duurder te maken. “Diep sociaal onrechtvaardig”, zei Groenen-leider Annalena Baerbock. “Je kunt het klimaat niet reguleren door de markt, want de markt geeft niet om mensen.” In de Groenen hebben Europees commissaris Frans Timmermans en andere voorvechters van de Green Deal in elk geval een medestander in de Duitse regering.

Buitenlands beleid

De afgelopen jaren werd Duitsland vaak gezien als een hinderpaal voor de Europese wens zich tot een geopolitieke speler te ontwikkelen. Merkel werd verweten dat zij zich vooral liet leiden door de belangen van de Duitse economie, in het bijzonder die van de almachtige Duitse auto-industrie. Handel was belangrijker dan geopolitiek.

De SPD, Groenen en FDP zijn voorstander van een actiever buitenlands beleid. De sociaaldemocraten willen dat Duitsland leider in internationale crisispreventie wordt, de FDP ziet zelfs de noodzaak voor een Europees leger. Het zijn ideeën die nog ver van een concrete uitwerking verwijderd zijn.

De Groenen maakten zich afgelopen jaren sterk voor een hardere opstelling tegenover autoritaire regimes in Hongarije, Polen, China en Rusland. Zij worden daarin gedeeltelijk gesteund door de FDP. De liberalen komen weliswaar op voor de belangen van het Duitse bedrijfsleven, maar vinden dat Merkel zich te veel liet koeioneren door dictators, met name door China. Dat schendt de mensenrechten, het internationaal recht en verpest de markt met dumpprijzen, zei FDP-leider Lindner. “De fluwelen handschoenen moeten uit. We kunnen niet doorgaan als voorheen met zo’n land”, aldus Lindner. Waarschijnlijk zal de nieuwe Duitse regering sterker voor democratie en mensenrechten opkomen dan de vorige.

Grootse plannen zijn niet meteen te verwachten uit Berlijn, maar dat gebeurde de afgelopen jaren ook niet. Frankrijk lanceerde de ambitieuze ideeën, terwijl Duitsland het compromis in Brussel regelde. Misschien ligt daar het grootste risico voor de EU. De nieuwe bondskanselier heeft niet alleen minder ervaring dan Merkel, in de nieuwe Duitse politieke realiteit moet hij ook rekening houden met de ‘rode lijnen’ van zijn coalitiepartners. Scholz, of misschien toch Laschet, zal niet alleen compromissen moeten sluiten in Brussel, maar ze ook moeten afdekken in Berlijn.