Het trotse Qatar buigt niet 'Ze zijn gewoon jaloers'

In Qatar klinken de zorgen op plaatsen waar je dat niet verwacht, zoals in het valkenziekenhuis van de hoofdstad Doha. Valken kunnen hier terecht voor een röntgenfoto, maar ook om hun klauwen te laten bijwerken op de afdeling 'pedicure'. Vogels die een veer hebben verloren, worden geholpen bij de donorbank voor veren.

Een van de klanten is deze morgen een 15-jarige scholier in een gesteven wit gewaad, die hier arriveerde per SUV. Hij staart naar zijn valk, die verdoofd op de onderzoekstafel ligt. Vanaf zijn kindertijd jaagt hij met de vogel in de woestijn. "Ze heet Tameemyah", zegt de jongen bedrukt. "Sinds gisteren heeft ze niet gegeten."

Valkenjacht is in Qatar een serieuze sport, die wordt doorgegeven van vader op zoon. Het is een van de eeuwenoude tradities die het schatrijke oliestaatje deelt met andere Golfstaten. Maar begin juni hebben deze landen - Saudi-Arabië, Bahrein, de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) waaronder Dubai - alle diplomatieke banden met Qatar verbroken, officieel wegens beschuldigingen van terrorisme. De grootste diplomatieke crisis op het Arabische schiereiland sinds mensenheugenis duurt nu al drie weken. De handel ligt stil. De grenzen zijn dicht. Inwoners worden uitgezet. Hoe moet dat met de valken?

"Laatst hadden we hier een valk uit Dubai", verzucht de medisch coördinator van het ziekenhuis, Alhakam Taymoor. "Die was ontsnapt. Dat gebeurt regelmatig. Als je ze loslaat en ze zijn nog ongetraind, dan vliegen ze weg. Hier in Qatar werd ze teruggevonden. De vogel is teruggebracht naar Dubai. Bij Qatar Airways mogen valken als passagier mee aan boord. Ik zou niet weten hoe die valk nu nog thuis had kunnen komen."

Qatar Airways is niet meer welkom in het luchtruim van Dubai en alle andere naburige landen. Het onderlinge vliegverkeer ligt stil. Afgelopen vrijdag maakten Bahrein, Saudi-Arabië, de VAE en Egypte een lijst bekend met dertien eisen waaraan Qatar moet voldoen voordat de blokkade wordt opgeheven. Het komt erop neer dat de regering in Doha haar buitenlandse beleid ondergeschikt moet maken aan de koers van Saudi-Arabië.

Het rommelt al twee decennia op het Arabische schiereiland, maar nooit ging de vete zo diep. Dit conflict doorsnijdt families, verscheurt het politieke en economische samenwerkingsverband tussen de Golfstaten, heeft geleid tot lege supermarktschappen in Doha en doet vrouwen in gemengde huwelijken vrezen dat ze van hun kinderen worden gescheiden. Zal Qatar buigen voor de druk van de buren?

WK Voetbal

Jonge Qatarezen, de generatie die ertoe doet in een land waar het staatshoofd zelf pas 37 jaar is, moeten lachen om deze vraag. Wie denkt dat Qatar zal toegeven, begrijpt niets van hun wereld. Dat in Doha het wereldkampioenschap voetbal voor 2022 gepland staat, mag symbolisch heten. Qatar is in amper twee decennia uitgegroeid van onbeduidend woestijnstaatje tot sterspeler in de Arabische wereld.

"Mijn vrienden in het buitenland wisten vroeger niet wat Qatar was", zegt jurist Hamad al Musfir (26). "Nu wel, dankzij het WK." Met zijn vriend Omar al Ansari, een 27-jarige ambtenaar, zit hij in een van de luxueuze winkelcentra die de laatste jaren in Doha zijn verrezen. Qatar is het rijkste land ter wereld. In hun vrije tijd bezoeken de jongemannen graag hippe koffietentjes.

De mannen, die perfect Engels spreken, dragen een witte thobe, het traditionele Arabische herengewaad, en bijpassende hoofdbedekking, de khutra. "In het buitenland vragen ze soms: draag jij geen jeans? Nee dus", zegt Hamad. "We willen de Qatarese cultuur behouden."

