Het transformatiemoment door de Russische oorlog: India pikt de westerse dominantie niet meer

De invasie van Oekraïne heeft bijgedragen tot de opkomst van een reus die zich niet gemakkelijk in een vakje laat steken. India zou de beslissende kracht kunnen zijn in een veranderend wereldsysteem.

De Indiase minister van Buitenlandse Zaken, Subrahmanyam Jaishankar, zit in het koepelvormige, rode zandstenen regeringsgebouw dat door de Britse Raj werd onthuld, minder dan twee decennia voordat India het imperiale bewind van zich afgooide.

Ook vandaag vindt zo’n transformatiemoment plaats, gelooft hij. Een wereldorde die nog steeds heel erg westers is, zoals hij het in een interview uitdrukte, wordt door de gevolgen van de oorlog in Oekraïne weggevaagd en vervangen door een wereld van “multipositionering”, waarin landen hun eigen “specifieke beleid, voorkeuren en belangen” kiezen.

Dat is zeker wat India heeft gedaan sinds het begin van de oorlog in Oekraïne op 24 februari. Het land heeft de Amerikaanse en Europese druk in de Verenigde Naties om de Russische invasie te veroordelen afgewezen, Moskou tot zijn grootste olieleverancier gemaakt en de vermeende hypocrisie van het Westen van de hand gewezen. De toon is onbeschaamd en verre van verontschuldigend, het eigenbelang ronduit naakt.

“Ik zou nog steeds graag een meer op regels gebaseerde wereld zien”, zegt Jaishankar. “Maar wanneer mensen in naam van een op regels gebaseerde orde druk op je beginnen uit te oefenen om op te geven en om compromissen te sluiten over zeer belangrijke belangen, ben ik bang dat we dat moeten benoemen en betwisten.”

Met andere woorden, met zijn bijna 1,4 miljard inwoners, waarmee het binnenkort China zal inhalen als het dichtstbevolkte land ter wereld, heeft India behoefte aan goedkope Russische olie om zijn jaarlijkse groei van 7 procent te ondersteunen en miljoenen inwoners uit de armoede te halen. Over die behoefte valt niet te onderhandelen. India slokt alle Russische olie op die het nodig heeft en importeert zelfs wat extra voor de export. Voor Jaishankar is de tijd voorbij van de mentaliteit waarin “de problemen van Europa de problemen van de wereld zijn, maar de problemen van de wereld niet die van Europa”, zoals hij in juni zei.

De oorlog in Oekraïne heeft in het Westen geleid tot morele verontwaardiging over de Russische wreedheden. Maar elders heeft de oorlog geleid tot een andere woede, gericht op een scheve en achterhaalde mondiale machtsverdeling. De westerse sancties tegen Rusland hebben de kosten van energie, voedsel en kunstmest opgedreven, met acute economische problemen in armere landen tot gevolg.

Daardoor is in Azië en Afrika de wrok tegen de Verenigde Staten en Europa aangewakkerd. De slijpende loopgravenoorlog op Europees grondgebied lijkt voor hen een ver-van-mijn-bedshow. De economische kosten ervan zijn echter onmiddellijk en voelbaar.

“Sinds februari heeft Europa zes keer zoveel fossiele brandstoffen uit Rusland geïmporteerd als India”, aldus Jaishankar. “Dus als een samenleving van 60.000 dollar per inwoner vindt dat ze voor zichzelf moet zorgen, wat ik als legitiem aanvaard, dan moet ze niet verwachten dat een samenleving van 2.000 dollar per hoofd van de bevolking de klappen incasseert.”

Het India van premier Narendra Modi, dat met een nieuwe assertiviteit zijn eigen belangen nastreeft, schudt zo elk gevoel van minderwaardigheid van zich af en verwerpt een onvoorwaardelijke afstemming op het Westen. Maar welk India zal in de 21ste eeuw het wereldtoneel bestijgen en hoe zullen we die invloed voelen?

Het land staat op een kruispunt, tussen de levendige pluraliteit van zijn democratie sinds de onafhankelijkheid in 1947 en een wending naar het illiberalisme onder Modi. Zijn ‘hindoe-renaissance’ vormt een bedreiging voor enkele van de belangrijkste pijlers van de Indiase democratie: gelijke behandeling van alle burgers, het recht op afwijkende meningen en de onafhankelijkheid van rechtbanken en media.

De democratie en het debat zijn nog steeds levendig. Modi’s hindoenationalistische Bharatiya Janata Party verloor vorige maand een gemeenteraadsverkiezing in Delhi, maar de populariteit van de premier blijft groot. Voor velen is India gewoon te groot en te divers om zich te onderwerpen aan een unitair-nationalistisch dictaat.

