“Het Kabila-regime is nu een zinkende Titanic”

Een status quo is niet langer mogelijk. Zoveel is duidelijk nadat de bekendmaking van het officiële resultaat na de presidentsverkiezingen van 30 december zondag door de kiescommissie in Kinshasa voor onbepaalde tijd werd uitgesteld. Uittredend president Joseph Kabila was van plan om Emmanuel Ramazani Shadary als zijn troonopvolger naar voor te schuiven. Maar volgens de duizenden waarnemers van de rooms-katholieke Bisschoppenconferentie scoort de ex-minister van Binnenlandse Zaken slecht en staat oppositiekandidaat Martin Fayulu overal ruim aan de leiding. Hij wordt gevolgd door een andere opposant – Felix Tshisekedi, de zoon van wijlen, ‘eeuwige opposant’, Etienne Tshisekedi. Het is voor president Kabila dus onmogelijk geworden om dit resultaat te verwerpen. Het uitstel, naar verluidt om technische problemen, wordt nu vooral gezien als het kopen van tijd.

“Het Kabila-regime is nu een Titanic. Het schip is aan het zinken en men probeert nog te blijven drijven”, zegt Nadia Nsayi, Congo-expert van Pax Christi en Broederlijk Delen. “Iedereen wist dat Shadary niet kon winnen zonder fraude, maar zijn achterstand is nu zo groot dat het onmogelijk is om hem tot winnaar uit te roepen. Als Kabila dit toch doet, speelt hij met vuur. Dan krijg je overal volksprotest en chaos, en het risico dat het leger dit dan gaat neerslaan.”

Fayulu erkennen als overwinnaar zou de logische gang van zaken zijn, maar dat scenario verwacht voorlopig niemand. “Fayulu is populair omdat hij door het volk gezien wordt als antisysteemkandidaat”, zegt Nsayi. “Maar omdat hij nauwe banden heeft opgebouwd met de verbannen opposanten Moïse Katumbi (ex-gouverneur van Katanga) en Jean-Pierre Bemba (ex-rebellenleider en politicus) is hij onaanvaardbaar voor Kabila en diens bondgenoten in het Congolese veiligheidsapparaat. Als Fayulu aan de macht komt, zal de kliek van Kabila haar macht volledig verliezen.”

Een derde scenario, wat nu steeds luider weerklinkt, is dat Kabila probeert een politiek akkoord te sluiten met ‘de derde man’: Félix Tshisekedi. Hij zou dan als compromisfiguur bruggen moeten bouwen, maar zou “een president zijn met weinig macht”, meent Nsayi. “De vraag is ook of de bevolking dit zal pikken. Zij willen echt breken met vroeger.”

Ook Koen Vlassenroot (conflict & ontwikkelingsstudies, UGent) twijfelt of Tshisekedi in staat is rust te brengen. “Voor het regime is dit een haalbare kaart, maar dit zou de legitimiteit en geloofwaardigheid van Tshisekedi als politicus tenietdoen”, zegt hij. “Nu al heeft Tshisekedi niet overal de steun van het volk. Zijn verhaal kan misschien verbindend werken in sommige cités van Kinshasa en de Kasaï, maar in Katanga, de Evenaarsprovincie en het oosten is hij niet populair. Daar zijn al groepen die hebben duidelijk gemaakt dat ze gaan mobiliseren als Fayulu niet wint.”

Met name in het oosten, waar er nog altijd tientallen rebellengroepen zijn, is de kans groot dat dit ook met gewapend geweld gebeurt.

Nog een scenario is dat Kabila het Grondwettelijk Hof, waarin zijn getrouwen zetelen, de verkiezingen laat annuleren of overdoen. Ook dan wint hij tijd, maar ook dat zou weleens grote onrust kunnen veroorzaken.

Strategisch kobalt

Nsayi wijst ook op de gewijzigde geostrategische omstandigheden die de inzet van deze stembusslag zo belangrijk maken. Over de schouders van de kandidaten kijken de grootmachten met argusogen naar elkaar. Kabila leunde altijd dicht bij China aan, dat voor miljarden dollars aan mijncontracten versierde, maar Fayulu is als gewezen zakenman met twintig jaar ervaring in de westerse oliesector de facto de voorkeurskandidaat van de EU en de VS.

“Wat meespeelt is de controle over de kobaltmijnen in Katanga”, zegt Nsayi. “Kobalt is een essentieel erts voor de productie van elektrische voertuigbatterijen, waar nu groeiende vraag naar is, maar 60 procent van de globale voorraad bevindt zich in Congo.”

Het is volgens haar geen toeval dat VS-president Trump recent de druk op Kinshasa opvoerde. Zijn economische belangen zijn te groot. Vrijdagavond kondigde Trump al aan dat Washington – “om VS-diplomaten en belangen in Congo te beschermen” – 80 militairen stuurde naar buurland Gabon, waar net gisteren een mislukte staatsgreep plaatsvond.

Ook Belgisch buitenland- en defensieminister Didier Reynders (MR) volgt de situatie in Congo op de voet en gelastte onze diplomaten in New York om onze positie als niet-permanent lid van de Veiligheidsraad te gebruiken om de kwestie daar met stip op de agenda te plaatsen. Reynders noemt zich “bezorgd”. “Het is nu absoluut noodzakelijk om de winnaar in de komende dagen bekend te maken”, zei hij in De Ochtend op Radio 1, “zelfs als dat betekent dat er een andere president komt.”

De analisten treden hem bij. “In het belang van de stabiliteit moet de echte verkiezingsuitslag gepubliceerd worden, en daarna snel ingespeeld worden op de voorspelde problemen met Kabila’s veiligheidsdiensten”, zegt Nsayi. “Als men daar geen greep op krijgt, kan het heel gevaarlijk worden.” Vlassenroot stelt dat het ongeduld van de bevolking nu al zeer groot is. “In veel steden hebben mijn contacten het over een enge sfeer.”