Griet Op de Beeck: "De opluchting die ik had verwacht, is absoluut niet gekomen"

Na haar opzienbarende optreden bij 'De Wereld Draait Door', afgelopen september, is Griet Op de Beeck (44) een tijdje onder de radar gegaan. De Vlaamse schrijfster kreeg veel te verduren nadat zij in de uitzending had onthuld dat ze als kind seksueel werd misbruikt door haar vader, die jaren geleden overleed.

Het interview ontketende een mediastorm over de vraag of je een verdrongen herinnering aan incest kunt hervinden door middel van therapie, zoals Op de Beeck deed. Haar betrouwbaarheid en haar motieven werden openlijk in twijfel getrokken.

Nu, bijna een half jaar later, keert Op de Beeck terug in de schijnwerpers, en wel als schrijfster van het Boekenweekgeschenk. "Een geweldige eer", zegt ze, "zeker voor iemand die pas vijf jaar geleden is gedebuteerd." Vrijdagavond schittert ze als 'Belle du Bal', als hoofdgast op het Boekenbal. In de acht dagen daarna toert ze het hele land door, van Leeuwarden tot Weert.

Vandaag, in de aanloop naar de feestelijkheden, blikt de schrijfster openhartig terug op de slopende voorbije maanden, waarin duizenden misbruikslachtoffers per mail contact met haar zochten. Zeker, ze heeft een prijs betaald. Maar de andere optie, zwijgen en blijven liegen, was nog veel erger geweest.

Hoe is het nu met u?

"Pas de laatste twee à drie weken gaat het weer. Ik heb toch wel een serieuze slag in het gezicht gekregen en ben efkes flink onderuitgegaan. Dat had voor een deel te maken met de negatieve reacties in de media. Het is ontstellend en buitengewoon onaangenaam als mensen die je helemaal niet kennen, die geen idee hebben van het gevecht dat je al zoveel jaren voert, toch vinden dat ze daar een mening over moeten hebben. Vaak ook nog een mening van een diepgeworteld cynisme dat me heeft verbaasd. Ik had rekening gehouden met negatieve reacties. Maar dat mensen dachten dat het een promotiestunt voor mijn boek was... Dat is voor iemand die het heeft meegemaakt niet te bevatten. Daar ben ik erg door geraakt geweest."

U kreeg vooral commentaar omdat u zich op een hervonden herinnering baseerde. Hadden de critici geen punt?

"Als mensen me niet willen geloven, prima, we leven in een vrije wereld. Het is voor mijzelf een heel lang en moeilijk gevecht geweest om toe te geven dat er werkelijk geen andere conclusie mogelijk was dan dat ik ben misbruikt. Ik zou zó graag hebben dat het niet waar was. Dat zou zo eindeloos veel beter zijn.

"Het taboe op incest, zeker door een vader, bleek nog veel groter dan ik had gedacht. Het komt zo onaangenaam dichtbij dat mensen het zich niet wíllen voorstellen. Dan is het makkelijker om het naast je neer te leggen en je te bedienen van zogenaamde wetenschap die zegt dat hervonden herinneringen onbetrouwbaar zijn, terwijl er ook wetenschap bestaat die diametraal het tegenovergestelde beweert.

"Ik vind het heel jammer dat de zaak zo gereduceerd is tot het al dan niet bestaan van verdrongen herinneringen, terwijl dat voor mij maar een klein stukje is van een kamervullend verhaal. Het is niet zo dat iedereen die zich wel eens niet lekker voelt, meteen moet denken dat hij misschien wel... Nee! Er moet een ongelofelijke reeks indicaties zijn op verschillende vlakken. Dat ís in mijn geval zo. Als je het standaardwerk over misbruikslachtoffers leest en je herkent jezelf op vrijwel elke bladzijde... Dat zijn toch geen dingen die je verzint?"

Tekst loopt door onder de afbeelding

Heeft de onthulling u wel meteen opgelucht?

