Het probleem genaamd TikTok: ‘Ongure types breken in op accounts van kinderen’

Eerst wou Donald Trump het razend populaire TikTok uit de VS verbannen, nu wil hij dat Microsoft de Amerikaanse TikTok-tak koopt van China. In Europa blijft (voorlopig) het Chinese moederbedrijf ByteDance de lakens uitdelen. ‘TikTok treedt de privacy en veiligheid van onze kinderen met voeten.’

Een speelbal in een geopolitieke strijd. Zo is de bijzonder populaire Chinese app TikTok al enige tijd de inzet van Chinees-Amerikaans getouwtrek, maar komt stilaan tot een hoogtepunt. Vorige week vrijdag kondigde de Amerikaanse president Donald Trump aan dat hij TikTok uit de VS wil verbannen. Officieel om China te straffen voor het coronavirus. Maar volgens experten speelt er ook een persoonlijk motief: “In juni organiseerden jongeren op TikTok een succesvolle protestactie tegen Trump door honderdduizenden zitjes voor zijn verkiezingsrally in Tulsa te reserveren”, zegt Sanne Maasakkers, ethisch hacker en cybersecurity-expert bij het Nederlandse netwerkbeveiligingsbedrijf Fox-IT. “Ze kwamen niet opdagen, waardoor de tribune van de sportarena grote lege plekken vertoonde. Ik kan me voorstellen dat de Amerikaanse president nu staat te popelen om de app die zijn verkiezingscampagne hielp boycotten in de ban te slaan.”

Maandag veranderde Trump het geweer van schouder en verklaarde hij zich akkoord met een gedeeltelijke verkoop van TikTok aan het Amerikaanse Microsoft. Tegen 15 september moet er een overeenkomst op tafel liggen waarbij Microsoft de Amerikaanse activiteiten en gebruikers van TikTok overneemt, inclusief die van Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. Om de druk nog wat te verhogen, tekende de Amerikaanse president donderdag alvast een presidentieel besluit dat alle Amerikaanse financiële transacties met TikToks Chinese moederbedrijf ByteDance binnen 45 dagen verbiedt. Een verbod dat ook voor de Chinese app WeChat geldt. TikTok dreigde vrijdag in een bericht op de eigen website naar de Amerikaanse rechter te willen stappen vanwege het decreet van Trump. TikTok zegt “geschokt” te zijn. “Het decreet is zonder enig eerlijk proces uitgevaardigd”, klinkt het.

“Ik hoorde Trump op een persconferentie aankondigen dat een deel van de overnameprijs voor de Amerikaanse TikTok-tak naar de Amerikaanse schatkist moet vloeien”, zegt David Criekemans, professor internationale politiek aan de Universiteit van Antwerpen. “De Amerikaanse staat had volgens hem recht op een vergoeding, omdat ze de deal tussen Microsoft en TikTok mogelijk maakt. Hij verwees naar de vastgoedsector, waar dergelijke afspraken normaal zouden zijn. Die wereld kent Trump als vastgoedmagnaat natuurlijk heel goed, maar in deze context was dit toch een merkwaardige uitspraak.”

Volgens Criekemans komt het gevecht met het Chinese TikTok de Amerikaanse president goed uit. “‘Being tough on China’ past in zijn verkiezingsstrijd. In de lopende handelsoorlog tussen China en de VS worden er ook technologische veldslagen gevoerd. Als Microsoft de deadline van 15 september toch niet haalt, zal TikTok op het Amerikaanse grondgebied onwettig worden verklaard. Zo kan Trump in elk scenario het Amerikaanse bedrijfsleven bevoordelen.”

Reels

Het unieke aan TikTok is dat gebruikers met de app hun gekke danspassen filmen of fragmenten uit liedjes, series of films playbacken. Maar ook op dat vlak ontstaat zware concurrentie: zo is de Amerikaanse Facebook-dochter Instagram woensdag met een identieke kopie gestart. Met ‘Reels’ kunnen gebruikers ook dans- of muziekfilmpjes van 15 seconden van zichzelf kunnen uploaden.

De gedeeltelijke gedwongen verkoop van TikTok of een ban in de VS, zou de lancering van Instagram Reels wel eens extra wind in de zeilen kunnen geven. Instagram telt momenteel wereldwijd 1 miljard gebruikers, maar voelt de hete adem van het razendsnel groeiende TikTok in de nek dat inmiddels 800 miljoen actieve gebruikers heeft.