In de naoorlogse orde was er voor India geen plaats aan de top. Maar nu, op een moment dat de militaire agressie van Rusland onder president Vladimir Poetin een levendig beeld toont van hoe een wereld van sterke mannen en imperiale rivaliteit eruit zou zien, heeft India misschien de macht om de balans te doen doorslaan naar een orde die gedomineerd wordt door democratisch pluralisme of door repressieve leiders.

Welke kant Modi’s vorm van nationalisme opgaat valt nog te bezien. Het heeft veel Indiërs een nieuwe trots gegeven en het internationale aanzien van het land versterkt, ook al is het pluralistische en seculiere model van het land daardoor verzwakt.

De eerste premier van India, Jawaharlal Nehru, die door opvoeding en onderwijs zelf een mengeling van Oost en West was, beschreef het land als “een oude palimpsest (stuk perkament dat hergebruikt werd om te schrijven, red.) waarop laag na laag van gedachten en mijmeringen waren aangebracht” zonder dat een van die lagen was uitgewist.

Hij was ervan overtuigd dat een seculier India plaats moest bieden aan alle diversiteit die herhaalde invasies hadden nagelaten. Dat betekende niet in de laatste plaats een verzoening met de grote moslimminderheid van het land, die nu uit ongeveer 200 miljoen mensen bestaat.

Tegenwoordig wordt Nehru echter algemeen verguisd door Modi’s hindoenationalistische partij. Er zitten geen moslims in Modi’s kabinet. Aanvallen van hindoegemeenschappen op moslims worden door de premier doodgezwegen.

“Haat is in de samenleving doorgedrongen op een niveau dat absoluut angstaanjagend is”, zegt de veelgeprezen Indiase romanschrijfster Arundhati Roy.

Dat kan zijn, maar voorlopig lijkt Modi’s India te bruisen van vertrouwen.

De oorlog in Oekraïne heeft, samen met de gevolgen van de Covid-19-pandemie, de opkomst van het land gestimuleerd. Samen hebben zij bedrijven ertoe aangezet hun wereldwijde toeleveringsketens minder risicovol te maken door te diversifiëren naar een open India, weg van China’s controlestaat. Zij hebben de wereldwijde economische turbulentie versterkt, waarvan India door zijn enorme binnenlandse markt relatief geïsoleerd is gebleven.

Deze factoren hebben ertoe bijgedragen dat India in 2030 na de Verenigde Staten en China de grootste economie ter wereld zal zijn. Momenteel staat het nog op de vijfde plaats.

Tijdens een recent bezoek aan India zei Amerikaans minister van Financiën Janet Yellen dat de Verenigde Staten wilden “diversifiëren, weg van landen die geopolitieke en veiligheidsrisico’s inhouden voor onze toeleveringsketen”, waarbij ze India een van de “betrouwbare handelspartners” noemde.

Toch is India niet van plan om de banden met het Rusland van Poetin te verbreken. Dat land heeft hen gedurende tientallen jaren van ongebondenheid gesteund met wapens, terwijl de Verenigde Staten India’s aartsvijand Pakistan in de armen hebben gesloten. Zelfs in een land dat sterk verdeeld is over het beleid van Modi, wordt deze aanpak door bijna iedereen gesteund.

“De Verenigde Staten hebben ons jarenlang niet gesteund, Moskou wel”, aldus Amitabh Kant, verantwoordelijk voor het Indiase voorzitterschap van de G20 dat vorige maand begon, eerder in een interview. New Delhi heeft genoeg rivalen, zei hij: “Probeer bovenop China en Pakistan maar eens Rusland tegen je op te zetten!”

Het India van Modi zal dat niet doen in een opkomende wereld die door Jaishankar wordt gekenmerkt als “meer gefragmenteerd, meer gespannen, meer op de rand en meer onder stress” nu de oorlog in Oekraïne voortwoekert.

Gemeenschap en verdeeldheid

Toen Mark Twain in 1896 aankwam in Varanasi, de heiligste stad van het hindoeïsme, maakte hij een opmerking over de “verbijsterende en prachtige wirwar van stenen platforms, tempels, trappen, rijke en statige paleizen” die oprijzen op de klif boven de Ganges, de rivier van het leven.

Modi (72), die de stad in 2014 nog als zijn politieke kiesdistrict koos toen hij aan zijn campagne begon om India te leiden en zei dat hij “geroepen was door moeder Ganges”, heeft een gapende wonde van roze zandstenen geslagen door deze heilige wirwar van devotie.

Een jaar geleden is “de corridor” geopend. Dat project verbindt de Kashi Vishwanath-tempel, gewijd aan de hindoegod Shiva, met de rivier vierhonderd meter verderop.

De brede en bijna griezelig schone voetgangerszone, met museum en andere toeristische voorzieningen, verbindt de meest vereerde tempel van de stad met de rivier waar hindoes hun zonden wegspoelen. Het is typisch Modi.