Echte Qatarezen zijn tegenwoordig een minderheid in eigen land. De demografie van Qatar is verbijsterend: bijna negen op de tien inwoners zijn arbeidsmigranten, vooral uit India en Bangladesh. In de hitte van de woestijn bouwen zij de wolkenkrabbers, voetbalstadions en winkelcentra.

Toen Hamad en Omar opgroeiden, was Qatar nog een welgesteld, maar vooral onbeduidend aanhangsel van Saudi-Arabië, waarmee het staatje zijn enige landsgrens deelt. Dat veranderde halverwege de jaren 90. Het toenmalige staatshoofd, emir Hamad al Thani, lokaal bekend als 'Vader emir', ging zich mengen in alles, van internationaal voetbal tot de wereldpolitiek.

De in het Westen geprezen tv-zender Al Jazeera ging uitzenden vanuit Qatar, de grootste Amerikaanse legerbasis op het Arabische continent vestigde zich hier, maar ook de ambassade van de Afghaanse terreurbeweging taliban was jarenlang welkom. Qatar wordt al jaren beschuldigd van steun aan Hamas en terreurgroepen in Syrië. "We maakten een naam voor onszelf, kregen een rol in de wereld", zegt Omar. "Daarmee begonnen ook de problemen."

Alleen moeten we die problemen niet overdrijven, vindt hij. Zeker, het is jammer dat Omar zijn familie achter het Saudische grenshek voorlopig niet kan zien, "zeker vijftig neven en nichten". Het was ook lastig dat melk en andere verse producten uit de supermarkten verdwenen, omdat Saudi-Arabië de export staakte. Maar nu is er nieuwe melk uit Turkije, erg lekkere.

De jonge burgers geloven dat de overheid dit voor hen zal oplossen. "Het succes van Qatar zit voor mij in onze leiders", zegt Hamad. Het huidige staatshoofd is bijna een generatiegenoot: de voor Arabische begrippen nog piepjonge emir Tamim al Thani, of zoals kinderen in Qatar zeggen: 'Papa Tamim'.

Emir Tamim is een alleenheerser. Nog nooit zijn er in Qatar verkiezingen geweest. Niet nodig, vindt Hamad, democratie is een westerse behoefte. "In Europa betalen jullie belasting, dus dan is het belangrijk een stem in de regering te hebben. Wij krijgen alles van onze overheid gratis, zoals water en elektriciteit. We hebben goede levens, Allah zij geprezen, we zijn gelukkig!"

Verre oom

Dit is cruciaal om iets van Qatar te begrijpen: gewone twintigers als Hamad en Omar hebben directe toegang tot de stam van de emir. Dit is bijna vanzelfsprekend voor wie zich kan rekenen tot de exclusieve club van staatsburgers in Qatar. Hamad kent de regerende clan "alleen via zaken", maar Omar heeft ook vrienden onder de Al Thani's.

"We zien de emir als familielid, een verre oom", zegt Khalifa al Attiyah (29), eigenaar van een marketingbureau. Net als veel Qatarezen heeft hij na het uitbreken van de crisis zijn profielfoto op sociale media veranderd in een zwart-witafbeelding van de emir. "Als andere mensen slechte dingen over jouw oom zeggen, wat doe je dan? Dan vraag je wat er aan de hand is. Als hij zegt dat het niet waar is, geloof je hem."

Hij doelt op het incident waarmee deze diplomatieke crisis begon. Op de website van het staatspersbureau betuigde emir Tamim onverwacht zijn steun aan Iran, een land dat kort daarvoor door de Amerikaanse president Trump was omschreven als "het vuur van sektarisch conflict en terreur". Volgens de officiële lezing heeft de emir deze uitspraken nooit gedaan: de computers van het staatspersbureau zijn gehackt.

Jonge Qatarezen vertrouwen alleen nog op besloten Whatsapp-groepen als informatiebron. Daar ging het deze week over de benoeming van de nieuwe Saudische kroonprins: de 31-jarige Mohammad bin Salman. In Qatar hebben ze te doen met Saudi-Arabië. "Er wonen daar arme mensen", weet studente Rodha al Madeed (26).