TikTok werd in 2016 gelanceerd door het Chinese techbedrijf ByteDance. Een jaar later kocht ByteDance de playbackapp Musical.ly, die tot vandaag de basis vormt van de Amerikaanse TikTok-activiteiten. De waarde van TikTok wordt geschat op 50 miljard dollar, die van moederbedrijf ByteDance op 140 miljard.

De populairste TikTokker is de 16-jarige Amerikaanse danseres Charli D’amelio met 76,8 miljoen volgers, gevolgd door de dertigjarige goochelaar Zachary King (46,8 miljoen volgers) en de 18-jarige zangeres Loren Gray (46,1 miljoen). In België scoort de 20-jarige Herzeelse Céline Dept het hoogst met 9,4 miljoen volgers, met op de tweede plaats haar 23-jarige vriend Michiel Callebaut (1 miljoen volgers). Ongeveer 41 procent van de TikTok-gebruikers is jonger dan 24. Een doorsnee TikTokker brengt ongeveer een uur per dag door op de app.

Volgens The Wall Street Journal bood Facebook honderdduizenden dollars aan populaire Amerikaanse TikTokkers om de overstap te maken naar Instagram Reels. Waarop TikTok met 200 miljoen dollar zwaaide om haar sterren aan boord te houden.

Eind mei voelde TikTok de bui in de Verenigde Staten al hangen. Om Donald Trump en zijn regering alsnog te paaien, stelden ze Kevin Mayer aan tot CEO van hun Amerikaanse afdeling. Hij had eerder bij Disney zijn sporen verdiend, maar slaagde er blijkbaar toch niet in om een clash met Trump te vermijden. Zo raakte donderdag bekend dat TikTok 420 miljoen euro wil investeren in een datacenter in Ierland. Daar zouden in de toekomst de gegevens bijgehouden moeten worden van de Europese gebruikers.

Ongure types

De zeer korte TikTok-filmpjes met grappige dansjes en vrolijke muziekjes lijken op het eerste gezicht totaal onschuldig. “Maar dat is het niet”, vindt de Nederlandse financieel analist Cor Wijtvliet. Samen met advocaat Hans Franke richtte hij de Stichting Onderzoek Marktinformatie (SOMI) op als collectieve belangenbehartiger van de privacy van Europese consumenten. Op hun website Somi.nl roepen ze ouders wereldwijd op zich aan te melden voor een collectieve claim tegen TikTok. “Die komt er als voldoende ouders ons laten weten dat het sociaal medium niet goed omgaat met de privacy en belangen van hun kinderen”, zegt Wijtvliet. “Als we een vuist willen maken, moeten een paar honderd mensen intekenen. Vervolgens volgt er een rechtszaak in de VS, al kan het nog een paar jaar duren voor er ook een uitspraak is.”

TikTok mikt naar eigen zeggen vooral op jongeren in de leeftijdscategorie van 16 tot 24 jaar, met als minimumleeftijd 12 jaar. “Maar in werkelijkheid ligt de leeftijd van de gebruikers vaak veel lager”, zegt Wijtvliet. “Alle sociale media hebben lak aan de privacy van hun bezoekers en bizar genoeg accepteren we dat zonder morren. Maar TikTok gaat nog een stap verder door de privacy én veiligheid van kinderen met voeten te treden. Daar komt bij dat hun systeem zo lek is als een zeef, waardoor ongure types inbreken op de accounts van kinderen. Gespecialiseerde onderzoekswebsites zoals research.checkpoint.com verzamelden daar bewijzen van. Soms wordt zo’n pedofiel op TikTok betrapt. De ‘meedogenloze’ sanctie luidt dan dat hij zich een week lang niet meer op het platform mag vertonen. Als hij vervolgens recidiveert, mag hij er zich een maand niet meer laten zien. Pas de derde keer vliegt hij eruit.”

Oppermachtig

De Amerikaanse regering beschouwt TikTok als mogelijk spionagemiddel en gevaar voor de nationale veiligheid, net als de eerder door haar in de ban geslagen netwerkproducten en telefoons van Huawei. Ze neemt vooral aanstoot aan het feit dat de Amerikaanse tak van TikTok een dochter is van ByteDance en is bang dat China zo gegevens van Amerikaanse staatsburgers inziet of in handen krijgt. Amerikaanse militairen mogen TikTok daarom niet op hun smartphones installeren.