De doorgang snijdt door een labyrint van meer dan driehonderd huizen die werden verwoest om plaats te maken en verweeft het politieke leven van de premier met de diepste hindoetradities. Tegelijkertijd verkondigt het zijn bereidheid om India snel vooruit te helpen door middel van gedurfde initiatieven die breken met chaos en verval. Modi, een hindoenationalist en technologieliefhebber, is een ontwrichter.

Modi is een selfmade man met een nederige achtergrond in de westelijke deelstaat Gujarat, afkomstig uit een lage status in het Indiase kastensysteem. Zo is hij de belichaming geworden van een ambitieus India.

Door wat historicus Srinath Raghavan “een onomkoopbaar aura en een genie in het orkestreren van publieke verhalen” noemt, lijkt Modi India het vertrouwen te hebben gegeven om de unieke weg in te slaan die duidelijk is geworden in de tien maanden sinds Rusland de oorlog is begonnen.

“Modi’s sociale mobiliteit is in zekere zin de belofte van het huidige India”, zei Raghavan in een interview.

Maar voor die door Modi geïnspireerde belofte, die even stimulerend is voor de traditioneel lagere kasten van de hindoeïstische samenleving als verontrustend voor de brahmanen die India lang hebben geleid, is een prijs betaald.

Vishwambhar Nath Mishra, een hindoeïstische religieuze leider in Varanasi en ingenieursprofessor, zegt dat de corridor een “blunder” was die 142 oude heiligdommen heeft vernietigd, een voorbeeld van de bulldozerstijl waar Modi voor staat.

“Moslims, christenen en hindoes zijn in Varanasi altijd een unieke familie geweest die bij elkaar zit en dingen uitwerkt, maar Modi kiest ervoor spanningen te creëren om verkozen te worden”, zegt Mishra. “Als hij probeert een hindoe-natie te stichten, is dat heel gevaarlijk.”

Een deuk in seculiere idealen

Het is niet gemakkelijk om het complex bovenaan de nieuwe corridor van Modi binnen te komen, waar de 17e-eeuwse witte Gyanvapi-moskee grenst aan de Kashi Vishwanath-tempel. Intensieve veiligheidscontroles nemen veel tijd in beslag omdat dit een epicentrum is van de opgelaaide spanning tussen hindoes en moslims in India.

Overal staan gewapende bewakers. Ze staan naast de moskee, die is ingekapseld achter een metalen hek van zes meter hoog met rollen scheermesdraad. Ze patrouilleren bij de hindoeïstische menigte, die in saffraankleurige gewaden in de rij naast de tempel staat om melk, soms gemengd met honing, te offeren aan de eenvoudige stenen ‘lingam’, het symbool van Shiva.

De enige zoogdieren die gemakkelijk van de hindoe- naar de moslimwereld oversteken zijn lenige grijze apen die over de barrières van shikhara naar minaret springen, alsof ze de spot drijven met de hardnekkige verdeeldheid van de mensheid.

Een golf van rechtszaken richt zich nu op de moskee. Dit jaar beweerde gerechtelijk onderzoek een oude lingam te hebben ontdekt op het terrein van de moskee. Voor hindoes van de harde lijn is dat een bewijs dat zij daar mogen bidden. Grote gebedsbijeenkomsten van moslims zijn verbannen.

In het opkomende hindoeverhaal behoort India in de eerste plaats toe aan zijn hindoeïstische meerderheid. Modi doet er niets aan om dat narratief te ontmoedigen. Islamitische indringers van het Mughal-rijk en andere veroveringsperioden komen pas op de tweede plaats. Moskeeën moeten wijken voor tempels als kan worden aangetoond dat er eerder een tempel heeft gestaan.

Poetin heeft ervoor gekozen om Oekraïne af te schilderen als bakermat van de Russische wereld, onlosmakelijk verbonden met het moederland, en heeft de orthodoxe kerk omarmd als bastion van zijn macht. Zo heeft Modi Varanasi gekozen als de kern van zijn bewering dat India in wezen een hindoe-natie is. Natuurlijk deed de Indiase leider dit in het belang van machtsconsolidatie, niet van verovering.

Drie decennia geleden vernielde een hindoeïstische menigte een 16e-eeuwse moskee in de Noord-Indiase stad Ayodhya, die volgens hindoes de geboorteplaats is van de god Ram. Dat leidde tot de dood van tweeduizend mensen en de opkomst van Modi’s partij.

Op die plaats wordt nu een tempel gebouwd. Modi, die in 2020 de eerste steen legde, noemt het “het moderne symbool van onze tradities”.

Roy, de schrijfster, uit haar bezorgdheid over dit soort maatregelen. “De sari van Varanasi werd gedragen door hindoes en geweven door moslims. Het was een symbool van alles wat zo verweven was en wordt nu uit elkaar gerukt”, zegt ze. “Een dreiging van geweld hangt boven de stad.”

