Het verband tussen Jobs en Cruijff

In 1978 begon een jonge college dropout, luisterend naar de naam Steve Jobs, in zijn garage in Californië een computerbedrijfje, dat hij Apple noemde. Het bedrijfje groeide als kool en binnen een paar jaar was het de lieveling van Wall Street. Steve Jobs werd gezien als een geniale ondernemer, een van de grootste die Amerika ooit had gekend. Op 16 september 1985 stapte Jobs op bij Apple, na een slepend conflict met de toenmalige bestuursvoorzitter, John Sculley, die Jobs zelf had aangenomen. Sculley had het voor elkaar gekregen de lastige Steve Jobs alle managementfuncties af te nemen, waarna die de eer aan zichzelf hield. Hij verkocht al zijn aandelen in Apple en begon een nieuw bedrijf.

Twaalf jaar later, begin 1997, stond Apple letterlijk op de rand van het bankroet. Het had nog cash voor drie maanden en de meeste analisten waren het er over eens dat Apple zou omvallen. Te veel producten, een verouderd besturingssysteem en geen richting. Alles waar Apple ooit voor had gestaan, was losgelaten.

De toenmalige bestuursvoorzitter van Apple, Gil Amelio, nodigde Steve Jobs op een dag uit om eens bij te praten. Hij was ten einde raad en wilde van het voormalige wonderkind weten hoe die de toekomst van Apple zag. Jobs gaf hem antwoord en voegde er aan toe daar wel een rol in te willen spelen. In de autobiografie van Gil Amelio, schrijft hij zeer neerbuigend over dat gesprek. Zijn commentaar komt er kortweg op neer dat hij de woorden van Jobs maar vaag geleuter vond. Toen ik afgelopen jaar Ajaxdirecteur Rick van den Boog hoorde zeggen dat hij Cruijff "nauwelijks meer serieus" kon nemen, moest ik aan die woorden van Amelio denken.

Voetbaltechnisch failliet
Op 16 september 1997, precies twaalf jaar na zijn gedwongen vertrek, werd Steve Jobs interim-bestuursvoorzitter van een bijna failliet Apple Computer Inc, enkele jaren later werd hij voorzitter. Apple lanceerde de immens populaire eerste iMac, vereenvoudigde het productenpalet drastisch en kwam met een nieuw besturingssysteem, Mac OS X. Daarna verschenen eerst de iPod, daarna de iPhone en recenter de iPad. In 2010 werd Apple de onderneming met de op een na hoogste beurswaarde ter wereld. En als Steve Jobs niet ernstig ziek was geworden, was Apple in 2011 de onderneming geworden met de hoogste beurswaarde.

We kunnen uit dit verhaal één heel belangrijke les leren. Genialiteit, grootsheid of hoe we het ook noemen wordt altijd tegengewerkt door de middelmaat. De middelmaat die krampachtig vasthoudt aan de eigen verworven posities. In essentie is dat een beweging die ten grondslag ligt aan ons hele menselijke bestaan. De Ierse schrijver George Bernard Shaw schrijft daarover: 'Redelijke mensen proberen zich aan de werkelijkheid aan te passen. Onredelijke mensen proberen voortdurend de werkelijkheid aan zichzelf aan te passen. Daarom is alle vooruitgang te danken aan onredelijke mensen.'

Voetbalclub Ajax wordt al jaren geen landskam-pioen meer. Dat is een club als Ajax onwaardig. Ajax is weliswaar financieel niet bijna failliet, maar voetbaltechnisch wél. Het maakt niet meer uit welke trainer je verantwoordelijk maakt voor het eerste elftal, de resultaten blijven onvoldoende. Dan doe je dus structureel iets niet goed en moet je structureel iets veranderen. Het beleid van de huidige directie en ontslagnemende raad van commissarissen heeft tot nog toe geen verandering gebracht in de structurele malaise van Ajax. Ook dit jaar wordt Ajax hoogstwaarschijnlijk geen landskampioen.

Uit mijn jarenlange onderzoek blijkt onomstotelijk dat goede leiders altijd precies weten wat ze kunnen en wat niet. Hun ego staat ze daarbij niet in de weg. Vervolgens zoeken ze naar mensen die de benodigde kennis wél hebben en die laten ze vervolgens hun werk doen. Slechte leiders zijn bang voor grote leiders. Zoals Gil Amelio dat was voor Steve Jobs en Rick van den Boog voor Johan Cruijff. Met Apple en Ajax als de gedupeerde partijen.

Als je Johan Cruijff vraagt om met aanbevelingen te komen om het technische beleid van Ajax gezond te maken, dan moet je je als leider realiseren dat je dat alleen kunt doen als je bereid bent zijn aanbevelingen over te nemen. Waarom? Omdat als ik als man met twee linkerhanden aan een geweldige timmerman vraag hoe ik een tafel moet maken, en ik niet de kennis en kunde bezit om het anders te doen. Van het advies afwijken is dus altijd óf dom óf een kwestie van een te groot ego dat niet opzij kan worden geschoven.

Poldermodel
Johan Cruijff heeft in zijn carrière vaker met dit fenomeen te maken gehad. Het gebeurde in 1992, toen Cruijff bondscoach zou worden en hij niet het volledige mandaat kreeg om zijn eigen staf in te vullen. Nu gebeurt het weer. Cruijff wordt bekritiseerd omdat hij aan de zijlijn zou willen blijven staan. Het tegendeel is waar. Cruijff is een groot leider en grote leiders nemen alleen verantwoordelijkheid als ze de bijbehorende mandaten krijgen. Maar de middelmaat wil dat nooit.

Ik las zaterdag een artikel van Volkskrant-journalist Willem Vissers (verschenen op 26 maart) en natuurlijk krijgt Johan Cruijff ervan langs. We zijn tenslotte Nederlanders en die hebben een ingeboren weerzin tegen grote leiders. We delegeren nu eenmaal graag verantwoordelijkheden zonder mandaat. Dat noemen we dan 'consensus', 'sociaal' of 'poldermodel'. Daar zijn we dan nog heel trots op ook. Vissers noemt de adviezen van Cruijff dan ook 'bevelen'. Inderdaad Willem, als je de beste voetballer van Europa en een van de beste trainers ooit vraagt om je club technisch door te lichten, en hij doet dat met andere voetbalkenners als Marco van Basten, Frank Rijkaard en Dennis Bergkamp, terwijl je zelf die kennis niet hebt, dan zal een groot leider die adviezen altijd als 'bevelen' zien.

Steve Jobs mocht niet terugkeren, tot Apple technisch bijna failliet was. Toen de top het niet langer kon tegenhouden kwam Jobs terug en de rest is geschiedenis. Ajax is technisch bijna failliet en over een paar jaar misschien ook financieel. De terugkeer van Cruijff wordt stelselmatig door de directies van Ajax tegengewerkt. Ander bedrijf, zelfde dynamiek.

Heren directieleden, denk voor één keer in uw leven eens écht aan Ajax. En geef de club de grootsheid die ze verdient.