Hoe de ontvoerde Chibok-meisjes rebelleerden tegen Boko Haram

Aan de hand van dagboekfragmenten reconstrueren twee Amerikaanse journalisten in hun boek ‘Bring Back Our Girls’ de ontvoering van 276 Nigeriaanse schoolmeisjes. De enorme media-aandacht betekende een ommekeer in het Nigeriaanse conflict met de jihadisten van Boko Haram.

De bewaker van Boko Haram: “Als je trouwt, krijg je een auto met airconditioning en een luxewoning. Ongetrouwde vrouwen worden slaven.”

Naomi Adamu, een van de ontvoerde Chibok-schoolmeisjes, antwoordt: “Ook als hemel en aarde samenvloeien, dan nog trouw ik niet”.

“Ik vermoord je”, zegt de Boko Haram-strijder.

“Dood me maar. Geen probleem.”

De kolf van de kalasjnikov ramt in haar nek.

De ingekorte beschrijving komt uit het boek Bring Back Our Girls van twee Wall Street Journal-journalisten. Joe Parkinson en Drew Hinshaw interviewden zo’n twintig vrijgelaten Chibok-meisjes en tientallen betrokkenen over de ontvoering en bevrijding van een deel van hen. Parkinson is bureauchef Afrika voor de Amerikaanse financiële krant in Johannesburg en Hinshaw was jarenlang correspondent in Nigeria.

Hoofdpersoon in hun boek is Naomi Adamu, de oudste van de 276 ontvoerde meisjes van de middelbare school in het stadje Chibok in het noorden van Nigeria. Adamu hield al die jaren dagboeken bij en bond die om haar dijbeen om te voorkomen dat Boko Haram ze zou vinden. Haar aantekeningen hielpen bij het reconstrueren van wat de meisjes meemaakten in gevangenschap.

De meisjes, meestal christen, werden bedreigd, geslagen, mishandeld en vooral verhongerd om ze zo te dwingen met een Boko Haram-strijder te trouwen en zich te bekeren tot de islam.

Een groot menselijk drama, zag Drew Hinshaw, toen op 14 april 2014 zoveel meisjes ontvoerd werden. Maar ook een manier om de burgeroorlog in Nigeria onder de aandacht te brengen bij zijn lezers. “Als je een dochter hebt, kun je je met hun lot en hun ouders identificeren. Ontvoeringen van soms wel tientallen mensen kwamen toen in Nigeria ook al voor, maar zoveel meisjes tegelijk was niet eerder vertoond”, zegt hij.

Voor Joe Parkinson werd die impact duidelijk toen #BringBackOurGirls viraal ging via Twitter en andere sociale media. “Wereldwijd was er solidariteit met deze meisjes, van Pakistan tot Nederland tot Nieuw-Zeeland, van Michelle Obama, destijds first lady, tot de paus, Kim Kardashian, Oprah Winfrey en miljoenen gewone mensen”, vertelt hij vanuit Johannesburg. Toen een deel van de meisjes bijna drie jaar later vrijkwam, besloten Parkinson en Hinshaw hun verhaal op te tekenen en de gebeurtenissen te reconstrueren.

Wereldnieuws

“Het wrange is dat de ontvoering eigenlijk toeval was”, vertelt Hinshaw. “Boko Haram had gehoord dat er op het terrein van de middelbare school in Chibok een machine zou staan om bakstenen mee te maken die de jihadisten wilden stelen, maar ze troffen in de kostschool honderden meisjes aan. Het kon op dat moment alle kanten op. Ze bespraken of ze de meisjes zouden laten gaan of in de hostels van de school levend zouden verbranden. Uiteindelijk werd besloten hen mee te nemen om toch een buit te hebben. De beruchte leider van Boko Haram, Abubakar Shekau, moest beslissen wat er met de ontvoerde meisjes zou gebeuren. Dit alles is in een split second besloten.” Bij vertrek werd de school in brand gestoken.

Kort daarop werden de meisjes wereldnieuws. “De hashtag #BringBackOurGirls veranderde de oorlog in Nigeria tegen de jihadistische terreurorganisatie Boko Haram. Het beïnvloedde ook het lot van de meisjes. Nu moest de Nigeriaanse regering de oorlog wel serieus nemen. Een half dozijn landen stuurde troepen om te helpen bij de zoektocht”, zegt Hinshaw. Maar zonder succes.

De auteurs constateren drie gevolgen van de enorme socialemediacampagne om de meisjes terug te vinden. Boko Haram, en zijn leider Shekou, kreeg de aandacht die de terreurorganisatie wereldwijd wilde hebben. Bij de vrijlating van groepen meisjes is losgeld betaald. “De laatste keer 3 miljoen euro, geen dollars, want dat is voor Boko Haram het geld van satan”, zegt Parkinson. Met die miljoenen zijn later nieuwe ontvoeringen gefinancierd.

“Doordat troepen uit onder meer Tsjaad en Zuid-Afrika gingen meevechten, verloor Boko Haram indertijd veel territorium in zijn thuisbasis, de Nigeriaanse deelstaat Borno, in het noordoosten”, aldus Hinshaw.

“De Chibok-meisjes hadden nog nooit gehoord van Twitter, laat staan van #BringBackOurGirls”, zegt Parkinson. “Toch voelden ze wel dat ze een speciale status hadden.” Want de Chibok-meisjes genereerden media-aandacht en dienden voor Boko Haram als ruilmiddel voor losgeld en het vrij krijgen van medestrijders die vastzaten in een Nigeriaanse gevangenis.