Een delicaat evenwicht

Op de G20-top op Bali, Indonesië, in november speelde de Indiase diplomatie een belangrijke rol bij het vinden van de taal van het compromis, nadat verschillende westerse landen hadden aangedrongen op harde kritiek op Rusland over Oekraïne of zelfs op de uitsluiting van Moskou van het forum. De zin “Het huidige tijdperk mag niet in het teken staan van oorlog” in de verklaring van de leiders en de verwijzing naar “diplomatie en dialoog” waren een herhaling van Modi’s woorden aan het adres van Poetin in september.

Zou India, met zijn banden met Rusland, kunnen bemiddelen bij een staakt-het-vuren in Oekraïne, of zelfs bij een vredesregeling? Minister van Buitenlandse Zaken Jaishankar is sceptisch. “De betrokken partijen moeten een bepaalde situatie en een mentaliteit bereiken”, zegt hij.

En wanneer zal de oorlog eindigen? “Daar wil ik niet eens een mening over hebben”, zegt hij.

Toch wil India een overbruggingsfunctie uitoefenen in de wereld die is ontstaan door de pandemie en door de oorlog in Oekraïne.

Het land gelooft dat de onderlinge verbondenheid van de wereld van vandaag opweegt tegen de aantrekkingskracht van fragmentatie en doet zinspelingen over een hernieuwde Koude Oorlog af als onzin. Als een periode van wanorde onvermijdelijk lijkt naarmate de westerse macht afneemt, zal die waarschijnlijk worden getemperd door economische onderlinge afhankelijkheid, zo luidt het Indiase argument.

Nu de ongelijkheid toeneemt, de voedselzekerheid verslechtert, de energiezekerheid toeneemt en de klimaatverandering versnelt, vragen steeds meer landen zich af welke antwoorden de door het Westen gedomineerde orde van na 1945 nog kan bieden. India lijkt te geloven dat het een bemiddelaar kan zijn die de scheidslijnen tussen Oost en West en Noord en Zuid kan overbruggen.

“Ik ben van mening dat India in zijn geschiedenis veel vreedzamere en productievere betrekkingen met de wereld heeft gehad dan bijvoorbeeld Europa”, aldus Jaishankar. “Europa is zeer expansionistisch geweest, en daarom hadden we de periode van imperialisme en kolonialisme. Maar in India is er, ondanks twee eeuwen van koloniale onderwerping, geen animositeit of woede tegen de wereld. Het is een zeer open samenleving.”

Het ligt ook tussen twee vijandige machten: Pakistan en China.

In december was er weer een schermutseling aan de bijna 3.400 kilometer lange betwiste Chinees-Indiase grens. Niemand werd daarbij gedood, in tegenstelling tot 2020, toen minstens twintig Indiase en vier Chinese soldaten omkwamen. Maar de spanningen blijven hoog. “De relatie is zeer beladen”, zegt Jaishankar.

Escalatie aan de grens is elk moment mogelijk, maar het lijkt onwaarschijnlijk dat India op Rusland kan rekenen, gezien Ruslands groeiende economische en militaire afhankelijkheid van China. Dat maakt de strategische relatie van India met het Westen van cruciaal belang.

In het licht van de oorlog in Oekraïne past elke partij zich echter aan aan het feit dat de andere zijn principes zal uitkiezen.

“Hier zien ze Oekraïne zeker niet als een duidelijk moreel verhaal”, zegt schrijfster Roy. “Als bruine of zwarte mensen worden gebombardeerd, doet dat er niet toe, maar bij blanken wordt dat anders verondersteld.”

India bevindt zich in een delicate positie. Het land koos ervoor dit jaar deel te nemen aan Russische militaire oefeningen waaraan ook eenheden uit China deelnamen, wat Amerikaanse kritiek opleverde. Tezelfdertijd maakt India deel uit van een vierlandencoalitie die bekend staat als de Quad en waar ook de Verenigde Staten, Japan en Australië deel van uitmaken.

Dit is Indiase ‘multipositionering’ in de praktijk. De oorlog in Oekraïne heeft New Delhi’s toewijding aan deze koers alleen maar versterkt. Washington heeft jarenlang hard gewerkt om van India het democratische tegenwicht te maken voor het autoritaire China van president Xi Jinping. Maar vanuit Indiaans perspectief is de wereld te complex voor dergelijke binaire opties.

De regering-Biden is weliswaar niet gelukkig met de Indiase zakelijke business-as-usual-benadering van Poetin sinds de Russische inval in Oekraïne. Maar Amerika heeft die aanpak ook aanvaard. Want nu China opkomt, vereist de Amerikaanse realpolitik dat Modi niet vervreemd raakt.

_{© The New York Times}