Het is allemaal de schuld van de piétonnier

Op de houten wieltjesconstructie waarmee Yvan Mayeur (PS), Pascal Smet (sp.a) en Els Ampe (Open Vld) op 29 juni 2015 feestelijk de 'piétonnier'op de Anspachlaan voor geopend verklaarden, ligt nu een dronken dakloze te zonnen. In ruil voor wat muntjes schuift hij de bareel open. Een taxi rijdt de autovrije zone binnen, gevolgd door een bestelwagentje van bPost, een leverancier van ijs en een verdwaalde Mercedes met Duitse nummerplaat. Volgens het verkeersbord mogen leveringen enkel tot 11 uur 's ochtends, maar in de piétonnier is het met principes zoals op wel meer plaatsen in Brussel.

De eerste controverse kwam er toen de uitbater van Hotel Métropole na een dreigement met gerechtelijke dwangsommen een herindeling van het De Brouckèreplein wist af te dwingen. Sinds kort rijden er opnieuw auto's tot net voor de ingang van het hotel en sindsdien lijkt het alsof de zone om de haverklap à la tête du client wordt aangepast, met een kluwen van straatjes daar rondom waar het eenrichtingsverkeer de ene week die kant opgaat en de week erna de andere. Stukken die op maandag autovrij zijn, zijn dat op vrijdag niet noodzakelijk nog. Eergisteren nog was het opnieuw van dat.

"Men heeft een voetgangerszone gecreëerd voor automobilisten", zegt Gerben Van den Abeele, een fietsactivist die er in 2000 al bij was om een symbolisch zitbankje vast te schroeven op het verkeerseilandje voor de Beurs. Hij heeft hier 16 jaar voor geijverd en je zou verwachten dat hij tenminste een beetje enthousiast kan zijn. Dat is hij niet.

"Het is een gedrocht. Dit is het werk van mensen die hier au fond helemaal niet in geloven. Mensen als burgemeester Mayeur en schepen van Mobiliteit Els Ampe, die geen van beiden enige visie hebben op mobiliteit. Ze noemen de hele tijd Bordeaux als grote voorbeeld, waar bij de invoering van de voetgangerszone drieduizend extra ondergrondse parkeerplaatsen zijn gecreëerd. Klopt, maar in Bordeaux wáren er amper parkeerplaatsen. In de Brusselse Vijfhoek zijn er zestigduizend, meer dan er inwoners zijn. Toch schermt men nog altijd met de behoefte aan extra parkeerplaatsen."

De broodjesverkoper

Vorige week vrijdag werden burgemeester Mayeur en schepen Ampe door chef Mélanie Englebin aan de deur gezet in restaurant Cécila in de Hoedenmakersstraat, waar ze hadden gereserveerd voor een werklunch. "Ik zag mij niet koken voor dat personage", verklaarde Englebin in La Capitale. "Mijn restaurant draaide heel goed, tot vorig jaar, tot de invoering van de voetgangerszone."

Deze week gebeurde hetzelfde met topman Serge Vilain van investeringsmaatschappij SRIB. Die dacht met de CEO van Artexis te kunnen gaan lunchen in L'Écailler du Palais Royal op de Zavel. Verkeerd gedacht. De Brusselse restaurants melden een terugval met 40 procent sinds de voetgangerszone. De Comme Chez Soi dankte een deel van zijn personeel af. Yvan Roque van Horeca Brussel telde in maart 600 faillissementsdossiers, tegenover een veertigtal in een normale maand: "Brussel is economisch dood. Dit kan zo niet verder."

Een deze week op avaaz.org gelanceerde petitie voor het ontslag van Mayeur, wederom vanwege de piétonnier, oogstte in geen tijd 2.500 handtekeningen. Het pijnlijkst, misschien, was de open brief van Michel Gustin (74), de uitbater van Au Suisse, de monumentale broodjesbar aan de Beurs waarvan de geschiedenis van generatie op generatie teruggaat tot 1873. Gustin had het in zijn brief over "een totaal fiasco dat de ziel van Brussel heeft vernietigd".

Bij de invoering van de piétonnier liet de stad Brussel kinderen het asfalt kleuren. Er werden houten klimrekken neergezet en openbare pingpongtafels waarover Pascal Smet deze week in Bruzz nog zei: "Een van de meest ontroerende beelden van deze zomer was dat van Marokkanen in djellaba die op de centrale lanen pingpong speelden met zakenmensen in maatpak."

