Hij noemt Poetin ‘een wonder van God’ en ziet in de oorlog een strijd tegen ‘duivelse krachten’: wie is patriarch Kirill?

Europa wil patriarch Kirill, de leider van de Russisch-orthodoxe kerk die Vladimir Poetin ook bij diens oorlog in Oekraïne voluit steunt, op de nieuwe sanctielijst zetten. Maar wie is deze man?

De geestelijk leider van de Russisch-orthodoxe kerk was er in 2012 al van overtuigd. Het leiderschap van Vladimir Poetin, zo verklaarde patriarch Kirill in een 13de-eeuws klooster, was “een wonder van God”.

Poetins invasie van een orthodox-christelijk buurland heeft Kirill geenszins aan het twijfelen gebracht. De patriarch is sinds het begin van de oorlog bezig om Russen te laten geloven in de “speciale militaire operatie”. Met preken tegen “duivelse krachten” in Oekraïne en zegeningen van Russische generaals is de 75-jarige geestelijke een van de fanatiekste aanhangers van de oorlog.

De duivelse krachten bestaan volgens Kirill uit westerse landen. Zij zouden de “historische eenheid” van Rusland en Oekraïne dwarsbomen en Oekraïners gayprides opleggen.

Pro-oorlogskamp

Om Oekraïne uit westerse handen “te redden” heeft Kirill gekozen voor het pro-oorlogkamp. Hij schonk tijdens een recente kerkdienst een icoon aan de bevelhebber van de Nationale Garde, een troepenmacht van ruim 300.000 soldaten die meevecht in Oekraïne. “Laat deze beeltenis jonge soldaten inspireren die het pad ter verdediging van het vaderland zullen bewandelen”, verklaarde Kirill bij de overhandiging. Bevelhebber Viktor Zolotov, een voormalige bodyguard van Poetin, antwoordde dat het icoon zijn troepen zeker zal helpen in het bestrijden van “Oekraïense nazi’s”.

Door Kirills oorlogsretoriek gaan op steeds meer plekken op aarde de poorten dicht voor de Russische geestelijk leider. Vorige week heeft de Europese Commissie voorgesteld om Kirill een inreisverbod en financiële sancties op te leggen samen met Russische militairen, familieleden van Poetins bondgenoten en een vermoedelijke minnares van de president. Paus Franciscus, die de patriarch in 2016 nog omhelsde tijdens een historische bijeenkomst tussen de twee kerkleiders op Cuba, heeft Kirill afgelopen woensdag “de misdienaar van Poetin” genoemd. De patriarch “moet niet de taal van de politiek gebruiken, maar de taal van Jezus”, aldus de paus.

Diepe schisma’s

In het orthodoxe christendom zorgt Kirill voor diepe schisma’s. Russisch-orthodoxe kerken over de hele wereld hebben zich losgemaakt van de patriarch. Honderden geestelijken hebben met hun leider gebroken door een open brief te ondertekenen die oproept tot de beëindiging van de oorlog. De oecumenische patriarch Bartholomeus, het hoofd van de wereldwijde orthodoxe kerk, noemde Kirills steun voor Poetins invasie “schadelijk voor het prestige van de hele orthodoxie, want de orthodoxie ondersteunt geen oorlog, geweld en terrorisme”.

In Oekraïne, een land met 30 miljoen orthodoxe christenen, was Kirills invloed al langer tanende. Wegens zijn nauwe banden met Poetin richtte Oekraïne in 2019 een eigen kerk op, onafhankelijk van het patriarchaat in Moskou. De oprichting kreeg tot frustratie van Kirill goedkeuring van patriarch Bartholomeus. Daarmee was het grootste christelijke schisma in duizend jaar een feit.

Invasie

Het is niet verrassend dat Kirill vasthoudt aan zijn steun voor Poetins invasie. Sinds zijn aantreden als patriarch, in 2009, treedt hij op als beschermheer van de Russische leider en diens conservatief-nationalistische ideologie. Hij bekritiseerde het Westen voor NAVO-uitbreiding naar Oost-Europa – een stokpaardje van Poetin. Hij bad voor herverkiezingen van Poetin en riep Russen op om te stemmen voor een grondwetsherziening, waardoor de oud-KGB’er president kan blijven tot 2036 (en God een plekje kreeg in de Russische grondwet).

De oprichting van de Oekraïense kerk maakten Kirill en Poetin woedend. Kirill zei dat de nieuwe kerk “de duivel dient”. Poetin riep midden in de nacht zijn veiligheidsraad bijeen om een reactie voor te bereiden. Hij zei dat de kerkscheuring zou kunnen leiden tot “bloedvergieten”.

Kirill, geboren als Vladimir Goendjajev in Leningrad, is altijd uitgesproken geweest. Hij had daar meer ruimte voor dan zijn grootvader, die als priester drie decennia in goelagkampen doorbracht. In de tweede helft van de Sovjet-Unie gaven de communisten enige ruimte aan geestelijken. In de jaren 90 werd Kirill bekend bij het grote publiek door een orthodox televisieprogramma te presenteren.

In ruil voor loyaliteit aan Poetin krijgt Kirills kerk in Rusland alle ruimte. Mensen die de kerk bekritiseren, kunnen opgesloten worden via wetten die “de gevoelens van gelovigen” beschermen. Religieuze gemeenschappen die de Russisch orthodoxe kerk ziet als sektes, zoals getuigen van Jehova’s, zijn verboden als extremistische organisaties. Ook een zelfverklaarde messias met duizenden volgelingen werd in 2020 van een Siberische berg gehaald door de Russische veiligheidsdiensten.

De kerkleider is ook toegetreden tot de rijkdom die gewoon is voor Poetins bondgenoten. Corruptie-onderzoekers ontdekten een foto van Kirill waarop een horloge was weggegomd om diens pols. De weerspiegeling was echter niet weggegumd door Kirills assistenten, waardoor alsnog naar buiten kwam dat de patriarch in het bezit is van een gouden uurwerk van het Zwitserse merk Breguet ter waarde van 28.000 euro.