Het beste plan is géén plan

Malin-Sarah Gozin doet geeuwend de deur voor me open. Ze heeft de voorbije nacht nauwelijks geslapen: haar vier maanden oude dochter Juno Rose is ziek en heeft tot 's ochtends vroeg gehuild en overgegeven.

Koffie moet ons redden en dus duikt ze de keuken in om twee Nespresso-brouwsels van het sterkere type klaar te maken. Niet veel later hoor ik water op de keukenvloer kletsen. "Note to self: plaats in het vervolg een lege kop onder het toestel", zegt ze wanneer ze, op zoek naar een dweil, weer de woonkamer komt binnengelopen.

Tijdens ons gesprek zal ze voortdurend met Juno Rose in haar armen rond de tafel wandelen of haar al wiegend tegen zich aan drukken. "Zie mij hier nu doen: nog maar pas mama en al één groot multitasking-working-mom-cliché." Ze zou haar dochter een flesje willen geven, maar ze durft niet. "Voor we het weten, zitten we hier in een scène van The Exorcist", zegt ze. Voor wie de horrorfilm in kwestie niet kent, drie woorden: groen, slijm en projectielbraken.

Omdat ik nog niet eerder aan een tafel zat met vrouwen die Juno Rose en Malin-Sarah heten, informeer ik bij de oudste van de twee naar de betekenis van hun voornamen. Ik leer dat Rose naar grootmoeder Rosa verwijst, Juno de godin van de vruchtbaarheid is, Sarah refereert aan de vrouw van de bijbelse figuur Abraham en dat Malin is ontleend aan een personage van de Zweedse schrijfster Astrid Lindgren. "Mijn ouders hebben aan de Zweedse ambassade een attest moeten vragen om in het gemeentehuis te kunnen bewijzen dat de naam Malin wel degelijk bestaat. Tegenwoordig mag je je kind om het even welke naam geven - zelfs Juno Rose - maar toen nog niet." (lacht)

Malin-Sarah Gozin is in televisiekringen een begrip geworden. Als scenariste en showrunner (lees: creatief eindverantwoordelijke) van Clan en Connie & Clyde bewees ze dat je ook met eigengereide, donkerkomische fictie kijkcijfersucces kan hebben.

Tussen de première van haar eerste serie en die van haar derde liggen nauwelijks vijf jaar. En ze is niet meteen van plan om haar arbeidsethos bij te stellen. "Ik had verwacht dat ik na de geboorte van Juno Rose softer ging worden. Maar ik was nog geen week uit de kraamkliniek of ik zat al in de geluidsstudio om Tabula rasa af te werken. Al was ik 's avonds wel superblij dat ik mijn dochter opnieuw kon knuffelen."

Wanneer Juno Rose na een tijdje soezerig haar ogen sluit, dient Malin-Sarah zichzelf nog wat extra cafeïne toe. Ze is er klaar voor.

De Waarheid Liegt Altijd In Het Midden.

"'De waarheid liegt altijd in het midden' is een zin die ik in de mond legde van Rebekka Goethals, de jongste zus in Clan. Ik bedoel ermee dat de waarheid niet bestaat. En dus altijd een beetje liegt. Door welke ogen kijk je naar de wereld? Dát bepaalt wat jij als waar beschouwt. Iedereen heeft zijn eigen versie van de waarheid.

"Subjectiviteit is in mijn werk een terugkerend thema. In Clan wordt wat goed en kwaad is volledig bepaald door het subjectieve standpunt dat je inneemt: dat van de arrogante Jean-Claude of dat van de moordlustige zussen Goethals. En Tabula rasa (waarin Veerle Baetens een jonge vrouw met amnesie speelt, STS) gaat over de subjectiviteit van ons geheugen: wat willen we ons wél herinneren en wat niét? Ons geheugen creëert voortdurend mythes: het censureert of vervormt gebeurtenissen om ons te helpen emotioneel te overleven."

Bestaan er behalve subjectieve ook objectieve waarheden? Dat de nazi's smeerlappen waren, bijvoorbeeld? "Zelfs als ik een verhaal zou schrijven over een nazi, zou ik op zoek gaan naar het goede in die mens. Misschien was hij wel een fantastische papa of een begenadigd muzikant. Ik hou ervan om de complexiteit in mensen bloot te leggen. Als ik naar een film of serie kijk, vind ik het geweldig om op een gegeven moment vast te stellen dat ik niet meer kan oordelen over een personage. Dat ik het niet langer in het vakje 'goed' of 'kwaad' kan onderbrengen. Zo gaat het in het echte leven namelijk ook: niemand is alleen maar zwart of wit.

