'Het is laf om niet te oordelen'

De film 38 témoins is een vrije adaptatie van de, op een fait divers gebaseerde, realistische roman Est-ce ainsi que les femmes meurent ? van Didier Decoin. In dat boek beschrijft Decoin hoe de 28-jarige Kitty Genovese op een nacht in het New York van de jaren zestig brutaal vermoord werd. Niemand van de buurtbewoners had iets gehoord of gezien en dus de politie verwittigd. Alleen bleek later dat er 38 getuigen waren. De moord en nasleep zorgde er onder meer voor dat er een universeel hulpnummer in het leven geroepen werd.

Om Shakespeare te parafraseren: 'To act or not to act, that's the question.' Dat is de morele vraag die in de film gesteld wordt.

Lucas Belvaux: "Inderdaad. En het is de enige vraag die telt: reageren we of reageren we niet? In tegenstelling tot wat je zou denken, luidt de vraag niet: wat zou ik gedaan hebben als ik er was? Dat heeft geen enkele zin. Omdat ze individueel is en iedereen terug naar zichzelf stuurt. Ergens is het niet belangrijk. De enige vraag van betekenis is een universele en een van een morele orde: wat moet je doen? En niet: wat zou ik gedaan hebben?"

Uw vorige films waren vaak een soort J'accuse naar de maatschappij. In 38 témoins gooit u het om: het individu, in zijn onverschilligheid en lafheid, wordt in vraag gesteld.

"Daarom gaat deze film waarschijnlijk ook dieper. Hij is niet sociaal maar politiek in de heel brede, bijna Griekse betekenis van het woord. Omdat hij de vraag stelt van hoe we samenleven. Onze beschaving is meer dan 2000 jaar oud en ondanks het feit dat we bezig zijn met filosofische-, religieuze- of moraliteitsvragen blijft er een blind punt dat er voor zorgt dat we als mens bij momenten verlamd, onverschillig zijn. Ik weet niet wat dat rechtvaardigt maar het is nog iets dat we niet begrijpen. Dat is verschrikkelijk maar ook passioneel want dat wil zeggen dat er in de mens iets onherleidbaars is. Is het juist dat dierlijke, onherleidbare deel in ons dat ons verlamt, zoals een konijn voor een slang, wanneer we met iets gruwelijks geconfronteerd worden?"

De film volgt vooral de gewetenswroeging van de 38ste getuige. Zijn relatie komt daardoor onder druk te staan. Op die manier snijdt u ook een sterk ethische vraag aan: die van het oordelen.

"De leuze van Simenon of zijn inspecteur Maigret was: 'Begrijpen, niet oordelen.' Ik ben daar helemaal niet mee akkoord. Je moet begrijpen om te oordelen. Maar je kan niet oordelen zonder te begrijpen. En je kan niet niet oordelen. Het is een daad van lafheid om niet te oordelen."

Maar u oordeelt zelf niet in uw film?

"Dat klopt, maar ik zet de kijker in de positie om het zelf te doen. Ik wil geen betrokken partij zijn. Ik wil mijn personages geen fouten dingen laten doen en tegelijk een oordeel over hen vellen. Ik maak democratische cinema. Ik dring mijn mening niet aan de toeschouwer op. Ik reik hem dezelfde vragen aan als die ik mezelf stel maar de antwoorden mag hij zelf verzinnen. Maar niet oordelen is laf. Oordelen is reageren. Het gaat om het bevestigen van je morele waarden. Daar mag je niet economisch in zijn."

U heeft dit fait divers naar Le Havre getransponeerd, een havenstad gekend om de kille modernistische architectuur van Perret, de poëet van beton. Een metafoor voor de koude en geïsoleerde hedendaagse

maatschappij?

"Misschien, maar onbewust. De architectuur past heel goed bij de sfeer van de film maar voor mij gaat het niet om een metafoor voor de kilte. Het was meer vanuit een stilistisch standpunt. Het is een architectuur die zich fel laat gelden: ze is heel gestileerd en theatraal. Het is een mise-en-scène van de stad en het urbanisme. Er zit iets van het Duitse expressionisme in die architectuur. Dat liet me toe om een gestileerde film te maken met een stad als een theaterdecor, waardoor de kijker op een afstand blijft, zoals een jurylid in een rechtbank. Hij is geen getuige. De kijker is getuige van de getuigen. Hij is als een beëdigd jurylid."