Het nieuwe Duitsland zonder Merkels CDU belooft de wereld wonderen

Nu de CDU als grootste partij is vervangen door de sociaaldemocratische SPD, is in Duitsland ineens van alles mogelijk. Althans, als je het regeerakkoord moet geloven. Zowel de FDP als de Groenen kunnen eindelijk hun wensen in de praktijk gaan brengen.

Het leek al wel Kerstmis, op de persconferentie waar de drie aantredende Duitse regeringspartijen deze week hun plannen presenteerden. De toekomstige kanselier en ministers buitelden over elkaar heen met lofuitingen. Partijleider Christian Lindner van de liberale FDP, nota bene de kleinste van de drie, spande de kroon met zijn warme woorden richting de achterban van de andere twee partijen.

“Sociaaldemocraten en Groenen kunnen trots zijn op wat ze bereikt hebben”, sprak hij. De achterban van De Groenen verzekerde hij dat “geen enkele industriële natie” zich zo inspant als Duitsland in de strijd tegen de klimaatverandering. SPD-leider Olaf Scholz bejubelde hij als een man die hij na jaren van meningsverschillen opnieuw had leren kennen als “een sterke kanselier voor de Bondsrepubliek Duitsland”.

Nu de CDU van Angela Merkel niet meer meeregeert, lijkt het plots alsof wonderen mogelijk zijn in Duitsland. Wat een verschil met de moeizame formatie van 2017, toen de CDU de verkiezingen won en aanvankelijk óók met de Groenen en de liberale FDP probeerde te formeren. Na twee maanden zweten in onderhandelingskamertjes klapte die formatie. Later vormde de CDU alsnog met SPD een regering – de regering waaraan nu een einde komt.

Wensenlijsten

Een greep uit de wensen van De Groenen in 2017: tientallen miljarden aan investeringen in hernieuwbare energie, snellere afschaffing van de kolencentrales, de ministeries van Milieu en Buitenlandse Zaken. De FDP-wensenlijst in 2017: grootscheepse digitalisering van de Duitse overheden, sterke begrotingsdiscipline, de ministeries van Financiën, Justitie, en Onderwijs en Onderzoek.

Dat bleken te veel twistpunten.

Een greep uit de al beloofde maatregelen van de coalitie van 2021: Duitsland lanceert een volledige maatschappelijk-economische omwenteling, met als doel een 100 procent klimaatneutrale economie in 2045. De Groenen krijgen het nieuwe ‘superministerie’ van Klimaatbescherming en Economie, dat dit project moet overzien. En de ministeries van Milieu, Buitenlandse Zaken, en zelfs Landbouw. De FDP krijgt zoals gewenst Financiën, Justitie, Onderwijs, en Verkeer en Digitale Infrastructuur. Klimaatbescherming en innovatie gaan hand in hand, verkondigen nu de linkse Groenen en centrumrechtse FDP – traditioneel toch rivalen.

Twistpunten? Welnee. “Dit wordt de grootste industriële modernisering van Duitsland in meer dan honderd jaar”, zei aantredend bondskanselier Scholz. Ook zijn partij krijgt de ministeries die ze hebben wil – van Sociale Zaken tot het gloednieuwe ministerie van Bouwen en Wonen – en de maatregelen waarop het campagne voerde: een fors hoger minimumloon, pensioenbescherming, majeure investeringen in de woningmarkt.

Natuurlijk waren er ook teleurstellingen, gaven de kandidaten deemoedig toe. Zo kreeg zijn partij bijvoorbeeld niet de vermogensbelasting op hoge lonen die het wilde, zei SPD-prominent Norbert Walter-Borjans. Maar zo gaat dat, bij compromisvorming: niemand krijgt zijn wensen volledig ingewilligd. En dat is niet erg, zei aantredend kanselier Scholz: “Wij gaan niet voor de politiek van de kleinste gemene deler, maar voor de politiek van de grote impact.”

Sta-in-de-weg

Afgezet tegen de progressieve dadendrang van de aantredende regering klinkt de CDU – binnenkort vanuit de oppositiebanken – wel heel erg als een ouderwetse sta-in-de-weg. Legalisering van cannabis, jarenlang tegengehouden door de CDU? Gaan we mee beginnen, evaluatie over vier jaar. De door velen gehate wet 219a, die het artsen verbiedt openlijk abortus met patiënten te bespreken en die altijd door conservatieve CDU’ers werd beschermd? Wordt geschrapt.

Is er dan niets onmogelijk? “Als je de afgelopen zestien jaar Merkel bekijkt, dan is natuurlijk duidelijk dat de CDU voor deze drie partijen steeds een rem is geweest”, zegt politiek wetenschapper Thorsten Faas van de Vrije Universiteit Berlijn. “Op verschillende niveaus, met name op maatschappelijk vlak. Tegelijk moesten deze drie partijen ook van ver komen om met elkaar te kunnen regeren. Maar het is ze gelukt. Nu moeten we maar zien hoe het in de praktijk functioneert.”

Bij de Duitse regeringen van de afgelopen jaren, zegt Faas, draaiden de spannendste momenten nooit om thema’s die destijds de coalitievorming domineerden. De financiële crisis van 2010, de migrantencrisis van 2015, de coronacrisis van 2020. Allemaal onaangekondigd. En dan is er nog de oude tegeltjeswijsheid dat een euro maar één keer uitgegeven kan worden, aan windmolens of aan woningen.

‘Alternatiefloze’ coalitie

Toch is ook Faas bepaald positief. Het is niet in het belang van de partijen om elkaar te gaan dwarsbomen, al was het maar omdat dit een tamelijk ‘alternatiefloze’ coalitie is. De regering heeft een grote, stabiele meerderheid, de leiders kunnen het op persoonlijk vlak goed met elkaar vinden. “Ik voorzie op dit moment geen breuk in de komende maanden of jaren.”

Veel Duitsers, net als de meeste andere Europeanen, zagen met angst en beven uit naar de dag waarop moeder Merkel plaats zou maken als leider van het sterkste land in de EU. En ongetwijfeld zal men zo nu en dan met weemoed terugdenken aan de zestien jaar waarin een weinig avontuurlijke vrouw dit machtige land leidde. Maar nu met haar ook de CDU van het regeringstoneel verdwijnt, waait daar vooralsnog vooral een frisse wind.