Het TikTok-paradijs aan het Baikalmeer: de place to be voor Russische toeristen

Op en rond het diepste meer ter wereld zijn ‘s winters meestal vooral buitenlanders te zien. Maar nu bijna alle grenzen gesloten zijn, herontdekken de Russen massaal het Baikalmeer – om er TikTok-video’s en Instagram-foto’s te maken.

Ze had 3.200 kilometer gereden voor dit ene moment: rechtop staan door het schuifdak van haar witte Lexus-SUV die in oogverblindende zon schitterde, het gezicht gericht naar de smartphonecamera voor een selfie, pompende bassen, scheurende banden, rondjes makend op het blauw-zwarte, witdooraderde ijs. “Het is voor Instagram en TikTok”, zegt Gulnara Mikhailova, die samen met vier vrienden twee dagen en nachten had gereden vanuit de verafgelegen Siberische stad Jakoetsk om naar het Baikalmeer te komen.

Het was zowat 18 graden onder nul toen Mikhailova, die in de vastgoedsector werkt, een badpak aantrok, op het dak van haar auto klom en achterovergeleund voor foto’s poseerde.

Zo ziet winter op het diepste meer ter wereld, pandemie-editie 2021, eruit.

De gidsen noemen het het Russische seizoen. Meestal zijn het buitenlanders – vaak uit het nabijgelegen China – die rond deze tijd van het jaar en masse naar het Baikalmeer in Siberië trekken om over de onmetelijk grote ijs- en sneeuwvlakte te schaatsen, te fietsen, te lopen, te rijden, te zweven en te skiën. Russen vluchten weg voor de koude, naar Turkije of Thailand.

Maar de Russische grenzen zijn nog altijd gesloten vanwege de pandemie en tot verrassing van de plaatselijke bevolking ruilen hordes Russische toeristen de tropische stranden in voor de ijzige kusten van het Baikalmeer.

“Dit is geen seizoen zoals de andere – niemand had verwacht dat er zo’n toeloop zou zijn, zo veel toeristen”, zegt Joelia Musjinskaja, directeur van het historisch museum op het populaire Baikal-eiland Olkhon. De mensen die in de toeristische sector werken, zegt ze, “weten niet waar ze het hebben”.

Als je een ogenblik van stilte vindt op het halvemaanvormige, 650 kilometer lange, anderhalve kilometer diepe meer, dan voelt de aanslag op de zintuigen bijna surreëel aan. Je staat op een ijslaag van een meter dik waar vrachtwagens probleemloos over rijden, maar je voelt je fragiel, vergankelijk, klein. De stilte rondom wordt om de paar seconden doorbroken door bonzend, kreunend gekraak en bizarre technoachtige geluiden onder je. Als je naar beneden kijkt, zie je de onvolkomenheden van het kristalheldere ijs in de vorm vale, glinsterende gordijnen.

Maar stilte kom je hier zelden tegen.

Toerist in eigen land

Veel regeringen in het Westen ontraden reizen tijdens de pandemie, maar in Rusland zijn de zaken – zoals dat zo vaak het geval is – net iets anders. Het Kremlin beschouwt grenssluitingen vanwege corona als een opportuniteit om de Russen – die al dertig jaar gretig de wereld achter het voormalige IJzeren Gordijn verkennen – voor binnenlandse vakanties warm te maken.

In augustus zette de staat een programma op waarbij toeristen 230 euro van hun reiskosten, ook voor vluchten en accommodatie, terugbetaald krijgen als ze binnenlands reizen. Het is maar één voorbeeld van hoe Rusland – nochtans bij de landen die de meeste coronadoden lieten optekenen – de economie vaak voorrang geeft op de volksgezondheid tijdens de pandemie. “Onze bevolking is het gewoon naar het buitenland te reizen”, zei president Vladimir Poetin in december. “De ontwikkeling van het binnenlandse toerisme is even belangrijk.”

In de voorbije maanden was er een enorme toename van toeristen aan de stranden van de Zwarte Zee en in de skigebieden van de Kaukasus. Deze winter is het Baikalmeer de place to be. Het is het summum van toerisme in het Instagram-tijdperk.

Sommige bezoekers hebben hun eigen smartphonestatief en springen een paar keer op en neer om hangend in de lucht tegen de ijswand toch maar het perfecte kiekje van zichzelf te maken. Anderen zijn met drones in de weer of ontsteken felgekleurde rookbomen.

Tijdens een zonsondergang niet lang geleden lag een rij toeristen op hun buik op het ijs van een natuurlijke spelonk in een van de kliffen, terwijl ze foto’s namen van de rozige ijspegels die aan het plafond bungelden. “Ga weg”, riepen sommigen onder hen toen een andere groep zijn opwachting maakte. “Maak dat je weg bent, allemaal! Je neemt het zonlicht weg!”