"Als studenten mij om tips vragen, zeg ik altijd: 'Herschrijf een scène zoveel keer als er personages inzitten. Sluip van de ene huid in de andere en beleef dezelfde gebeurtenis telkens op een andere manier. Het zal je helpen om empathie te kweken. En word je er geen beter schrijver van, dan toch een beter mens.'"

The Owls Are Not What They Seem.

Een bekende oneliner uit de serie Twin Peaks. De fans hebben jarenlang gedebatteerd over de preciese betekenis ervan. Ik denk dat ze er nog altijd niet helemaal uit zijn. (lacht)

"Voor mij betekent die zin: mensen doen zich anders voor dan ze zijn. Wat wij van onze soortgenoten zien, is vaak maar het topje van de ijsberg. En ik heb geleerd dat het de moeite loont om ook onder het wateroppervlak te kijken. Als we allemaal wat nieuwsgieriger zouden zijn naar de diepere lagen van onze medemensen, zouden we hen niet zo snel in een hokje stoppen. En zouden we veel toleranter zijn.

"Ik zat op de trein ooit naast een vrouw die er heel gewoon uitzag. Een bankbediende, dacht ik bij mezelf. En anders de secretaresse van een verzekeringsmakelaar. Bleek het een kunstenares te zijn die in haar atelier ongelooflijk gesofisticeerde protheses maakt van armen, vingers, benen en tenen. Zo zie je maar. Mensen zijn veel kleurrijker dan we denken."

Hangt de Twin Peaks-quote in grote letters boven haar schrijftafel? Om haar eraan te herinneren dat ze haar personages meerdere psychologische lagen moet geven? "Daar heb ik geen reminder voor nodig, dat gebeurt vanzelf. Ik bedenk graag twisted plots. Niks leukers dan zorgvuldig een bepaalde realiteit creëren en er vervolgens een venijnige draai aan geven. Zodat de kijker alles wat hij gezien heeft meteen opnieuw wilt bekijken, maar dan mét de zopas gedane ontdekking in het achterhoofd."

Als koffiekan kan alles.

"Toen we nog klein waren, gingen mijn broer, mijn zus en ik vaak naar mijn vader met de vraag: 'Papa, kan dit? Papa, kan dat?' Hij antwoordde dan altijd: 'Als koffiekan kan alles.' Een onnozele woordspeling, maar wel één die veel voor ons heeft betekend. Mijn vader leerde ons met dat zinnetje om niet te snel op te geven. Om onze dromen na te jagen. Het was zijn versie van the sky is the limit.

"De uitspraak 'Als koffiekan kan alles' heeft ook onze creativiteit aangewakkerd. Sinterklaas had bij ons thuis niet de gewoonte om wat we hem vroegen zomaar voor de open haard te droppen. Barbie-meubels, bijvoorbeeld, kregen we niet. En dus maakten we ze maar zelf, met wasknijpers en lijm. Want als koffiekan kan alles.

"Ook een kerststal kochten wij niet. We haalden gewoon een grote zak klei in huis, gingen samen rond de tafel zitten en boetseerden zélf het kindje Jezus. (lacht) Ik ben mijn ouders dankbaar voor hun doehetzelfbeleid. Ze hebben er onze vindingrijkheid mee aangescherpt. Als er in dit huis iets kapotgaat, vind ik altijd wel een manier om het te repareren."

Is de koffiekan-woordspeling ook een bron van schuldgevoelens? Want als alles kan en iets lukt je niet, ben jij degene die gefaald hebt. "Touché. (lacht) Als iets mislukt, heb ik inderdaad de neiging om mezelf dat te verwijten. Om te denken dat ik niet hard genoeg mijn best heb gedaan. Terwijl dat niet noodzakelijk zo hoeft te zijn. Zeker in de liefde heb je de realiteit niet altijd zelf in de hand. Koffiekan, maar liefde soms niét. Ook al doe je nog zo hard je best."

Ah my beloved, fill the cup that clears today of past regrets and future fears. - Edward FitzGerald, Engels schrijver

"In mijn hoofd is het altijd druk. Ofwel denk ik na over wat er gebeurd is, ofwel over wat er nog moet komen. Ik ben nogal prikkelgevoelig, mijn brein verkeert in een vrijwel permanente staat van overdrive. En dus moet ik mezelf soms een mentale rustpauze gunnen. Mijn hoofd bevrijden van past regrets and future fears, zoals FitzGerald zo mooi schreef. Dat doe ik door in bad te gaan, aan yoga te doen of in de sauna te gaan zitten. Me op mijn lichaam concentreren helpt om mijn geest op stand-by te zetten.

"De future fears waar Fitzgerald het over heeft, nemen bij mij steeds vaker de vorm aan van worstcasescenario-gedachten. Als mijn vriend een uur later dan gepland nog altijd niet thuis is, denk ik niet: zijn meeting zal uitgelopen zijn. Nee, ik denk meteen: hij heeft een dodelijk ongeval gehad. En een nanoseconde later zie ik hem al in zijn doodskist liggen.

