Hoe de Bannon-methode plots tot in Brasília werd gekopieerd

Grote plannen had Steve Bannon nadat hij in 2017 als adviseur was ontslagen door Donald Trump. Hij zou overal op aarde extreemrechtse populisten in het zadel helpen. Van zijn beweging kwam niets terecht. Maar zijn methode wordt wel gekopieerd, zoals deze week in Brasília.

‘Vrijheidsstrijders’, noemde Steve Bannon de aanhangers van ex-president Bolsonaro die afgelopen zondag het parlement in de Braziliaanse hoofdstad Brasília bestormden. ‘Evangelische christenen die niet bereid zijn toe te zien hoe een atheïstische, marxistische crimineel als Lula de verkiezingen en hun land steelt’, zei de voormalige strateeg van Donald Trump in zijn podcast War Room.

De bestorming van het parlement, het hooggerechtshof en het presidentieel paleis in Brasília vertoonde een opvallende gelijkenis met de bestorming van het Capitool in Washington. Dat lijkt niet geheel toevallig. Bolsonaro en zijn entourage onderhielden warme banden met Trump en zijn medewerkers. Bolsonaro en Trump zijn verwante zielen, verbonden in machismo, nationalisme, minachting voor hun politieke tegenstanders en de weigering een nederlaag te erkennen.

Band met zoon Bolsonaro

Steve Bannon heeft een goede relatie met Bolsonaro’s zoon Eduardo, lid van het Braziliaanse parlement. Hij maakte hem zelfs tot vertegenwoordiger in Zuid-Amerika van The Movement, Bannons beweging die het extreemrechtse populisme in de hele wereld aan de macht moest helpen. Volgens The Guardian sprak Eduardo Bolsonaro in augustus in 2021 in South Dakota met Bannon en andere trumpisten die het ongefundeerde verhaal verspreidden dat de Amerikaanse verkiezingen waren gestolen door Biden. Eduardo Bolsonaro bezocht na de Braziliaanse verkiezingen van oktober 2022 Trump in zijn buitenplaats Mar-a-Lago in Florida. Telefonisch sprak hij met Bannon en Jason Miller, Trumps voormalige campagnewoordvoerder, aldus The Washington Post.

Steve Bannon wordt gezien als een belangrijke kracht in een informele populistische beweging die het model-Trump naar andere landen wil exporteren. Zijn invloed moet echter niet worden overschat, schreef de Duits-Amerikaanse politicoloog Yasha Mounk deze week in The Atlantic: ‘Laten we Steve Bannon niet vleien door hem het vermogen toe te schrijven belangrijke gebeurtenissen in het buitenland te beïnvloeden door het herhalen van oude kreten, wanhopig op zoek naar relevantie’, aldus Mounk.

Zeker is dat Bannon weinig succes heeft gekend nadat hij in 2017 door Trump werd ontslagen als adviseur. Hij benoemde zichzelf tot man met een missie: het populisme aan de macht helpen in Europa en andere werelddelen. Als de meesterstrateeg achter de verkiezingswinst van Trump reisde hij door Europa, steevast verblijvend in luxe hotels. Hij beloofde Europese populisten in contact te brengen met Amerikaanse financiers. Door zijn impulsen moesten de Europese populisten zich verenigen tot een machtig continentaal blok dat de Europese verkiezingen van 2019 kon winnen. ‘Alles wat ik probeer te zijn, is de infrastructuur voor een mondiale populistische beweging’, zei hij in 2019 in Milaan.

Gewantrouwd

Er kwam niets van terecht. Internationale samenwerking bleek niet het sterkste punt van partijen die hun eigen volk op de eerste plaats willen stellen. Bemoeienis van een Amerikaan werd al helemaal gewantrouwd, zeker in landen met een sterke anti-Amerikaanse traditie als Frankrijk en Italië. ‘Monsieur Bannon komt niet uit een Europees land, hij is Amerikaans. Maar de politieke kracht achter de Europese verkiezingen zijn wij en wij alleen’, zei Marine Le Pen van het Franse Rassemblement National in 2018 op een gezamenlijke persconferentie met Matteo Salvini van de Italiaanse Lega.

Daarnaast mislukte een plan om in een middeleeuws klooster in Italië een school voor extreemrechtse politici op te zetten. Op deze ‘gladiatorenschool’, de Academy for the Judeo-Christian West, moesten de opvolgers van de generatie-Trump worden klaargestoomd door cursussen als ‘cultuurmarxisme, radicale jihad en de mondiale informatieoorlog van de Chinese communistische partij’. Toen de Italiaanse overheid lucht kreeg van de plannen, maakte zij een einde aan het huurcontract.

Tegen deze achtergrond is het niet verwonderlijk dat Bannon zo enthousiast reageerde op de rellen in Brasília. Oude tijden herleefden, het populisme bracht de door Bannon zo gehate gevestigde orde weer eens aan het wankelen. En Steve Bannon was op de achtergrond aanwezig als inspiratiebron, zegt de Braziliaanse mediawetenschapper David Nemer in The Guardian.

Volgens Nemer heeft Bannon een ‘draaiboek’ ontwikkeld dat in veel verschillende landen gebruikt kan worden. Zijn strategie combineert moderne desinformatie op sociale media met het ouderwets opjutten van een meute die bereid is fysiek geweld te gebruiken. Nemer gelooft niet dat Bannon zich actief met de bestorming in Brasília heeft bemoeid, maar wel dat zijn draaiboek de beweging van de bolsonaristas heeft gemotiveerd en versterkt.

Marktplaats voor extremisten

Als organisatie bestaat de populistische internationale niet, als forum voor ideeën wel, schrijft Jacob Ware van de Amerikaanse denktank Council on Foreign Relations. ‘Sociale media bieden de gemeenschappelijke marktplaats waar extremisten communiceren en hun ideeën en methoden delen, waarbij velen complottheorieën uit de Verenigde Staten toepassen op hun eigen land’, aldus Ware.

De Verenigde Staten zijn ‘exporteur van rechts extremisme’ geworden, constateerde de Amerikaanse terrorisme-expert Matthew Levitt na de bestorming van het Capitool. Volgens de QAnon-theorie worden de VS beheerst door satanistische pedofielen uit Hollywood en de Democratische partij, maar de complottheorie blijkt moeiteloos te worden gebruikt in andere landen, aangepast aan de lokale omstandigheden. Ook het verhaal van de gestolen verkiezingen is een format dat over de hele wereld kan worden toegepast, nu in Brazilië, straks misschien in Turkije. Steve Bannons met veel bombarie aangekondigde transnationale The Movement is nooit van de grond gekomen, maar zijn ideeën steken gemakkelijk de grens over.