Net als de klimrekken zijn ook de pingpongtafels verdwenen, na klachten over dronkaards die ze bij nacht voor iets anders bezigden. Aan de bestrating is na een klein jaar helemaal niets veranderd. Zebrapaden zijn weggeschuurd, verkeerslichten weggehaald en dat is het. De piétonnier lijkt ergens onderweg ter plaatse te zijn blijven trappelen. Als een bouwwerf waar ooit nog aan moet worden begonnen. Tussen het De Brouckèreplein en de Beurs is het ook een bouwwerf, want uitgerekend nu is daar een aannemer alles aan het openbreken met het oog op een ondergrondse glasvezelkabel.

De stripverkoper

"Kijk daar", wijst zaakvoerder Frédéric Ronsse van stripwinkel Brüsel naar de ramen aan de overkant van de Anspachlaan. "Over te laten. Over te laten. Twee lawaaierige bars die de deuren hebben gesloten, net als enkele nachtwinkels en shoarmazaken die een paar straten buiten de piétonnier heropenden. Of ik dat erg vind?"

Frédéric opende zijn winkel 22 jaar geleden, heel bewust hier, in het centrum van zijn stad, waar hij woont. Hij moet eerst worden overtuigd van het nut van een babbel.

"Er kwamen al eens tv-ploegen binnenwaaien om te vragen wat ik ervan vond, maar ik haal nooit de eindmontage. Of men knipt er juist datgene uit wat ik wil zeggen. Ons zakencijfer is na 29 juni 2015 gestegen, dat meen ik. Dat geldt voor heel veel kleinhandels, hotels en restaurants. Het keerpunt was de lockdown in november. Die legerwagens en para's die de zone innamen, en die er nu nog altijd staan, dáár zijn de cijfers van beginnen kelderen.

"Ik beschouw de voetgangerszone als een barometer voor België. Een land waarvan ik me soms afvraag: wil men eigenlijk wel dat het er goed mee gaat? In alle steden die ik ken, willen vermogende mensen in het centrum wonen. In Brussel wonen les bourgeois in de rand. Met de piétonnier ambieerde het stadsbestuur een kentering, de publieke ruimte teruggeven aan de bewoners. Zoals het er nu al bijna een vol jaar bijligt, is het weinig meer dan een autoweg waar geen auto's meer rijden, dat is waar, maar je kunt de burgemeester niet verwijten dat hij niks heeft geprobeerd."

Zijn winkel grenst aan premetrostation Beurs, een avondlijke habitat voor junks. Een permanente bron van ondergronds dreigend onheil. "Echt waar, als ze op straat beginnen te vechten, dan moet ik de lokále politie bellen. Rollen ze vechtend de roltrap af het metrostation in, dan wordt het de bevoegdheid van de federale politie. Dat soort situaties heb je in heel Brussel."

Frédéric is net als veel handelaars hongerig naar de dag waarop het asfalt plaatsmaakt voor de op simulaties afgebeelde witte tegels en boompjes. De website van de stad Brussel meldt: "De werken zouden rond eind 2015 starten en tegen het jaar 2017 voltooid moeten zijn."

Laatst was er een update in de vorm van een folder in alle brievenbussen. De heraanleg van de centrale lanen gaat beginnen in "de lente", stond er. De lente is inmiddels ongeveer halfweg, constateert Frédéric zuchtend. "Volgens de folder gaan de werken zevenentwintig maanden duren. Ik heb een tweede winkeltje aan het Flageyplein in Elsene, dat ze enkele jaren geleden ook hebben heraangelegd. Zes jaar heeft het daar geduurd."

De oppositie

Als buitenstaander ben je geneigd te verwachten dat de piétonnier de inzet wordt van de gemeenteraadsverkiezingen van 2018. Dat er nu zo ongeveer al ergens een politicus moet zijn opgestaan die roept: weg met dat onding.

"Ik zie dat niet gebeuren", zegt Bart Dhondt, Brussels oppositieraadslid voor Groen, bij een theetje op het terras van El Metteko, naast de Beurs. "Voor het nieuwe verkeersplan in Gent is de schepen een jaar lang de boer op gegaan om te praten met bewoners en winkeliers. Men heeft er burgerkabinetten geïnstalleerd. Niet om te zeggen 'voilà, dit is ons plan', maar om eerst eens goed te luisteren alvorens te beslissen.

Begin je aan zoiets zonder draagvlak, dan krijg je dat terug in je gezicht en dat is wat Yvan Mayeur nu overkomt. Ik vroeg laatst op de gemeenteraad naar de budgetten voor communicatie hierrond. Voor 2015, bij de invoering, was het 100.000 euro. Daarna niets meer."

