Hevigste protesten in China in jaren: kan de overheid haar zerocovidbeleid nog handhaven of is de druk te groot?

China zit in een spagaat: het land is niet klaar voor heropening, maar het zerocovidbeleid is evenmin houdbaar. Dat leidt tot heftige protesten, zoals bij de Foxconnfabriek in Zhengzhou. Kan de overheid de bevolking nog in de hand houden?

De Foxconnfabriek, waar iPhones gemaakt worden, in het Chinese Zhengzhou was deze week het toneel van hallucinante taferelen. Honderden arbeiders gingen de straat op, maar werden uiteengeslagen door mannen in witte beschermingspakken, vermoedelijk politieagenten. Op sociale media waren zware gevechten te zien en demonstranten met bloedende hoofden. Het ging om de heftigste arbeidersprotesten in China in jaren.

Het protest bij Foxconn komt na een maand van groeiende onrust over het zerocovidbeleid. In Guangzhou en Tibet demonstreerden arbeidsmigranten tegen een lockdown. In Lanzhou protesteerden inwoners na de dood van een jongetje dat medische hulp was geweigerd. In Urumqi in Xinjiang betoogden vrijdagavond honderden mensen voor een overheidsgebouw, na een dodelijke brand die mogelijk door een lockdown was verergerd, zo bleek uit video’s op Chinese sociale media.

Is het geduld van de Chinese bevolking op? En kan dat de overheid tot verandering aanzetten?

Bijna drie jaar na de uitbraak van Covid-19, terwijl de rest van de wereld de pandemie achter zich heeft gelaten, is China weer in de ban van het virus. Vrijdag werden in het hele land 32.695 besmettingen gemeld, het hoogste aantal sinds het begin van de pandemie. Dat ging ook gepaard met een recordaantal aan lockdowns: volgens de Japanse zakenbank Nomura zitten 412 miljoen Chinezen in een gedeeltelijke of gehele lockdown.

De nieuwe covid- en lockdowngolf is voor veel Chinezen een opdoffer. Na het Partijcongres in oktober leek Beijing het zerocovidbeleid iets losser te laten, met de aankondiging van ‘twintig versoepelingen’. Maar na een week van zwabberbeleid steeg het aantal besmettingen zo snel, dat op de lockdowns werd teruggegrepen. China zit in een spagaat: het land is niet klaar voor heropening, maar het zerocovidbeleid is evenmin houdbaar. Dat leidt tot steeds meer spanningen.

‘Geslotenlussysteem’

Het protest bij Foxconn is een typisch voorbeeld. De iPhoneproducent werkte sinds oktober in een ‘geslotenlussysteem’, waarbij de 200.000 werknemers het fabrieksterrein niet mochten verlaten. Ondanks die strikte maatregelen glipte het virus toch binnen. Pogingen om de productie tijdens de uitbraak aan de gang te houden, met testen en quarantaines, leidden tot zulke slechte leef- en werkomstandigheden dat duizenden arbeiders de fabriek eind oktober ontvluchtten.

Foxconn lokte nieuwe arbeiders met de belofte van mooie bonussen. De protesten braken uit toen bleek dat die bonussen later zouden worden uitbetaald dan beloofd, en ook in gevaar kwamen door covid: wie positief testte en door de verplichte quarantaine minder werkdagen zou maken, zou zijn bonus mislopen. Het economische risico van het zerocovidbeleid werd bij de arbeiders gelegd.

Het is een constante bij alle protesten: die zijn niet zozeer tegen het zerocovidbeleid gericht, maar tegen specifieke uitwassen ervan. Ze zijn ook heel lokaal en kortstondig. Ook in Zhengzhou werd het oproer na een dag bedwongen, met een combinatie van geweld en concessies. De protesten leiden niet tot een bredere beweging tegen het zerocovidbeleid zelf.

Propaganda

“Dat komt vooral door de propaganda”, zegt Zhao, een lokale journalist in Zhengzhou, die enkel met zijn achternaam in de krant wil. “De overheid heeft voortdurend gezegd dat het virus verschrikkelijk is, en veel mensen zijn nog steeds bang. Zolang ze nog iets te eten hebben, zullen ze zich niet verzetten. Jullie in Europa komen makkelijk in opstand, maar hier op het Chinese vasteland hebben we die mentaliteit al decennia niet meer.”

Zhao maakt de vergelijking met de Grote Sprong Voorwaarts (1958-1962), toen de mislukte industriepolitiek van Mao Zedong tot enorme hongersnood leidde. “Tientallen miljoenen mensen stierven van de honger, maar de meeste mensen legden zich daarbij neer. De meesten hier zijn niet bereid om voor hun rechten te strijden. Ze durven niets te doen.”

De bevolking lijkt het zerocovidbeleid lijdzaam te ondergaan, maar kan een bedrijf als Foxconn – of opdrachtgever Apple – niets doen? De beelden van de protesten zijn niet bepaald reclame voor de iPhone, en de productie loopt vertraging op. Een machtig bedrijf als Foxconn, goed voor 82 procent van de export van Zhengzhou, heeft enige onderhandelingsruimte. Het is bezig fabrieken in Vietnam en India op te zetten, en zou dat als drukmiddel kunnen inzetten.

De lokale overheid maakt zich daar duidelijk zorgen over. Ze helpt Foxconn met het werven van nieuwe arbeiders, en stuurt zelfs ambtenaren en soldaten naar het bedrijf om een handje te helpen. “Foxconn heeft een grote invloed op de lokale overheid”, bevestigt journalist Zhao. “Maar het covidbeleid wordt bepaald door de centrale overheid, daar hebben lokale politici geen invloed op.”

Angst voor gezichtsverlies

Die centrale overheid volgt een andere redenering. Ze wil de economie redden, maar ook geen politiek gezichtsverlies lijden door covid vrij spel te geven en alsnog hoge dodentallen te riskeren. Maar het blijft onduidelijk waarom Beijing niet meer doet om de vaccinatie onder ouderen te verhogen en de ziekenhuiscapaciteit te verhogen. De meest gunstige uitleg is dat de overheid met de huidige lockdowns tijd wil winnen om dit na de huidige uitbraak te doen.

Een minder gunstige uitleg is dat het politieke systeem in Beijing zichzelf heeft vastgereden. “Na het Partijcongres kijkt iedereen naar één man voor instructies, en is het onmogelijk geworden om fouten te corrigeren”, zegt Wu Qiang, voormalig hoogleraar politieke wetenschappen aan de Tsinghua Universiteit. “Dit fiasco zal nog veel langer duren voor de centrale overheid het zerocovidbeleid uit zichzelf zal opgeven.”