‘Het winterplan tegen corona is mislukt. Zo simpel is het’

Het Overlegcomité neemt vervroegd strengere maatregelen in de strijd tegen het coronavirus. Maar is dat ook genoeg? Bart Eeckhout geeft duiding. ‘Vanuit een virologisch standpunt kan je dus betwijfelen of het dit keer wel genoeg gaat zijn.’

Wat is er beslist?

“De beslissingen van het Overlegcomité komen grotendeels overeen met de adviezen die coronacommissaris Pedro Facon gisteravond heeft ingeleverd. De rem wordt vooral op de uitgaans- en evenementensector gezet. Grote evenementen met veel fysieke beweging en sociale contacten – clubs, fuiven, concerten – worden weer verboden. Er komt ook een sluitingsuur in de horeca: 23 uur. Het aantal plaatsen dat je met een gezelschap aan één tafel mag bezetten, wordt beperkt tot zes, behalve voor grotere gezinnen. Ook privéfeesten worden geschrapt, behalve huwelijken. Ook voor begrafenissen komen er geen beperkingen.”

Waarom is dit nu plots nodig? De vorige voorschriften zijn pas een week oud.

“De cijfers zien er echt niet goed uit. De bezetting met covid-patiënten in intensieve zorg nadert de 700 bedden. Volgens de huidige voorspellingen kan dat de komende weken nog klimmen naar 1.200 of meer. Dat wil zeggen dat dan tweederde van alle ic-bedden ingenomen wordt door patiënten met één ziekte. Dat cijfer ligt even hoog als in de eerste golf, en niet zoveel lager als in de tweede. Dit betekent dat we de nu al oververmoeide zorgsector opnieuw tot het uiterste gaan testen. De marges daar zijn kleiner dan een jaar geleden, door de uitval van personeel.”

Zal dit volstaan?

“Dat durft niemand zeggen. In vergelijking met de maatregelen die nog maar vorige week zijn afgesproken, gaan de vrijheidsbeperkingen natuurlijk weer een pak verder. Toch valt op dat regeringen en experts moeizaam op zoek zijn gegaan naar maatregelen die het sociaal verkeer tussen mensen wel verminderen maar niet blokkeren. Sporten kan nog, naar theater of de film gaan ook, weliswaar met mondmasker. Ook grote buitenevenementen, zoals kerstmarkten, zijn niet per definitie verboden, al hebben sommige steden en gemeentes daar zelfstandig al anders over beslist. Over beperkte contactbubbels, avondklokken, en andere drastische beperkingen is er voorlopig geen sprake. De regering rekent, zegt ze expliciet, op de wijsheid van mensen om thuis niet te gek te gaan doen.

“Vanuit een virologisch standpunt kan je dus betwijfelen of het dit keer wel genoeg gaat zijn. Andere landen met gelijkaardige zorgwekkende curves, zoals Oostenrijk of Nederland, gaan verder. Vanuit maatschappelijk oogpunt lijkt het dan weer wel redelijk om de sociale contacten niet brutaal te gaan verbieden. Het mentale aspect van deze crisis weegt nu harder door dan anderhalf jaar geleden.

“Weinigen hadden verwacht dat we hier nu opnieuw zouden zitten. Politici, experts, en ook wel media: iedereen heeft het virus onderschat. Een echt ‘mea culpa’ kreeg premier Alexander De Croo (Open Vld) niet over de lippen. ‘Het virus heeft ons verschalkt, ook de experts’, zei hij wel. Je kan wel zeggen dat de algehele winteraanpak van covid mislukt is. Zo simpel is het. Vele mensen zijn daar ontgoocheld en zelfs boos over. Het is logisch dat met dat gevoel rekening gehouden wordt. Maar eerlijk: de inschatting is ook nu nog altijd niet zonder risico. Het virus houdt geen rekening met zulke sentimenten. Als de piek van de golf niet snel in beeld komt, is het niet uitgesloten dat er toch nog verstrengd moet worden: 15 december geldt als nieuw evaluatiemoment. Ik zou zeggen: on verra.”

Is er ook goed nieuws?

“De sterftecijfers lopen ook weer op, maar het verschil met de vorige, hoge golven blijft voorlopig toch aanzienlijk. Dat hebben we te danken aan de vaccins en verbeterde medicatie en verzorging.

“Er is ook een klein beetje reden tot hoop. Behalve mensen die niet gevaccineerd zijn, belanden vooral oudere, meer kwetsbare mensen en risicopatiënten in het ziekenhuis met ernstige covid-aandoeningen. Het is vooral bij deze doelgroepen dat de boostervaccins nu ingezet worden. Die campagne komt laat op gang. Té laat, net als in de meeste andere Europese landen. Maar in de ziekenhuisopname van de oudste, al geboosterde leeftijdsgroepen zie je al een eerste, bemoedigend knikje. Tegelijk zie je dat de noodsituatie toch weer wat meer twijfelaars over de streep trekt om een vaccin te nemen. Dat blijft superbelangrijk. We zijn er nog lang niet, maar als die trend zich doorzet, zal de druk op dokters en ziekenhuizen hopelijk milderen.”