"Een tijdje geleden was ik op een prijsuitreiking van de tv- en filmindustrie. Tijdens de pauze trad er een kinderkoor op. Vraag me niet hoe het komt maar plots zag ik voor me hoe in die zaal een bom ontplofte en heel dat kinderkoor uit elkaar spatte. Dat beeld was er ineens. Zonder dat ik mij ertegen kon verzetten. Ik moet me daar toch eens voor laten behandelen. (lacht) Die worstcasescenario's zijn voor mijn job misschien wel interessant, maar ik vind ze behoorlijk beangstigend."

Creativiteit Bloeit In Eenzaamheid.

"Ik sluit mij regelmatig van alles en iedereen af om - zoals Nietzsche zegt - de windstilte van de ziel te ervaren. Ik zit heel graag alleen in de zetel in onze woonkamer. Dan zet ik wat muziek op, slenter ik een beetje op het internet rond, blader ik door kranten en tijdschriften of staar ik gewoon een tijdje doelloos voor me uit. Die momenten zijn belangrijk voor mij. Ik heb ze nodig om leeg te lopen. Het is op die momenten dat nieuwe ideeën ontstaan."

Een paar jaar geleden bezocht ze in Los Angeles de writers' room van Marc Cherry, de bedenker van Desperate Housewives. Ik vraag of ze daar iets geleerd heeft, behalve dat de kans op goeie scenario's stijgt wanneer je zeventien scenaristen kunt betalen. "Ik was in die periode mijn allereerste script aan het schrijven: het scenario voor Clan. En ik herinner mij dat ik het een hele opluchting vond om vast te stellen dat de writers' room van Marc Cherry vol post-its hing. Ik dacht: Yes! Zo ziet mijn appartement er ook uit." (lacht)

Ze wijst me op een belangrijk verschil tussen Amerikaanse en Vlaamse series. "In Vlaanderen draaien we alle afleveringen van een serie in één keer. Als je een plotgedreven verhaal verfilmt, is dat een groot voordeel: je weet op voorhand waar je naartoe moet werken. In Amerika zijn ze op het moment dat de eerste aflevering wordt uitgezonden nog volop aan het schrijven. Dat heeft ook zijn voordelen: als een van je personages niet aanslaat, kun je het in de volgende aflevering wat wegmoffelen. Maar de keerzijde van de medaille is dat Amerikaanse scenaristen niet op voorhand weten waar ze gaan eindigen. En dat zié je gewoon aan sommige series. De plot van Lost ging nergens naartoe."

Als Je Je Gezicht Naar De Zon Richt, Zullen De Schaduwen Achter Je Vallen.

"Dit is een spreekwoord van de Maori, de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland. Het betekent, vrij vertaald: negativiteit is bad energy. Het leven is zoveel makkelijker als je de dingen positief bekijkt."

Is voortdurend positief zijn na verloop van tijd ook niet ongezond? Je moet toch nog kunnen ventileren wat je niét goed of niét leuk vindt? Al was het maar om mentale constipatie te vermijden. "Ik pleit zeker niet voor een happy-happy-joy-joy-bestaan. Er zijn mensen die hun leven altijd in superlatieven vatten en dat heeft inderdaad iets krampachtigs, iets onechts. Maar dat neemt niet weg dat sommige mensen zo negatief zijn ingesteld dat ze je van al je energie beroven. Dat soort figuren mijd ik als de pest. Ik heb zelf ook een donkere kant. Maar ik probeer er andere mensen zo weinig mogelijk mee lastig te vallen.

"Wist je trouwens dat ook de Indianen mooie uitdrukkingen hadden? Als ze in een omgeving waren die hen bekend voorkwam, zeiden ze niet: 'Wij kennen deze omgeving'. Ze zeiden: 'Deze omgeving kent ons'. Dat is toch mooi? Daar zit poëzie in, een andere blik op de wereld. Nee? Cultuurbarbaar." (lacht)

Het Beste Plan Is Géén Plan Hebben.

"Ik heb in mijn leven nog nooit concrete plannen gemaakt. Ik heb bijvoorbeeld nooit gezegd: ik wil scenariste worden. Maar ik ben wel Germaanse gaan studeren. Waardoor ik vier jaar lang werd ondergedompeld in de mooiste verhalen die ooit geschreven zijn.