Er was wel een website, met de onmogelijke url www.circulatieplan.be. Langs de kleine ring werden gigantische verkeersborden neergezet met cryptische pijlen die je vooral de indruk gaven dat je echt maar beter uit het centrum van Brussel weg kon blijven. En aanhangwagentjes met lichtgevende boodschappen die men ook gebruikt bij het afsluiten van verkeerstunnels.

"De timing van Mayeur was volstrekt onrealistisch", vindt Bart Dhondt. "Zelfs de grootste voorstanders van de piétonnier beginnen er stilaan tegen te zijn. Ik vind dat vreselijk, want als je gewoon kijkt naar de metingen over fijn stof, dan is alles gezegd."

Groen is uiteraard pro. En dat is ook die andere Brusselse oppositiepartij van betekenis, cdH. Tien jaar geleden al had toenmalig mobiliteitsschepen Christian Ceux (cdH) een grotendeels gelijklopend plan, en debat na debat blijft het cdH herhalen dat zijn plan veel beter was. "Er is gelukkig geen weg terug", zegt Bart Dhondt. "Het enige wat het stadsbestuur nog kan doen, is werken aan damage control."

De enige uitgesproken tegenstanders, voor de verkiezingen van 2012 toch, waren de MR van huidig schepen van Handel Marion Lemesre en huidig schepen van Mobiliteit Els Ampe (Open Vld). Zij stelde kort voor de verkiezingen nog voor om een autotunnel te graven onder het Beursplein. Dit is dan Brussel. Bij de coalitiegesprekken sloop één zinnetje in het 77 pagina's lange bestuursakkoord: centrale lanen autovrij. De schepen die dat samen met de burgemeester moest realiseren, werd uitgerekend diegene die haar kiezers had beloofd om dat niet te doen.

"Dat begrijp je toch niet?" zegt Bart Dhondt. "Soms denk ik: was er toen maar iemand met een cameraatje bij die besprekingen geweest."

De filosoof

Philippe Van Parijs is de geestelijke vader de piétonnier. Hij doceert als filosoof aan Oxford, wordt wereldwijd gezien als een van de grondleggers van de samenleving van morgen, met een gewaarborgd basisinkomen voor iedereen. Zijn column in Le Soir, vier jaar geleden, was het startschot voor de actie Pik Nik the Streets. Brusselaars gingen op zondag massaal strandmatjes uitspreiden en cava drinken op wat toen nog het in autogetoeter en uitlaatgassen verzwolgen verkeersplein aan de Beurs was. Waar nu trouwens een gigantische zee van bloemen de slachtoffers van 22/3 herdenkt.

"De voetgangerszone is veel ambitieuzer geworden dan ik had verwacht", zegt Philippe Van Parijs. "Toen het nieuwe college aantrad, was de burgemeester nog altijd Freddy Thielemans (PS) en die leek niet echt van plan om er vaart achter te zetten. Na hem kwam Yvan Mayeur, niet meteen de grootste diplomaat. Hij wou dit koste wat het kost voor het einde van de legislatuur tot stand brengen. Natuurlijk komt er dan kritiek. Die is er overal waar men dit soort ingrepen tracht door te voeren. De een vindt dat er te veel wordt gedaan voor de auto's, de ander te weinig. Je moet een stap achteruit durven te zetten en bekijken wat dit op de langere termijn voor de stad gaat betekenen. De algemene sfeer rond de piétonnier was in die eerste maanden heel positief. Je zag alleen lachende gezichten. En toen werd het 13 november."

Van Parijs ziet in de voetgangerszone een makkelijk gevonden zondebok voor al het onheil dat de stad daarna trof.

"Die gewapende militairen, die pantserwagens, dat is een totale ramp voor het centrum van Brussel. Daarna sloot men ook nog eens wekenlang de metro vanaf tien uur 's avonds. Hoe wilt u dat mensen nog op restaurant gaan? Hoe wilt u dat er nog buitenlandse toeristen komen als de luchthaven maar op halve kracht draait? Wat voor signaal geef je door na 13 november de scholen te sluiten, niet in Parijs maar in Brussel? En wat is de logica achter die draconische maatregelen? Na 22 maart zag ik aan alle Brusselse treinstations duizenden mensen verzameld staan voor een fouillering aan de ingang. Alsof men het probleem wenste te verplaatsen en de terroristen een nog makkelijker doelwit wilde aanbieden. Het voelde bij mij aan alsof er ergens iemand was die Brussel kapot wou."

"Geef het nu gewoon even wat tijd, en wat gezond verstand."

De activist

Gerben Van den Abeele herinnert zich nog exact waar hij was, die eerste avond. Toen na jarenlang verkeersknopen bezetten de auto eindelijk uit de stad was gebannen. Twee van zijn dochters hadden op school mooie punten behaald en dat werd gevierd met een etentje in de Viva M'Boma op de Vlaamsesteenweg.

