Het domme blondje
Anita Loos, Gentlemen Prefer Blondes, 1925. Verkrijgbaar als Picador pocket. Vertaald in 1982 als Heren houden van blondjes: het verhelderende dagboek van een meisje uit het vak (Uitgeverij Villa, Bussum)
Niets zo goed als tegenwicht voor nihilistische dada als blonde Lebensbejahung. In hetzelfde jaar (1925) als De tijgerin van Walter Serner kwam Gentlemen Prefer Blondes van Anita Loos uit. Twee totaal verschillende boeken, maar op het gebied van onzin hoeven ze voor elkaar niet onder te doen. In zekere zin heeft Loos het net zo goed over de universele absurditeit van het mannetjes- en wijfjesbestaan. Maar terwijl in De tijgerin een gentleman-oplichter de hoofdrol speelt, zijn het bij Loos juist de gentlemen die zich als sullen laten oplichten. In deze meest cynische aller Bildungsromans fladderen ze als geile motten telkens weer tegen de lamp, aangetrokken door de vleesgeworden onweerstaanbaarheid: het domme blondje.
Dit oogverblindende type van de menselijke species is het enige fenomeen dat zelfs de droogste wetenschapper geen verschijnsel maar een verschijning noemt. Vooral de chemische reacties die de blondine bij de mannelijke observator teweeg pleegt te brengen, zijn een diepgaand onderzoek meer dan waard. Anita Loos ontdekte het fenomeen naar eigen zeggen in de trein van New York naar Los Angeles. Een blondine zat een romannetje te lezen, liet het vallen - per ongeluk uiteraard - en alle mannen in de coupé sprongen tegelijk overeind om het boek op te rapen. Op dat moment besloot Loos om van dit archetype onder de naam Lorelei Lee een symbool te maken van "de stompzinnigst mogelijke mentaliteit van ons volk". Een kwarteeuw later, in 1953, gaf Marilyn Monroe aan dit symbool haar contouren.
Het verhaal van Gentlemen Prefer Blondes is zo onbelangrijk dat het voor de verfilming compleet veranderd kon worden zonder dat er iets essentieels verloren gaat. De mannen zijn wegwerppersonages; de twee vrouwen, Lorelei Lee en haar donkerharige vriendin Dorothy Shaw, winden hen stuk voor stuk om hun vinger, met dat verschil dat Dorothy gewoonlijk op minder gegoede mannen valt. Lorelei leeft volgens het motto: a man being rich is like a girl being pretty; je trouwt niet om haar uiterlijk, maar het is wel mooi meegenomen. Trouwen doet Lorelei (in het boek) uiteindelijk met een man die zijn fortuin heeft gemaakt in de filmcensuur en die zich ertoe laat overhalen zijn geld te pompen in een film waaraan Lorelei meewerkt.
Zo eindigt het verhaal waar het begint, in Hollywood. Het ratelende gebabbel van Lorelei lijkt wel een soort compensatie voor de sprakeloosheid van Charlie Chaplin en de toenmalige stomme film. Anita Loos was erg vertrouwd met de sfeer van het vroege Hollywood. Als een van de eerste kindsterretjes van de filmindustrie begon ze algauw zelf scenario's te schrijven, waarvan de eerste verfilming uit 1912 dateert: The New York Hat in een regie van de 'vader van de film', D.W. Griffith. Loos was toen nog maar negentien. Ze werkte mee aan meer dan zestig stomme films, onder meer Intolerance (1916) van dezelfde Griffith.
Dat is een van de films waarin Lorelei een figurantenrol speelt, tot het moment waarop de rijke knopenfabrikant Eisman haar uit het filmcircuit haalt. Hij laat haar samen met Dorothy een lange Europareis maken, zodat Lorelei haar "hersens kan verbeteren". Het enige waar ze die voor gebruikt is om listen te verzinnen om met haar charmes zoveel mogelijk juwelen en ander kostbaars te bemachtigen. "Diamonds are a girl's best friend."
Haar vriendin Dorothy blinkt dan weer uit in een cynisme dat elders alleen terug te vinden is in het werk van Dorothy Parker, die ook goed genoeg wist dat "Men seldom make passes / at girls who wear glasses". In de venijnige opmerkingen van Dorothy schemeren af en toe de donkere kanten van de roaring twenties en de jazz age door. Ze is het type van de flapper, de rebelse bakvis die voor het eerst in de westerse geschiedenis haar haar kort liet knippen, korte rokken droeg en alle conventies van respectabel vrouwelijk gedrag met voeten trad. "Als ik niet zo mijn tijd verkwist, / Dan word ik nog beroemd, beslist. (...) Maar ik ga door op mijn manier / Want schelen kan het me geen zier."
Net als Dorothy Parker in haar light verse vindt Anita Loos de luchtige toon en de geknipte vorm om een bijtend sarcasme en zwartgallige zelfspot te bedekken. Loos moet overigens al net zo snedig geweest zijn als Parker. In het begin van de jaren zestig werd haar tijdens een interview gevraagd wat haar uitgangspunt zou zijn als ze opnieuw een dergelijk boek zou schrijven. Haar prompte antwoord was: Gentlemen Prefer Gentlemen. Gentlemen Prefer Blondes is opgevat als een dagboek dat Lorelei gedurende enkele maanden bijhoudt. Daarin noteert ze hoe haar brein zich ontwikkelt in abominabel Engels vol spelfouten en exotische constructies ("hij raakte werkelijk heel erg in zijn welbehagen"). Op die manier breekt Loos met alle conventies van literaire expressie. Het grote verschil met bijvoorbeeld de dadaïsten, die op een totaal andere manier hetzelfde doel voor ogen hadden, is dat haar werk een bestseller werd. Loos steekt niet alleen de draak met hersenloze blondjes en nog dommere geile bokken, maar indirect ook met de elitaire trekjes van de literaire avant-garde. Terwijl de meeste literaire experimenten gepubliceerd werden in obscure doe-het-zelftijdschriften, verscheen Gentlemen Prefer Blondes in afleveringen in Harper's Bazaar, dat dankzij het werk van Loos voor het eerst ook massaal door mannen gelezen werd.
Onder haar collega's was James Joyce zeker een van haar prominentste lezers. In het najaar van 1926, na een vakantie in België, had Joyce aan zijn mecenas Harriet Shaw Weaver gevraagd of ze hem geen opdracht kon geven om een stukje te schrijven, zodat hij op bestelling kon werken in de stijl van de oude Vlaamse schildersgilden. Miss Weaver bestelde daarop een stuk over het graf van een reus. Op 8 november schreef hij haar dat hij er meteen aan begonnen was; hij had er zo hard aan gewerkt dat hij drie dagen lang tot niets anders in staat was dan het lezen van Gentlemen Prefer Blondes. Dit moment is een historische confrontatie tussen hoger en lager van de twintigste eeuw: het stuk dat Joyce toen aan het schrijven was, is de eerste bladzijde van Finnegans Wake.