"Ik heb lang in de non-fictieafdeling van de tv-industrie gewerkt. Als researcher, redacteur, eindredacteur en format developer. Die jobs combineerde ik met productionele taken. Zo deed ik bijvoorbeeld fieldproductie op de set van de reisprogramma's die ik bedacht had. Op een gegeven moment namen de productiejobs echter de overhand. Ik voelde dat ik mijn creatieve ei niet meer kwijt kon. Er iets moest veranderen, maar ik wist niet meteen hoe. Wel, uitgerekend in die periode ben ik tijdens een slapeloze nacht op het idee gekomen dat tot Clan geleid heeft. En maakte ik de overstap naar fictie. Ook toen heeft mijn vage drang zich zonder plan vertaald in iets tastbaars. Fictieseries maken, was echt thuiskomen voor mij."

Als Je Iets Doet, Doe Het Met Zeal.

"Zeal is het Engelse woord voor ijver. Ik vind het een mooi woord omdat ik er het Nederlandse 'ziel' in herken, wat staat voor 'het persoonlijke, het intieme'. Je moet deze waarheid dus begrijpen als: wat je ook doet, leg er iets van jezelf in.

"Je voelt het meteen wanneer iemand iets van zichzelf in zijn job legt. Een ober die je met zeal bedient, geeft je een veel warmer gevoel dan een ober die op routine draait.

"Ook de films en series die met zeal gemaakt zijn, haal je er zo uit. Van een film die zonder persoonlijke betrokkenheid - dus louter op basis van vakmanschap - gemaakt is, vraag je je een paar maanden later al af: heb ik die nu gezien of niet? Een film die vanuit een persoonlijke drang is gemaakt, kruipt gegarandeerd als een wormpje in je hart."

Wat als je ervan droomt om kunstenaar te worden, zeg ik, maar geen grammetje talent hebt? Is het in dat geval niet verstandiger om niét al te dicht bij jezelf te blijven? "Als je schilder wil worden terwijl je geen enkele aanleg hebt, betekent dat dat je jezelf niet kent. En als je niet weet wie je bent, kun je natuurlijk ook niet dicht bij jezelf blijven."

Als Je Niet Met Jezelf kunt Lachen, Laat Anderen Het Dan Doen.

"Bij ons thuis werd er vroeger regelmatig geplaagd en getreiterd. Ik heb dus geleerd om mezelf niet au sérieux te nemen. Als ik iets onnozels doe, mag iedereen mij uitlachen. Ik ben ooit met mijn cowboybottekes - en met de elegantie van een jong nijlpaard - onderuit gegaan op de houten vloer van een chic Italiaans restaurant. In het bijzijn van Herbert Flack dan nog. Ik ben toen keihard met mezelf beginnen te lachen. Om vervolgens te maken dat ik op de wc zat. (lacht)

"Ik heb er geen enkel probleem mee dat mensen met elkaar lachen. Dat kan zelfs een daad van liefde zijn. Een milde manier om je medemens een spiegel voor te houden."

The Proof Is In The Pudding.

"De volledige uitdrukking luidt eigenlijk: the proof of the pudding is in the eating. Maar ik vind 'the proof is in the pudding' gewoon beter. Plastischer: je ziet de proof in de pudding zitten zoals een boon in een driekoningentaart. (lacht) Beide zinnen betekenen natuurlijk precies hetzelfde: of je in iets slaagt of faalt, weet je pas als je het gedaan hebt."

Neemt haar beoordelingsvermogen ook na drie series nog geen shortcut? "Ik weet snel of ik zelf iets goed vind. Maar niet wat de rest van de wereld ervan gaat denken. Ik mix in mijn series graag verschillende genres. Dat maakt het moeilijk om op voorhand in te schatten of ze gaan aanslaan. Als mensen mij vragen of Tabula rasa een succes gaat worden, moet ik eerlijkheidshalve antwoorden: 'Ik weet het niet. Ik weet alleen dat ik mijn best heb gedaan om een goeie pudding te maken.'"

Wanneer ik haar bedank voor haar waarheden, haar tijd en haar doorzettingsvermogen zegt ze: "Mijn dochter en ik hebben het er nog redelijk goed van afgebracht, vind je niet? Ik ben niet in slaap gevallen en heb mijn woorden meestal in de juiste volgorde uitgesproken. En Juno Rose heeft maar een paar keer gehuild en je niet één keer ondergekotst. Wat wil je nog meer?" (lacht)

De psychologische thriller Tabula rasa, waarin een jonge vrouw (Veerle Baetens) met geheugenverlies de sleutel vormt in een mysterieuze verdwijningszaak, is vanaf 29 oktober te zien op Eén

In De Tien Waarheden stelt Stef Selfslagh een interessante sterveling de vraag: "Wat zijn de tien dingen die je in de loop van je leven hebt geleerd en die je als waarheden durft te verkondigen?" Het resultaat: bruikbare levenswijsheden, niet zelden verpakt in snedige oneliners. Aflevering 39: scenariste Malin-Sarah Gozin.