“De sociale netwerken hebben hiertoe geleid”, zegt een gids die erbij was, Elvira Dorzhijeva. “Je hebt die toplocaties en dan is er zoiets als: ‘Het enige wat me interesseert, is wat ik online gezien heb.’”

Bijzonder gewild zijn foto’s met helder ijs en dus hebben sommige gidsen borstels mee om de sneeuw weg te vegen.

Nikita Bensjarov, die Engels leerde door in de Sovjet-tijd aan tafeltennistoernooien deel te nemen, beheert een groot hotelcomplex op Olkhon en schat dat in een normaal jaar meer dan 70 procent van de wintertoeristen buitenlanders zijn. Dit jaar zijn zowat alle gasten Russen en dat brengt problemen mee. Russen die in het buitenland op vakantie gaan, zijn goedkope, comfortabele verblijfsaccommodatie gewoon. Die vind je niet zomaar in de uithoeken van hun eigen land. In hotels op Olkhon kosten eenvoudige kamers met dubbel bed wel 200 dollar per nacht. In sommige cafés zijn de toiletten onverwarmde putlatrines buiten.

“De buitenlanders zijn enigszins voorbereid en zijn al blij dat er een normaal bed is en ze niet op een berenvel moeten slapen”, zegt Bensjarov. “Ze begrijpen beter dan de Russen waar ze naartoe reizen en waarom.”

Veel touroperators die zich op buitenlanders richtten, doen hun best om zich aan te passen. Op Olkhon serveert het Chinese restaurant nu borsjt. Op de noordelijke punt van het eiland, waar oranje kliffen boven een blauw-wit labyrint van ijsformaties uittorenen, zetten karavanen tourbusjes honderden mensen af die rondschuifelen en klauteren en zich vervolgens te goed doen aan vissoep die wordt warm gehouden door vuurtjes die rechtstreeks op het ijs staan.

Een koppel uit Moskou, twee ingenieurs van in de dertig, zegt dat het de eerste keer is dat ze in Siberië komen. De man meldt dat hij onder de indruk is van het landschap, maar gechoqueerd is door de armoede in de streek. Hij heeft te doen met de inwoners en de manier waarop ze moeten leven.

Siberische ellende

Zowat tachtig kilometer verderop zitten drie mannen in een metalen barak op het ijs. De lucht binnenin ruikt naar gerookte vis, vochtig beddengoed en de pijnboompittenjenever in een plastic fles op de vloer. Twee van de mannen, brandweerlui, zeggen dat ze ongeveer 250 euro per maand verdienen en in de herfst een paar weken vrijaf namen om hun inkomen met de oogst van pijnboompitten in het bos aan te vullen. “We verdienen het minimum – klagen en klagen – en dat is het”, zegt Andrei (39). “En dan luisteren we naar Poetin op tv…”

Hij lacht nerveus. Zijn achternaam geeft hij liever niet; hij is bang voor represailles, want hij is tenslotte in dienst van de overheid.

Het surreële landschap biedt wat soelaas voor de ellende en de ontberingen, tijdelijk en, misschien, misleidend. Het coronavirus lijkt hier niet te bestaan. Geen mondmasker te zien bij de toeristen die elkaar op tourbussen en in restaurants onder de voet lopen. Hun staat van ontkenning komt overeen met een onafhankelijke peiling deze maand die vaststelde dat minder dan de helft van de Russen bang is het virus op te doen en dat slechts 30 procent in een injectie met het Russische coronavirusvaccin geïnteresseerd is.

“Het is een psychose”, zegt parktoezichter Elena Zelenkina over de wereldwijde angst voor het virus, terwijl ze thee en zelfgemaakte oliebollen serveert in een giftshop bij warmwaterbronnen aan de rustigere oostkust van het meer.

Een groep muziekliefhebbers in de nabijgelegen stad Irkoetsk ging zelfs door met het jaarlijkse indoor wintermuziekfestival. Een van de bezoekers, Artyom Nazarov, komt uit Wit-Rusland, een van de weinige landen waarvan de inwoners makkelijk Rusland binnen raken.

Wit-Rusland kampt net als Rusland met antiregeringsprotest. Maar president Aleksandr Loekasjenko geeft net zomin als Poetin een krimp en zet de grote middelen in om de onrust te onderdrukken. Nazarov zegt dat hij de demonstranten steunt, maar dat hij maar voortdoet omdat niets erop wijst dat ze snel zullen overwinnen.

Hij had een opwindende week gehad, schaatsend en wandelend op Olkhon. Hij kijkt uit naar nog meer toerisme in de vrije natuur, op het Russische schiereiland Kamtsjatka, of op IJsland, als de grenzen weer opengaan. “We hebben allemaal dromen en doelen die we willen waarmaken”, zegt hij. “Het leven gaat door.”