IT-beveiligingsexpert Sanne Maasakkers begrijpt die angst. “In Amerika is er regelgeving die de privacy van burgers beschermt, in China niet. De TikTok-app verzamelt ontzettend veel informatie, al doen andere sociale media-apps zoals Instagram of Facebook dat ook. Maar als de Chinese overheid inzage vraagt in de data die Chinese technologiebedrijven verzamelen, krijgt zij die zonder morren. Intussen heeft ByteDance zijn TikTok-servers voor Amerika en Europa wel verplaatst naar landen buiten China, meer bepaald naar de VS en Singapore. De kritiek is dus niet in dovemansoren gevallen.”

Daar is Cor Wijtvliet het niet mee eens. “Alle kritiek glijdt van ByteDance en TikTok af als water van een eend. In februari 2018 ging de Amerikaanse justitie voor het eerst met TikTok aan tafel zitten. “We zijn er ons van bewust dat er af en toe iets met onze app misgaat”, reageerden de TikTok-bazen. “Maar er wordt aan gewerkt!” In mei vorig jaar schreef de Financial Times dat de TikTok-leiding alle afspraken die ze met justitie gemaakt had, aan haar laars had gelapt.”

Eerder deze maand gaf de Zuid-Koreaanse regering TikTok nog een boete van 160.000 euro omdat het bedrijf illegaal data van kinderen had verzameld en naar het buitenland versluisd. Volgens Wijtvliet probeert TikTok ‘ongewenste’ filmpjes van gebruikers al dan niet subtiel te censureren. “De app heeft liever niet dat een kind met een zichtbare handicap een filmpje uploadt, want dat staat haaks op het blije imago dat de app graag uitstraalt. Dus zorgen ze ervoor dat zo’n filmpje amper bereik heeft. Als je iets onaardigs zegt over bijvoorbeeld de machtsgreep van Peking in Hongkong, is de kans groot dat TikTok je filmpje vervolgens uit de ether plukt.”

Ook in Europa? Wijtvliet: “Zowel in Europa als in de VS. Zo werd de account van het Amerikaanse tienermeisje Feroza Aziz eind vorig jaar nog door TikTok afgesloten omdat ze kritiek geuit had op de behandeling van de Oigoeren door de Chinese overheid.”

TikTok is volgens Wijtvliet niet de enige app die dataverkeer naar China omleidt, ook de door de coronacrisis zeer populair geworden videochatapp Zoom zou zich daaraan bezondigen. “Net als TikTok voelt Zoom zich met die Chinese steun en bescherming oppermachtig”, zegt hij. “Gegevens van miljoenen Zoom-gebruikers liggen op straat en Zoom-wachtwoorden worden verhandeld op het darkweb. Daarom organiseren wij met zoomclaim.org ook tegen hen een collectieve claim. Sinds april tekenden meer dan 10.000 mensen daarop in.”

Strikte regelgeving

Toezichthouders in zowel Nederland als het Verenigd Koninkrijk maken zich zorgen om de privacy van kinderen op TikTok. Voor veel ouders van gebruikers blijft het een zorg, een waar ook niet meteen een geruststellend antwoord op kan worden gegeven. Zo is het voorlopig onduidelijk wat er met de Europese tak van TikTok, en dus met de Europese data, zal gebeuren. Eerder deze week meldde de Financial Times op basis van anonieme bronnen dat Microsoft ook de Indiase en Europese activiteiten van TikTok zou willen inlijven. Het softwarebedrijf zou daar enkele tientallen miljarden dollars voor veil hebben.

Tot die tijd moet al wie op TikTok actief is zich volgens Sanne Maasakkers er altijd goed van bewust blijven dat zijn informatie in handen is van een Chinees bedrijf. Daarom adviseert zij om de TikTop-app niet op een smartphone, tablet, laptop of computer te installeren, maar om via een browser naar de TikTok-website te surfen. “Dan kunnen ze niet aan de gegevens van je telefoon of computer”, zegt ze. “Let ook op met de berichten die je achterlaat. Post geen filmpjes waarvan je later spijt kunt krijgen. Als je de app installeert, vraagt hij toegang tot je camera, microfoon en locatie. Als je geen filmpjes opneemt, annuleer je best die toestemmingen. Zo kan de app niet ongemerkt beelden of gesprekken van je opslaan. Al is nog nooit aangetoond dat dat ook ooit gebeurd is, maar better safe than sorry.”

