Guernsey broedt op exit van brexit: "Als Britse politici ons niet respecteren, dan maar zelfstandig"

Met de rug naar de niet aflatende westenwind uit de Atlantische Oceaan gekeerd en de kop naar Frankrijk ligt het eilandje Guernsey in het Kanaal. Het ligt nog geen 50 kilometer uit de Franse kust en dubbel zo ver van de Engelse. Het telt slechts 60.000 inwoners, maar het is een belangrijk financieel centrum voor bedrijven en voor de rijken der aarde.

Britse Normandiërs noemen ze zichzelf en ze vrezen de brexit op Guernsey. Het zelfstandige eiland is niet, zoals het Verenigd Koninkrijk tot nu toe, onderdeel van de Europese Unie. Guernsey heeft een eigen douane-unie met de EU en de status van 'derde land': het is geen lid, maar heeft wel bepaalde afspraken. Dat bevalt ze prima en dat willen ze zo houden.

"We hadden geen stem in het referendum over de brexit, maar wij willen onze goede relatie en goede afspraken, met de Europese Unie behouden, ook die voor de financiële dienstverlening", zegt Gavin St Pier, de minister-president van Guernsey, in zijn bescheiden werkkamer in Saint Peter Port, de hoofdstad en haven van het eiland.

De eilandbewoners zijn afhankelijk van de onderhandelingen tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU over de scheiding en over de nieuwe relatie die na de brexit ontstaat. Voor St Pier voelt het ongemakkelijk: de Britse premier op Downing Street 10 die voor Guernsey een goed onderhandelingsresultaat moet bewerkstelligen.

Geen onderdeel van VK

De positie van Guernsey en ook van het iets dichter bij Normandië gelegen Jersey is bijzonder. Guernsey is sinds 1204 zelfstandig en zijn constitutie is zelfs ouder dan die van het Verenigd Koninkrijk. "We zijn géén onderdeel van het Verenigd Koninkrijk", zegt St Pier nadrukkelijk. Het eiland betaalt Londen om de buitenlandse betrekkingen te behartigen en te zorgen voor de defensie van Guernsey. Alle wetten die in het parlement van Westminster worden aangenomen moeten eerst door het parlement van Guernsey worden goedgekeurd, willen ze ook op het eiland in werking kunnen treden.

"Sinds 800 jaar heeft Guernsey alleen een relatie met de Britse Kroon. Bij het koningshuis ligt onze loyaliteit", doceert St Pier. "We besturen ons zelf. Maar Londen vertegenwoordigt ons op het internationale podium", zegt hij zeer nadrukkelijk. "Downing Street 10 moet dus ook voor ons bij de brexit een goed resultaat behalen. Ook als het niet in hun kraam past, ook als Guernsey iets anders wil dan het Verenigd Koninkrijk." Maar of dat bij de brexit het geval zal zijn, wordt ernstig betwijfeld op het eiland.

Anti-witwaswet

Bij een andere kwestie kwam de tegenstelling subtiel aan de oppervlakte. Op Westminster werd in mei een nieuwe wet aangenomen, de anti-witwaswet die gericht is op de Britse overzeese gebieden, zoals de Britse Maagdeneilanden, de Kaaimaneilanden, Bermuda en andere gebieden. De wet dwingt transparantie af als het gaat om eigenaren en begunstigden van bedrijven in de vele belastingparadijzen die het Verenigd Koninkrijk rijk is. Er moet een openbaar namenregister komen. De Kroondomeinen – zoals Guernsey, Jersey en ook The Isle of Man officieel aangeduid worden – werden hier expliciet van uitgesloten. Zij hebben al een eigen register van eigenaren en begunstigden, maar dat is niet openbaar.

Bij Martyn Dorey, de voorzitter van de Kamer van Koophandel op Guernsey, komt het stoom uit zijn oren als hij ernaar wordt gevraagd in Coco Café aan de haven. "Het Britse parlement had ons nooit mogen noemen in die wet. Ook niet als uitzondering. Guernsey bepaalt dat zelf en niet Londen." Hij wil maar zeggen: zelfs maar suggereren dat de Britse regering zeggenschap heeft over Guernsey is tegen het zere been. Het Verenigd Koninkrijk gáát er niet over – maar kennelijk beseffen de Britten dat niet.

Zo wordt dus ook gevreesd voor de uitkomst van de brexit voor Guernsey. Het eiland wil de status quo met de Europese Unie niet veranderen. Het wil geen belemmeringen als het gaat om de toekomstige financiële dienstverlening in relatie tot de EU. Als die dienstverlening buiten de vrijhandel met de EU gaat vallen, zoals de Britse premier May wil, dan kan dat Guernsey lelijk opbreken. St Pier ziet het met grote zorg aan, maar heeft er weinig of geen grip op.

Kunnen de vissers van Guernsey straks hun vangst nog afzetten op de visafslagen van Normandië. Hoe duur wordt het importeren van tal van goederen van het Europese vasteland, waaronder 90 procent van de elektriciteit van Guernsey? St Pier vraagt het zich hardop af. Het liefst wil St Pier een zelfde soort regeling als die tussen Noord-Ierland (dat Brits is) en Ierland: een "doorlaatbare grens", zonder beperkingen. Momenteel wordt daarover onderhandeld. Als May haar zin krijgt en er komt inderdaad een vrijhandelszone voor goederen tussen de EU en Groot-Brittannië, zoals de Britse regering vorige week aankondigde, zou dat moeten kunnen. Maar op Guernsey zijn veel mensen er niet gerust op.

