‘Het leven hoeft geen visbokaal te zijn’
Voor een deel komt die prestatie natuurlijk ook op het conto van de Franse schrijfster Muriel Barbery, want het scenario is een adaptatie van haar roman L’élégance du hérisson, die in Frankrijk een fenomenaal succes is geworden en inmiddels ook in het Nederlands werd vertaald tot Elegant als een egel. Eerder publiceerde Barbery, filosofe van opleiding, ook nog de roman Une gourmandise, over een zeer belangrijk culinair criticus, die weet dat hij niet lang meer te leven heeft en daarom nog snel, maar zeer gedreven op zoek gaat naar een onbekende smaak.Het is nochtans niet zo dat regisseuse Mona Achache met L’élégance du hérisson absoluut een of andere bestseller wilde verfilmen, want ze ontdekte het boek toen het nog maar net gepubliceerd was. En het scheelde zelfs niet veel of ze had die kans gemist. Mona Achache: “Ik was op zoek naar een boek om te verfilmen en op basis van de achterflap leek L’élégance du hérisson mij interessante lectuur. Maar omdat er te veel volk aan de kassa stond, heb ik het boek toen toch maar niet gekocht. Dezelfde avond vertelde een vriendin mij vol enthousiasme over een boek dat ze net gelezen had. Dat bleek dus net die roman van Muriel Barbery te zijn. Ze heeft mij haar exemplaar uitgeleend, ik heb het gelezen en heb toen meteen Anne-Dominique Toussaint (de Belgische producente van ‘L’hérisson’, JT) gebeld om te zeggen dat ik mijn verhaal gevonden had. Wat bleek? Diezelfde roman lag bij haar op het nachtkastje in het stapeltje boeken dat ze nog wilde lezen. Toen we dan de uitgeverij Gallimard contacteerden, bleken er nog meer mensen geïnteresseerd in een verfilming, maar na een ontmoeting met Muriel Barbery heeft zij de filmrechten aan ons toegekend.”
Het toeval zit vaak in een klein hoekje.
Mona Achache: “Ja, en dat is trouwens ook een van de elementen in dit verhaal. Het situeert zich in een van die mooie, deftige appartementsblokken in Parijs. Ik ben zelf in zo’n groot en ouderwets gebouw grootgebracht en als klein meisje raakte ik al gefascineerd door het idee van al die verschillende levens die zich daar boven en naast elkaar afspeelden. En al die toevallige ontmoetingen en magische ontdekkingen die daarvan het gevolg konden zijn. “In Le hérisson gaat het vooral over de ontmoeting tussen de jonge Paloma en de stugge conciërge, waardoor het leven van het meisje ingrijpend zal veranderen. Dat geldt ook voor die in zichzelf gekeerde weduwe, door haar ontmoeting met die gecultiveerde Japanse man die in dat gebouw komt wonen. Het meisje en die bejaarde man zijn de enigen die zullen ontdekken dat er achter dat stereotiepe beeld van die Parijse conciërge nog iets anders schuilgaat, namelijk haar passie voor de Japanse cinema en voor de Russische literatuur. En zelf zal die conciërge ook een belangrijke metamorfose ondergaan. Haar stugge houding is toch ook maar een façade om haar gevoeligheid en finesse te verbergen. Ze zoekt de eenzaamheid op omdat ze bang is van de blik en van het oordeel van de anderen. Maar uiteindelijk zal zij toch haar zorgvuldig weggestopte vrouwelijkheid herontdekken, bijvoorbeeld door voor het eerst in haar leven naar de kapper te gaan. Ik vind dat Josiane Balasko die sequentie op magistrale wijze vertolkt heeft. In eerste instantie lijkt het wel alsof ze zich naar de slachtbank laat leiden, maar uiteindelijk aanvaardt ze toch dat anderen voor haar zorgen en zich om haar bekommeren. En zij staat zichzelf ook toe om daarvan te genieten.”
Ondanks de egel uit de titel is het eigenlijk een goudvis die in de film een belangrijke rol speelt.
Mona Achache: “Die egel is vooral symbolisch. We gedragen ons allemaal, in meer of mindere mate, als dat diertje dat zich helemaal op zichzelf terugplooit en zijn stekels opzet. Om zich te beschermen. Om niet gekwetst te worden. Of om gewoon met rust te worden gelaten. Van die goudvis is in het boek nauwelijks sprake. Er is alleen die opmerking van Paloma, die de wereld van de volwassenen vergelijkt met zo’n bokaal waarin goudvissen steeds maar rondjes draaien en tegen de glazen wanden opbotsen. Dat beeld van zo’n visbokaal leek mij visueel interessant om in de film als metafoor te gebruiken en tijdens het schrijven van het scenario heeft ook de goudvis zelf een steeds grotere rol gekregen. Ook het feit dat zo’n goudvis in het ene appartement sterft om dan in een ander appartement weer tot leven te komen, past mooi in het allegorische en dus ook wel sprookjesachtige kader van deze vertelling. En het toont ook aan dat het leven niet altijd een visbokaal hoeft te zijn.”
In de roman houdt Paloma een dagboek bij, maar ook dat hebt u veranderd.
Mona Achache: “Ja, dat maakte deel uit van mijn pogingen om van deze toch wel zeer literaire roman iets filmisch te maken. En dus heb ik dat dagboek vervangen door een kleine camera, waarmee Paloma, die in het begin al meteen aankondigt dat ze op haar twaalfde verjaardag zelfmoord zal plegen, eerst nog wil vastleggen hoe absurd het leven wel is. Met die camera onderneemt ze een soort ontdekkingstocht door het gebouw. Het bleek ook een goede manier om een deel van het verhaal echt door de ogen van dat meisje te vertellen, zodat er ook minder gebruik moest gemaakt worden van een commentaarstem.”