Saudi-Arabië is achtergebleven. Neem autorijden. Rodha, die haar achtergrond omschrijft als conservatief, was op haar 19de de eerste ongetrouwde vrouw in haar familie die achter het stuur kroop. Ook haar tantes gingen toen ineens rijden. "Mijn ooms waren zo boos." Maar dat is allemaal alweer zeven jaar geleden, bijna een eeuwigheid, gezien de snelheid waarmee Qatar verandert. "In Saudi-Arabië is autorijden verboden voor vrouwen. Ze zijn daarin blijven steken."

Waar gaat deze Golfcrisis over? "Het zou goed jaloezie kunnen zijn", zegt de journalist Nasser al Na'ama (29), die er ook bij is gekomen. In Saudi-Arabië moet het oliegeld onder miljoenen burgers worden verdeeld, terwijl er slechts circa 300.000 Qatarezen zijn. Later, terwijl hij zijn BMW X6 door de nachtelijke straten van Doha laat scheuren, vraagt hij: "Is er veel armoede bij jullie?"

Nasser praat deze dagen vaker met buitenlandse pers, omdat hij in een artikel uitlegt hoe Qatar deze crisis te boven kan komen: burgers moeten zich als één man achter de emir scharen. Hashtag #WeAreAllTamim.

Minder conservatief

Elke avond van deze ramadan, na het breken van het vasten, stopt een rij glanzende SUV's voor het kantoor van de Nationale Mensenrechten Commissie. Dames in lange abaja's, in traditioneel zwart of de modekleuren grijs en nachtblauw, stappen uit op hoge hakken. Mannen schikken hun khutra in de reflectie van het raam. Vrouwen doen hetzelfde met hun hoofddoek. Ze zien het van elkaar, maar dit deert niet. Qatar is conservatief, maar niet zo nadrukkelijk als Saudi-Arabië of sommige Emiraten.

De Nationale Mensenrechten Commissie wekt normaliter de indruk dat er iets gedaan wordt aan het grote schandaal van Qatar: de massale uitbuiting van migrantenwerkers, met volgens sommige bronnen al meer dan duizend doden tot gevolg. Posters van bezwete Aziaten met gele bouwhelmen sieren de muren. Maar nu heeft het instituut zijn deuren geopend voor inwoners die worden benadeeld door de diplomatieke crisis. Circa 1.750 klachten zijn er tot nu toe verzameld.

"Het is alsof je broers zich tegen je keren", zegt de 22-jarige chemiestudent Saif, die een Saudische vrouw heeft. Zij kan niet meer naar haar familie reizen. Maar hij komt klagen over iets anders: de kosten die hij heeft gemaakt voor zijn summer school in Dubai, waarvan hij nu verbannen is. "Omgerekend 5.000 dollar, ook voor de hotels die ik al had geboekt."

Over dit soort klachten gaat het, laat een medewerkster van de Commissie zich ontvallen. "Zaken over studie en onroerend goed in het buitenland zijn voor ons het belangrijkste. Onze burgers hebben daar veel geld in gestoken."

Maar elders in het gebouw verhalen inwoners over menselijk leed. Zij zijn geen Qatarezen, maar burgers van de landen die de blokkade hebben opgeworpen, zoals Aicha, een 21-jarig bruidje uit Bahrein. Als het aan haar overheid ligt, moet ze haar nieuwbakken echtgenoot achterlaten en terugkeren naar Bahrein.

"Het is een déjà vu", zegt Zahre, een 30-jarige bankmedewerkster. Voor de zoveelste keer dreigt de Arabische politiek haar familie uiteen te splijten. Hoewel ze geboren is in Qatar, heeft ze de nationaliteit van Bahrein. Dat geeft problemen vanaf haar tienerjaren, toen Qatar zich nadrukkelijker op het wereldtoneel ging manifesteren. Ze is bang dat ze door de jongste Golfcrisis wordt gedwongen te vertrekken naar Bahrein, waar ze nooit heeft gewoond en geen werk heeft. Haar kinderen zijn wel Qatarees en zouden dan achterblijven bij haar ex-man.

Had Zahre zelf maar een paspoort van Qatar. "Als emir Al Thani ervan zou weten, dan zou hij ons sowieso helpen. De emir neemt niet, hij geeft alleen." Ze veegt tranen weg. "Maar het is ons nog nooit gelukt om een boodschap aan de emir over te brengen."