“De meisjes wisten dat en rebelleerden. Ze waren zich als één groep gaan gedragen, ze spraken met één mond als overlevingsmechanisme. Ze wilden hun identiteit behouden en reageerden als collectief. Na hun vrijlating konden ze dat na zoveel jaren moeilijk loslaten. Als iemand aan een meisje vroeg: ‘Hoe gaat het met je?’, was het antwoord: ‘Met ons gaat het goed.’”, analyseert Parkinson het verdedigingsmechanisme tegen de voortdurende agressie, mishandelingen, stokslagen, intimidatie en het uithongeren door Boko Haram.

Christelijke hymnes

Ondanks het verbod op zingen, zong de groep meisjes christelijke hymnes. Steeds harder om Boko Haram-strijders te tarten en zelf de moed erin te houden. Sommigen hielden net als Naomi Adamu in het geheim dagboeken bij in schriften die bedoeld waren voor het gedwongen opschrijven en leren van Koranteksten.

“Hun geloof was uiteindelijk meer dan religie. Het was hun manier om zichzelf te blijven als gevangenen van Boko Haram. Velen van hen, onder wie Naomi Adamu, overleefden dankzij hun christelijke geloof, dankzij de Bijbel. Het is een vorm van christelijk heldendom tegen de islamitische terreur”, zegt Hinshaw.

Tientallen door honger uitgemergelde meisjes werden ernstig ziek en raakten zo verzwakt dat sommigen besloten te trouwen met een Boko Haram-strijder en zich te bekeren tot de islam om te kunnen overleven. Het leeuwendeel van de ontvoerde Chibok-meisjes bleef weigeren.

Enkelen van hen wisten te ontsnappen, anderen kwamen in groepen vrij door onderhandelingen die een Zwitserse diplomaat, met behulp van Nigeriaanse vrijwilligers, voerde met Boko Haram en de regering. Eerst werd er een groep van circa twintig ernstige verzwakte meisjes vrijgelaten en later, na drie jaar gevangenschap, nog eens ruim tachtig.

Vrijgekomen meisjes

In april is het zeven jaar geleden dat de Chibok-meisjes werden ontvoerd. Parkinson en Hinshaw maken de balans op. De vrijgekomen meisjes zijn opgevangen door de Amerikaanse Universiteit in Nigeria, waar ze hun opleiding konden afmaken en psychologische hulp kregen. Naomi Adamu heeft zich uiteindelijk losgemaakt uit de groep om de verpleging in te gaan.

“April is ook de trouwmaand in Chibok. Een aantal meisjes keert dit jaar terug om daar te trouwen. Ze willen door met hun zo lang onderbroken leven”, zegt Hinshaw. Hij is in het stadje geweest waar zo’n 65.000 mensen in deze regio wonen. “Het is er erg onveilig. De oorlog duurt voort.”

Parkinson vult aan: “De stad zelf wordt nu beschermd door een militaire post, maar de dorpen daaromheen, waar de meisjes juist vandaan komen, worden steeds vaker aangevallen. Mensen slapen daar ’s nachts in de bush en niet meer in hun huizen. Dus dat plan van sommigen om daar te trouwen en terug te keren, is gevaarlijk. Je kunt erop wachten dat teruggekeerde Chibok-meisjes voor een tweede keer worden ontvoerd door Boko Haram.”

De ontvoering van 276 Chibok-schoolmeisjes bijna zeven jaar geleden vormde de start van veel meer ontvoeringen de laatste jaren, ook in andere noordelijke deelstaten. Recentelijk, in december vorig jaar, werden 520 schooljongens van een kostschool uit de Katsina-deelstaat ontvoerd en later grotendeels weer vrijgelaten. Eind februari dit jaar waren 317 meisjes van een middelbare school in de Zamfara-deelstaat de klos. Ook zij kwamen na een week vrij. Inmiddels is het niet alleen Boko Haram die aan massa-ontvoeringen doet, ook gewapende bendes mengen zich.

“Nigeria is een failliete staat. De autoriteiten daar hebben niets geleerd van de ontvoering van de Chibok-meisjes”, constateert Parkinson. “Grote ontvoeringen zijn aan de orde van de dag en de regering is niet in staat bescherming te bieden.” Hij vervolgt: “Het enige dat nu gebeurt, is het sluiten van de middelbare scholen in de noordelijke staten. Een hele generatie blijft verstoken van onderwijs. Dat is precies wat Boko Haram wil. Zonder opleiding zijn er nauwelijks banen.” Enigszins cynisch concludeert hij dat criminaliteit de enige kans is om nog geld te verdienen in dat deel van Nigeria.

De middelbare school in Chibok, die bij de ontvoering in 2014, in brand werd gestoken, ligt er volgens Parkinson nog steeds als een uitgebrande puinzooi bij. De school is niet herbouwd. Symbolisch voor wat er in het land gebeurt, vindt hij.

Na zeven jaar worden nog meer dan honderd Chibok-meisjes vermist. Bijvoorbeeld de meisjes die gedwongen werden te trouwen met jihadstrijders zijn niet meer gezien. Aangenomen wordt dat enkele tientallen inmiddels dood zijn, deels door luchtaanvallen op kampen van Boko Haram of door honger.

De afgelopen vier jaar was er geen enkel teken van leven. “Tot een maand geleden. De vader van een van de meisjes kreeg ineens een telefoontje van zijn dochter. Ze was ontsnapt en bij soldaten, begreep hij. De man was zo blij. Vervolgens is er niets meer van haar vernomen en weet niemand waar ze is”, vertelt Parkinson. “Het zou fantastisch zijn als er nog meer Chibok-meisjes terugkomen na zo’n lange tijd, maar de condities waaronder zij moeten leven bij Boko Haram zijn zo moeilijk en zo zwaar.” Hij wil maar zeggen: veel hoop is er niet.

Bring Back Our Girls van Joe Parkinson en Drew Hinshaw is verschenen bij Swift Press.