Ook Bart Preneel, professor cryptografie aan de KU Leuven, vindt dat we op sociale media te achteloos met onze privacy omspringen. “Op TikTok geven we net als op Facebook, Instagram of Twitter veel persoonlijke informatie weg. Alleen bij WhatsApp zijn de berichten versleuteld. Via de metadata weten alle sociale media waar hun gebruikers zich bevinden. Vaak hebben ze ook toegang tot locaties, kalenders, agenda’s, telefoonnummers. Sinds het Cambridge Analytica-schandaal bij Facebook is er helaas weinig veranderd. De chatberichten die tieners op TikTok naar elkaar versturen, zijn misschien onschuldig, maar persoonlijke informatie zoals een kalender of een contactenlijst kan wél gevoelig zijn. Zeker als het gaat om kinderen van bijvoorbeeld diplomaten of militairen.”

Als we onze privacy online écht willen beschermen, is er volgens Preneel maar één oplossing: strikte regelgeving. “Tien jaar geleden registreerde de auto die voor Google Street View de straten fotografeerde ook alle wifi-netwerken van alle bewoners op het traject. Ze probeerden meteen ook alle wachtwoorden te kraken. Google werd in de VS betrapt én bestraft. Tot vandaag wordt Google Street View er regelmatig aan grondige controles onderworpen. Niet door een handvol controleurs, maar door honderden experts. Strenge regulering is dus wel degelijk mogelijk.”

Voor een netwerk als TikTok dat binnenkort waarschijnlijk voor 30 procent eigendom is van Microsoft en de VS en voor 70 procent van China werkt regelgeving toch enkel op wereldniveau? Preneel: “Dat klopt, maar er is nog een mogelijkheid: in China is Facebook verboden. Europese landen zouden die Chinese methode kunnen volgen, eigen sociale netwerken ontwikkelen en buitenlandse verbieden. Al begeven we ons zo natuurlijk op glad ijs.”

Communistische hardliners

Van 2003 tot 2014 woonde en werkte de Spaanse journalist Juan Pablo Cardenal in China als correspondent voor de krant El Mundo. Heel die tijd verwonderde hij zich over de naïviteit van vooral Europese politici. “In hun contacten met Chinese bedrijven leken ze geen flauw idee te hebben wie of wat er in werkelijkheid achter schuilging. Zo werd er verteld dat het technologiebedrijf Huawei in privéhanden was, terwijl het in werkelijkheid innig verstrengeld is met de Chinese overheid. Intussen spreidde Huawei zijn tentakels over heel Europa uit.”

In de Verenigde Staten werden buitenlandse investeerders volgens Cardenal wél nauwgezet doorgelicht en in de gaten gehouden, met de ban op Huawei als gevolg. Verliezen wij nu ook uit het oog dat er achter het populaire TikTok misschien wel hardliners van de Chinese communistische partij schuilgaan? Criekemans vindt dat iets te kort door de bocht. “Natuurlijk mogen alle grote Chinese ondernemingen enkel met de zegen van de Chinese volkspartij in het buitenland actief zijn. Het is niet voor niets dat de topman van Alibaba opzij gezet werd toen hij iets te veel noten op zijn zang kreeg. Maar geldt niet net hetzelfde voor de meeste grote Amerikaanse technologiebedrijven? De veiligheidsdiensten kijken ook graag via een achterdeur mee in die sociale netwerken. Alleen wordt daar in alle talen over gezwegen en komen wij dat pas te weten als een klokkenluider zoals Edward Snowden zijn nek uitsteekt.”

Wat Trump de Chinese overheid verwijt, doen de Amerikanen dus zelf, al is er volgens Criekemans één groot verschil: “De Chinese overheid houdt er andere waarden op na dan de Amerikaanse als het op persoonlijke vrijheden en mensenrechten aankomt.”

Trump heeft met zijn aanpak van TikTok dus niet helemaal ongelijk? “Zeker niet”, zegt Criekemans. “Of Europa naïef is door TikTok te laten begaan? Kijk, onze wetgeving staat niet toe dat er monopolies ontstaan. Keerzijde van die medaille is dat wij geen grote bedrijven hebben die de concurrentie aankunnen, waardoor we in Europa in verspreide slagorde optreden. De Britten nemen nu op aandringen van Trump wél maatregelen tegen Huawei. Ze doen dat vooral om dat zij in het kader van een harde brexit hopen op een goede handelsdeal met de VS. Technologie is ontzettend belangrijk geworden vanwege haar impact op de economie. Met het Chinese WeChat kun je zowat alles ondernemen: online shoppen, een taxi bestellen, maaltijden thuis laten bezorgen… alleen gaat dat telkens compleet ten koste van de privacy. In onze handelsrelatie met China moeten wij als Europeanen dringend op zoek naar een nieuw evenwicht, waarbij we er zorg voor zullen moeten dragen dat onze privacy níet in het gedrang komt.”