"Naast ons zat een man, en drie kwartier later kwam de rest van zijn gezelschap het restaurant binnen. Waarop die man zei: 'Weet je wat ik heb ontdekt? Er is een metrostation op honderd meter stappen hiervandaan. Het heet Sint-Katelijne.' Dat maakte mij natuurlijk blij, maar de uitvoering van het plan blijft hilarisch. Men heeft een miniring gecreëerd, rondom de voetgangerszone, geheel in de sfeer van 'alles voor de auto' uit de jaren zestig. Een tweevaksbaan om nog meer auto's naar de stad te lokken."

"Els Ampe kondigde ter compensatie van de voetgangerszone vier nieuwe ondergrondse parkings aan en achter haar rug fluisterden haar socialistische coalitiepartners: 'Die komen er niet hoor.' Zo gaat het de hele tijd. Een beetje dit, een beetje dat. De Brusselse fietsmanager werd vorige zomer door de politie tegengehouden omdat hij fietste in de piétonnier. Intussen is op de Adolphe Maxlaan het dwarsparkeren opnieuw ingevoerd. In de hele wereld is dat jaren geleden afgeschaft wegens razend gevaarlijk voor fietsers en voetgangers."

Gerben ligt niet echt wakker van berichten over winkel na winkel die de deuren sluit in de ooit zo hippe Dansaertstraat. Ook daar morren de handelaars.

"Een stad evolueert", zegt hij. "Die tendens in de Dansaertstraat was al ingezet voor de piétonnier. Een stad is iets organisch. Burgemeester Mayeur kondigde bij de invoering van de zone aan dat politieke manifestaties niet meer zouden worden toegelaten op het Beursplein. Waar kwamen de mensen na 22 maart massaal bloemen leggen? Aan de Beurs."

"Men zegt ook: het is er vuil, er zijn 's nachts veel daklozen. Dat klopt. Vroeger waren de grond en de lucht vuil, nu alleen nog de grond."

De schepen

Els Ampe is nog niet helemaal bekomen van het geannuleerde etentje in de Cécila. "Ik was er eerst, ik zat al, de burgemeester was iets later. Ik hoorde een hele discussie met de chef. We zijn dan maar elders iets gaan eten."

Ze mailt ons een studie die laat zien dat bewoners en handelaars over het algemeen best tevreden zijn, maar voegt er meteen aan toe dat de meeste data dateren van voor de lockdown.

"Ik dialogeer wél met bewoners en handelaars, elke dag zelfs", benadrukt ze. "Maar het is gewoon een superhindernissenparcours. Eerst waren er de aanslagen in Parijs, toen de tunnels en toen de aanslagen in Zaventem en Maalbeek. Telkens als het dan even weer iets beter gaat, volgt er een nieuwe klap en dat is ontzettend frustrerend. Japanners en Amerikanen krijgen nu een negatief reisadvies voor België. Niet alleen in Brussel, ook in Brugge voelt men dat. Ik vind het heel begrijpelijk dat als je als restaurantuitbater op zo'n kritiek moment een politicus je zaak ziet binnenkomen, emotioneel reageert. Ik zou waarschijnlijk zelf ook zo reageren."

Het dossier van de langverwachte heraanleg, die de centrale lanen moet bevrijden van hun staat van stilstand, ligt nu op het kabinet van Didier Reynders (MR). Hij is verantwoordelijk voor Beliris, dat een deel van de werken financiert. Ook dit is zo'n golf die van twee kanten komt. De een verwijt het stadsbestuur dat het te snel heeft gehandeld, de ander te traag.

Els Ampe: "Er is nu een bouwvergunning, er is een aannemer aangeduid. Ik zie de werken nog tijdens de zomer starten. We hebben trouwens nooit iets anders beloofd dan dit. Eerst een testfase waarin we het begeleidende circulatieplan kunnen evalueren en nutsleidingen verplaatsen, zodat dat dat vooral niet moet gebeuren nadat de nieuwe tegels zijn gelegd. Dat dwarsparkeren, dat is een tijdelijke maatregel, zoals heel veel maatregelen in het circulatieplan. Tegen 2017-2018 zullen grote delen, het De Brouckèreplein en het Fontainasplein, er helemaal anders uitzien. Het Beursplein wordt na 2018 onder handen genomen. Ik hoop echt dat er nu niks dramatisch meer gebeurt en iedereen heel Brussel snel weer herkent als - gewoon - een heel erg fijne stad."