Was er veel politieke weerstand?

“Eigenlijk niet. Ook de Vlaamse regering, traditioneel een koele minnaar van verdere verstrengingen binnen het Overlegcomité, is ditmaal van de rem gebleven. Het besef dat ‘de politiek’ hier geen te beste beurt maakt, is vrij collectief doorgedrongen. Nog maar 48 uur geleden vroegen de regeringsleiders Alexander De Croo (Open Vld) en Jan Jambon (N-VA) om gewoon het hoofd koel te houden en af te wachten. Na het vorige Overlegcomité, anderhalve week geleden, klonk in analyses vrij eensluidend scepsis over de kwestie of dit wel zou volstaan. Die scepsis is terecht gebleken.

“De regeringen dachten of hoopten dat er nog wel ruimte was om een compromisje te sluiten, maar dat was helaas een vergissing. Het blijft voor politici moeilijk om exponentieel stijgende risico’s in te schatten. Er is altijd, ook nu nog, de gedachte dat het met een onsje minder ook kan. Dat is geen luie kritiek: politici moeten de risico’s voor zieken en zorgpersoneel afwegen tegen de diverse belangen van mensen die mogelijk getroffen worden door veiligheidsmaatregelen.”

Waar zitten de risico’s nog?

“Er wordt nog weinig gesproken over het onderwijs, terwijl toch wel helder is dat scholen plekken zijn waar het virus zich makkelijk verspreidt, eerst zonder veel erg onder jongeren, maar vervolgens onvermijdelijk ook bij mensen die wat ouder zijn. De ministers van Onderwijs zouden dit weekend wel nog met extra maatregelen komen, met beperking van buitenschoolse en gezamenlijke activiteiten, en een veralgemening van mondmaskerdracht en ventilatie.

“Het is begrijpelijk dat een nieuwe algemene schoolsluiting niet gewenst is. Vanwege het risico op leerachterstand en grotere ongelijkheid, maar – laten we eerlijk zijn – toch ook omdat kinderen thuishouden een grote druk legt op gezinnen én de economie. Dat neemt niet weg dat de situatie in het onderwijs precair is. Scholen zitten volop in de coronastorm momenteel. Ze gaan dicht, klassen moeten in quarantaine, leraars vallen ziek, en directeurs moeten zich maar beredderen. Het geeft de indruk van een aftocht in wanorde. Scholen moeten op eigen initiatief beslissen of ze sluiten of de lessen digitaliseren. Sommige beslissen om preventief over te gaan op online-onderwijs, als afkoeling, om toch zo veel mogelijk leerlingen en leerkrachten samen gezond aan de start van de examenperiode te krijgen. De aandacht voor die situatie vanuit het beleid komt rijkelijk laat.”

Hoe zit dat met die Zuid-Afrikaanse ‘nu-variant’?

“Die is er plots ook, tot overmaat van ramp. Het is niet de eerste of de laatste nieuwe coronavariant, maar over deze maken gezaghebbende experts zich wereldwijd zorgen. Dat is geen goed teken. De nieuwe ‘nu-variant’ (naar de Griekse letter van het alfabet ‘nu’) is opgedoken in landen van zuidelijk Afrika, zoals Botswana en Zuid-Afrika, en waar hij toeslaat, verdrijft hij snel de al erg gevaarlijke deltavariant, die we hier nu kennen. Ook in ons land is al een geval opgedoken. De grootste reden tot zorg is dat we niet zeker weten of onze bestaande vaccins de nieuwe variant de baas kunnen.

“Wereldwijd reageren overheden met reisverboden vanuit Zuid-Afrikaanse landen. Het Verenigd Koninkrijk, Israël, Singapore hebben dat al afgekondigd. Namens de EU-lidstaten heeft ook commissievoorzitter Ursula Von der Leyen spoedige reisbeperkingen aangekondigd. De paniek over de ‘nu-variant’ heeft alvast de beurzen bereikt. Wereldwijd gaan aandelen- en ook oliekoersen in de min, omdat gevreesd wordt voor nieuwe onzekerheid en een klap voor de wereldeconomie.

“De zorgen om wat nu in Afrika gebeurt, zijn een pijnlijke herinnering aan een ander dramatisch veronachtzaamd aspect van de coronacrisis: de trage vaccinatiecampagne in armere landen door de moeilijke toegang tot vaccins. Beloftes over een snelle distributie vanuit het westen zijn niet nagekomen, waardoor covid ruim baan krijgt om te muteren.”