Plan B

Dorey, een invloedrijk man op Guernsey, legt onomwonden plan B op tafel. "Wij zijn een van de oudste constituties ter wereld. Als Britse politici dat met een brexit te weinig respecteren, moeten we het over een andere boeg gooien. Guernsey en Jersey zijn samen groot genoeg, met 160.000 inwoners, om als zelfstandig land verder te gaan, los van het Verenigd Koninkrijk. Ik zeg wat iedereen hier zegt op het eiland." Dorey is bloedserieus over een eventuele exit van Guernsey na de brexit. "Australië, Nieuw Zeeland en Canada hebben koningin Elizabeth ook als hun staatshoofd. Dat kan in ons geval dus ook."

In besloten kring heeft Gavin St Pier al laten vallen dat een voor Guernsey foute brexit aanleiding kan zijn voor een eigen referendum. Hij zegt niet te willen speculeren op een fusie met Jersey om samen een zelfstandig land te worden. Hij vervolgt: "Ik wil ongelukken voorkomen, maar die liggen wel op de loer met de brexit. Dat risico is zelfs buitengewoon groot." En met een grijns: "Verder zwijg ik er even over."

Brexit dreigt doodsteek te worden voor de visserij op Guernsey

Ook de vissers volgen de brexitonderhandelingen met veel vragen. Ze kunnen hun vis nu nog in Frankrijk kwijt omdat Guernsey, hoewel het geen lid is, een douane-unie met de Europese Unie heeft. Maar wat als de Fransen hen de toegang ontzeggen?

Hij is een man van de zee. De wateren rond Guernsey in het Kanaal kent hij als zijn broekzak. Niet voor niets was hij jarenlang loods: hij zorgde ervoor dat grote schepen tussen de kliffen en rotsen door veilig Saint Peter Port bereikten. Barry Paint (71) is afkomstig uit een oud vissersgeslacht van Guernsey. Zijn familiestamboom gaat terug tot 1590 op het eiland, daarna houdt het archief op. Hij is nu met zijn laatste periode bezig als deputy (parlementariër) voor de States of Delibiration (het parlement).

Paint vreest de brexit. Die kan de doodsteek worden voor de visserij op het eiland. Bij café restaurant Coco aan de haven tegenover Cornet Castle dat op een punt in zee steekt, zit Paint vaak vroeg op de dag op het terras in het ochtendzonnetje. Hij houdt er audiëntie en peilt er de stemming, ook over de gevolgen van de brexit voor de vissers. Onder het genot van een grote kop koffie schudt hij de handen van de vele eilandbewoners die voorbij komen en hij luistert naar hun verhalen. Zelf vertelt hij ook graag over zijn leven op zee, en zijn verhalen zijn gelardeerd met de practical jokes die hij uithaalde.

Paint is trots op zijn eiland en laat met liefde de vele baaien zien. Vooral die van zijn Castel Parish, aan de westkant van Guernsey. De baaien waar hij opgroeide: Perrelle Bay, Vazon Bay en Côbo Bay. Hij vertelt over de neergang. Vroeger lagen deze baaien vol met vissersboten, nu zijn er nog maar 130 vergunningen uitgegeven voor de Bailiwick, de eilandengroep rond Guernsey. "De meeste zijn parttime vissers. Een dikke tiental vissen nog voor hun brood."

Het spijt hem dat de visserscultuur van honderden jaren afbrokkelt. Als president van de Guernsey Fisherman's Association behartigt hij de belangen van de vissers en bemiddelt hij bij kwesties tussen de overheid en de mannen op de boten, die niet veel van bureaucratische bemoeienis moeten hebben.

De baaien verschillen nogal. Sommige hebben zandstranden, anderen liggen onder aan hoge heuvels in de diepte en weer anderen zijn bezaaid met zwarte kartelige rotsen, levensgevaarlijk voor boten. In elke baai liggen kleine vissersboten van maximaal 6 meter. "Voor amateurs", zegt Paint misprijzend. De grotere meren tegenwoordig af in de haven van Saint Peter Port, de hoofdstad van het eiland. "De grootste zijn 17 meter, niet te vergelijken met Franse boten van 25 meter of de nog veel grotere Nederlandse kotters."

Ze vissen veel op krab en kreeft. Het is na jaren weer een seizoen met goede vangsten. De vangst wordt afgezet op veilingen aan de kust van Normandië, enkele tientallen kilometers verderop. Jaarlijks gaat het om 5 miljoen euro omzet. Niet veel, maar voor Guernsey de moeite waard en de vissersfamilies leven ervan. Ze kunnen hun vis nu nog in Frankrijk kwijt omdat Guernsey, hoewel het geen lid is, een douane-unie met de Europese Unie heeft.

Het Verenigd Koninkrijk moet in de brexitonderhandelingen de belangen van de vissers meenemen, zegt Paint. "Onze vissers hebben een groot probleem als de Fransen ons de toegang ontzeggen op de visveilingen van Normandië. Dan zijn we aangewezen op de Britse markt voor de afzet van onze vis, die ligt veel verder weg en is dus duurder en daar betalen ze veel minder voor onze vis."

Vanuit het eilandbestuur kunnen ze weinig anders doen dan in Londen bepleiten de positie van de vissers op Guernsey goed te behartigen. Paint vreest dat er een afspraak komt met de Europese Unie die geldt voor alle Britse vissers, en dus ook die van Guernsey, en die belangen zijn nogal tegenstrijdig. "One rule for all, dat zou niet goed zijn."

Het eiland bereidt alle mogelijke uitkomsten in scenario's voor, maar kan verder alleen afwachten wat het resultaat wordt. "Als we onze vis niet meer in Normandië kunnen afzetten na de brexit wordt dat de doodsteek voor de eeuwenoude visserij op Guernsey", zegt Point mismoedig. "We hebben dan hooguit twee vissersboten nodig om de eilandbewoners zelf en de restaurants te voorzien van vis."