Hoe corona onze manier van reizen drastisch gaat veranderen

Nu de zomervakantie met rasse schreden nadert en coronacurves stabiliseren, durven we opnieuw aan reizen te denken. Europa stelt vandaag alvast een roadmap voor. Zullen we nog vliegen? Of kiezen we allemaal voor de mobilhome?

“Wie is al eens naar de Cévennes geweest?” Het is een vraag die professor toerisme en economische geografie Dominique Vanneste (KU Leuven) jaarlijks op haar nieuwbakken studenten afvuurt. “In een groep van gemiddeld zeventig studenten zie ik meer wenkbrauwen fronsen dan vingers in de lucht.”

Wanneer de professor vraagt wie al eens naar Latijns-Amerika is geweest en een wandeling heeft gemaakt door het Andesgebergte, krijgt ze een pak meer respons. “Die studenten in de opleiding met een vak als toerisme en duurzame ontwikkeling vinden dat ze duurzaam bezig zijn omdat ze daar zijn gaan wandelen. Maar ze kiezen wel de goedkoopste vluchten en nemen een vliegtuig of drie om daar te geraken.”

Vanneste geeft het voorbeeld van haar studenten niet om ze te veroordelen. Ze wil enkel aantonen hoe reizen, en ook verre reizen, een recht zijn geworden. Een recht waar ongeveer heel de wereld al meer dan zeven weken niet van heeft kunnen genieten. Een recht waar we met zijn allen in zijn gaan overdrijven. “De toeristische sector en toeristen zijn het laatste decennium soms hun doel voorbijgeschoten”, zegt Vanneste. “We vliegen bij wijze van spreken Europa en de wereld rond voor een Facebook-foto.”

En dat legde de toeristische sector geen windeieren. “Bijna overal ter wereld is toerisme als een ontwikkelingshefboom gebruikt”, zegt sociaal-cultureel antropoloog Noël Salazar (KU Leuven). Het probleem is dat het economisch zodanig succesvol werd, dat bepaalde regio’s er volledig afhankelijk van werden. “Venetië kreunde onder toeristen pre-corona. Nu smeekt het dat ze terugkomen.”

Voor Europa is toerisme van groot belang. De sector is goed voor 10 tot 11 procent van de economie van de EU. Het gaat om ongeveer 27 miljoen banen. Jaarlijks reizen meer dan 650 miljoen toeristen door Europa. Vooral in het zuiden van Europa is toerisme een haast onmisbare economische motor. En dat lag de voorbije weken allemaal op zijn gat.

Geen wonder dat Eurocommissaris Thierry Breton, bevoegd voor de Europese interne markt, beloofde om hotels, restaurants, touroperators en zelfs vliegmaatschappijen te helpen om door de coronacrisis te raken. Vandaag komt de Europese Commissie met een aantal richtlijnen en protocollen, onder andere over hoe grenzen kunnen openen en aan welke regels hotels en campings zich zullen moeten houden. “Maar”, zo liet hij in een speech meteen verstaan, “daarna moeten we, snel, de Europese toeristische sector hervormen.”

Ademruimte

Lees: het moet allemaal een stuk duurzamer. “Er leefde al een tijdje het gevoel in de sector dat we niet konden blijven doorgaan zoals we bezig waren”, zegt Ulf Sontagg van Institute for Tourism Research. Bewoners van steden als Dubrovnik, Amsterdam, Barcelona en ook Brugge hadden genoeg van respectloze toeristen. Erfgoedbeschermers zagen met lede ogen aan hoe oneindige stromen bezoekers niet alleen cultureel erfgoed vertrappelden, maar ook hopen afval achterlieten.

Vraag is nu of het coronavirus de resetknop kan zijn voor de toeristische sector? Zorgt de gedwongen pauze voor een duurzamer, slimmer en minder gehaast toerisme? Zowel Vanneste, Salazar als Sontagg hoopt van wel. Al kunnen ze wel redenen bedenken waarom dat niet meteen het geval zal zijn.

“Net als de mens is toerisme zeer veerkrachtig”, zegt Ulf Sontagg. “Het coronavirus is niet de eerste crisis die het moet overwinnen.” En ondanks terroristische aanslagen, natuurrampen, ziektes zoals SARS en zelfs een financiële crisis in 2008 is de sector blijven groeien. Door de band genomen duurt het in getroffen gebieden ongeveer een jaar, soms twee, vooraleer restaurants, hotels en souvenirwinkeltjes weer op volle toeren kunnen draaien. Zonder dat er iets fundamenteels verandert. “Het is niet dat er geen duurzame initiatieven zijn,” zegt Salazar, “maar die blijven meestal in de marge hangen.”

“Alleen kent de coronacrisis zijn gelijke niet”, zegt Vanneste. “Het is niet lokaal én het kan nog lang aanslepen. Hoe langer het duurt om een vaccin te vinden, hoe groter de kans dat zowel toeristen als de toeristische sector fundamenteel hun mentaliteit én manier van aanpakken zullen moeten wijzigen.”

