Het definitieve failliet van het kunstenaarschap
Israëlisch en Argentijns theater wrang en onheilspellend op kunstenFESTIVALdesArts
Hoezeer hun vorm ook verschilt, sommige voorstellingen van het aan zijn laatste week begonnen kunstenFESTIVALdesArts treffen elkaar in een verwante thematiek. Zowel The Jerusalem Khan Theatre als het Argentijnse El Periférico de Objetos stellen de vraag naar de plaats van de kunstenaar in de maatschappij. De manier waarop wordt in hoge mate bepaald door het stuk dat het hen influistert: het neoclassicistische Scenes from an Execution van Howard Barker versus het gedeconstrueerde Die Hamletmaschine van Heiner Müller.
Indien de Britse auteur Howard Barker dankzij het festival een reputatie verworven heeft, is dat niet op rekening te schrijven van de door The Jerusalem Khan Theatre gespeelde tekst. In tegenstelling tot het grillige en veelgelaagde, door Armel Roussel geregisseerde The Europeans (1990), is Scenes from an Execution (1984) immers een bijzonder rechtlijnig, eenduidig en bijna clichématig stuk. Geïnspireerd door het leven van de 17de-eeuwse Italiaanse schilderes Artemisia Gentileschi, vertrekt het van de dubbele premisse dat de kunstenaar zich geroepen voelt de waarheid te vertellen, terwijl de politiek hem uitsluitend haar triomfen wil zien roemen. In menig opzicht heeft Barker zich gespiegeld aan Bertolt Brechts Leben des Galilei, eindigend op de wrange noot dat de kunst zich uiteindelijk moet plooien naar het gezag om haar hachje te redden. Het oorspronkelijkste element van het stuk is dat Barker een vrouwelijke kunstenaar heeft uitgekozen om dit verhaal te vertellen: Anna Galactia, een rebelse meid van middelbare leeftijd die haar dochters en haar minnaars een plaats in haar leven heeft gegeven in dienst van de kunst.
In de Israëlische voorstelling wordt dit vrouwenpersonage met verve vertolkt door Gita Munte. Regisseuse Ofira Henig staat in voor een propere, afgeborstelde enscenering die het realisme slechts zelden overstijgt en waarin vakmanschap primeert op een oorspronkelijke kijk op het stuk: klassiek repertoiretoneel van niveau dat echter moeilijk te rijmen valt met het 'eigenzinnige' karakter van het festival.
Heel wat radicaler in tekstkeuze en -behandeling is El Periférico de Objetos, een gezelschap dat in 1989 werd opgericht in Buenos Aires en met twee voorstellingen op het festival te gast is. Ze werken met allerhande poppen en marionetten die, anders dan bij William Kentridge, niet het leven worden ingeblazen maar van alle vitaliteit zijn ontdaan. Het resultaat in Maquina Hamlet is een onheilspellende, mechanische wereld die in bloed baadt en de kunstenaar veroordeelt tot lijdzaam toezien. In de voorstelling komt dit op verschillende manieren tot uiting. Op de bühne wordt geen woord gesproken: de tekst staat op band en wordt gelezen in een afstandelijke, reportageachtige stijl die zelfs op het moment van de ergste gruwel geen emotie verraadt. De pop die Hamlet voorstelt, vertoont de trekken van Heiner Müller: niet in staat de loop der dingen te veranderen, wordt hij aan het slot uit elkaar gehaald en in stukken en brokken aan de muur gehangen als teken van het definitieve failliet van de kunstenaar.
Niet elke oplossing die El Periférico de Objetos voor Müllers tekstvisioen heeft gevonden, is even geslaagd: de invulling van het Ophelia-personage bijvoorbeeld is weinig transparant, de dans met de poppen tijdens het scherzo hoogstens charmant. Andere scènes zijn dan weer ronduit verbijsterend. De willekeur en de onontkoombaarheid van geweld worden het best gesuggereerd in een scène waarin met rattenkoppen getooide acteurs een toeschouwer wensen uit te loten. De 'gelukkige winnaar' is een uit het publiek gelichte pop die op een estrade wordt getild en zonder meer met een nekschot wordt afgemaakt. Zo veraf en zo dichtbij is nietsontziende terreur.
Peter Anthonissen
The Jerusalem Khan Theatre is met 'Scenes from an Execution' vanavond om 20.30 uur en op 27 mei om 19.30 uur in de Brigittinenkerk, Visitandinenstraat 1, 1000 Brussel. De tweede voorstelling van El Periférico de Objetos, ZOOedipous (naar Sophocles), speelt van 27 tot 30 mei in Théâtre Marni, de Vergniesstraat 25, 1050 Brussel. Reserveren: tel. 070/233.889. El Periférico de Objetos: rattenkoppen als symbool van een ontmenselijkte wereld. (Foto Magdalena Viggiani)