We zullen bijvoorbeeld moeten wennen aan het idee dat we als toerist niet meer kunnen gaan en staan waar we willen wanneer wij dat willen. “Een van de zaken waar men voor corona veel te weinig in heeft geïnvesteerd, is het zogenaamde visitors management”, zegt Vanneste. We kennen het nochtans allemaal van in een aantal musea waar we een bepaald tijdslot moeten reserveren of van in pretparken waar interactieve kaarten en informatie in wachtrijen een goed idee geven waar je als bezoeker best heen kan.

Zolang er geen vaccin is, zullen vakantiebestemmingen moeten nadenken hoe ze op een veilige manier toch een minimaal aantal toeristen kunnen ontvangen. Kijk bijvoorbeeld naar de initiatieven aan de kust in Galicië en de Costa Brava. Daar zijn al heuse plannen uitgetekend om stukjes strand af te tekenen met koorden zodat zonnebaders zich geen zorgen hoeven te maken dat er plots iemand zijn of haar handdoek op minder dan anderhalve meter drapeert. “Voor bestemmingen als Venetië en Brugge is het minder eenvoudig om gelijkaardige technieken te gebruiken voor hun publieke ruimte maar het is niet onmogelijk”, zegt Vanneste. “Wie weet worden we die anderhalve meter en dat gevoel van ademruimte als toerist wel gewoon.”

Ulf Sontagg kijkt graag nog wat verder. De coronacrisis is volgens hem het uitgelezen moment om als lokale toeristische sector na te denken welke toeristen je precies wil ontvangen. “Tot nu toe was de strategie: we zetten de deur open voor iedereen, als het maar geld opbrengt. Gevolg: ons huis lag bij wijze van spreken overhoop.” Hij vindt dat Europese regio’s kunnen leren van onder andere Scandinavië en Vlaanderen. “Jaja, echt waar. Vlaanderen is op dat gebied een voortrekker: jullie zetten duidelijk in op cultuurliefhebbers, en ook wielertoeristen zijn heel welkom.” Sontagg vindt dat regio’s daar veel beter over moeten nadenken. “Wil je als regio nog wel bussen vol Amerikanen of Chinezen ontvangen die enkel uit zijn op souvenirs?”

Vakantiehuisjes en mobilhomes

Op dit moment is het nog steeds niet duidelijk of Europese landen binnenkort hun grenzen zullen openen voor toeristen. En als ze dat doen onder welke voorwaarden zal dat gebeuren? Zullen we moeten bewijzen dat we niet ziek zijn? Zullen Europese landen elkaars coronacurves beoordelen om toeristen al dan niet toe te laten? Zullen we onze temperatuur moeten laten meten om de grens over te steken?

“Ik kan het je niet vertellen,” zegt Sontagg, “maar ik ben optimistisch. In Duitsland kunnen we stilaan weer reizen in het binnenland. De volgende stap zijn waarschijnlijk de buurlanden. Al zullen er heel duidelijke protocollen opgesteld moeten worden door de overheden. Bovendien zullen toeristen heel flexibel moeten zijn. De regels kunnen nu eenmaal elke week veranderen.” De Duitser verwacht dat Europese toeristen in de eerste plaats voor vakantiehuisjes en mobilhomes zullen kiezen. “Winkelen in een supermarkt is even gevaarlijk in Duitsland als in Frankrijk. Voor de rest blijft voor elke Europeaan gelden: afstand houden en mondmaskers dragen.”

Of mensen nog willen vliegen, durft Sontagg nog niet te voorspellen. “Bovendien moet Europa eerst zijn grenzen weer openen voor toerisme. Wanneer dat zal gebeuren, hangt af van de evolutie van het virus.” De grootste budgetvlieger in Europa, Ryanair, liet deze week weten dat het klaar is om vanaf 1 juli opnieuw 1.000 vluchten per dag uit te voeren met de nodige veiligheidsvoorschriften. Zo zijn volgens het promofilmpje van de lagekostenmaatschappij alle vliegtuigen plots met state-of-the-art-verluchtingssystemen voorzien. Er wordt aan passagiers gevraagd om thuis hun temperatuur te meten voor vertrek. Ze krijgen ook de boodschap mee dat die ook nog eens bij het boarden gemeten kan worden. Wie koorts heeft, stapt niet op. Mondmaskers zijn gedurende de hele reis verplicht.

Maar het is niet omdat grenzen zullen openen en omdat vliegtuigmaatschappijen er alles aan doen om opnieuw te vliegen, dat we er plots allemaal op uit zullen trekken, denkt Vanneste. “Denk aan de gezinnen die tijdens de eerste lockdown vast kwamen te zitten op Tenerife. Wie wil dat risico nemen?”