"Nou nee, want behalve door die negatieve reacties ben ik eigenlijk vooral onderuitgegaan doordat het misbruik nu ineens bestónd, in open lucht. Daar ben ik onbewust zo lang voor weglopen, voor het gevoel dat zo'n openbaring teweeg zou brengen. Het was een overrompelende, gutsende emotie. Ik moest me echt beheersen om alles niet snel terug in het potje te duwen. Ik moest er doorheen, en dat heb ik gedaan. Hopelijk word ik daar op iets langere termijn voor beloond. Maar de opluchting die ik een beetje had verwacht, is absoluut niet gekomen. Voorlopig heb ik eigenlijk alleen maar een prijs betaald voor wat ik heb gedaan."

Wat is de hoogste prijs die u heeft betaald?

"Het ergste vind ik dat veel mensen door mijn tv-optreden een heel verkeerd beeld hebben gekregen van mijn roman, 'Het beste wat we hebben'. Dat boek bevat dus helemáál niet mijn autobiografische verhaal! Er is een mannelijke hoofdpersoon die zich op een keerpunt van zijn leven afvraagt: 'Is dit waar ik moet zijn, is dit wat ik moet doen, zijn dit de mensen met wie ik het moet doen?' Het gaat over een reeks thema's die ons allemaal bezighouden; over hoe het verleden een schaduw werpt over het latere leven. Misbruik is daar één aspect van.

"Sommige mensen zijn ook bang dat er allerlei grafische beschrijvingen in het boek zitten, bladzijden lang. Ik heb dat opzettelijk vermeden, want ik wilde het hebben over de vraag wat misbruik wezenlijk is. Het is een ingewikkelde puzzel die je achteraf moet leggen. Dat kun je pas ten volle doen op het moment dat je de ruimte en rust durft te nemen om het aan te gaan. Die weg moet de hoofdpersoon in de roman ook afleggen."

Waren er ook veel positieve reacties?

"Ik heb zo'n tweeduizend mails en andere berichten gekregen. Die waren op twee na allemaal positief. De mensen die zich persoonlijk tot mij richtten, hadden toch iets heel anders te melden dan wat er in de media verscheen.

"Veel slachtoffers herkenden zich totaal in het verhaal. Er waren ontroerende reacties van mensen die hun familie de uitzending lieten terugkijken en die mij schreven: 'Jij legt eindelijk uit wat ik niet uitgelegd krijg'. Er zaten ook psychiaters bij die me bedankten omdat het belang voor hun cliënten zo groot was.

"Ik heb alle mails persoonlijk beantwoord. Dat was een klus, vooral omdat het vaak heftige, lange verhalen waren met vreselijke ellende. Het kwam ook nog op een moment dat ik zelf niet heel veel energie en positivisme over had. Sommige mensen mailden me bijna wekelijks opnieuw. Ik kan het niet volhouden om dan terug te blijven schrijven. Ik ben geen hulpverlener. Mensen begrijpen dat niet altijd. Eén persoon had al een datum geprikt voor euthanasie wegens ondraaglijk psychisch lijden. Die wilde me nog zien voor het zover was. Maar nee, sorry. Hoe harteloos dat nu ook mag klinken, ik ken die persoon niet, ik kan dat niet aan. Die heb ik een lang antwoord gestuurd, maar ik moet mijn grenzen bewaken."

Heeft u er spijt van dat u uw persoonlijke verhaal naar buiten heeft gebracht?

"Ik zou het, met alles wat ik weet, morgen opnieuw doen. Want stel dat ik het niet had gedaan, dan had ik de rest van mijn leven moeten blijven liegen en dat was nog veel erger geweest. 'Het beste wat we hebben' vormt het begin van een trilogie rond het thema misbruik. Het wachten was op de eerste journalist die zou vragen waarom dat thema zo belangrijk voor me was. Ik had niet nu kunnen liegen en dan over vijf jaar roepen: 'Zeg, by the way...'

"Het idee dat ik dit geheim de rest van mijn leven mee had gedragen en de bijbehorende schaamte dus binnen had gehouden, dat vind ik zó iets onrechtvaardigs. Waarom zou ík de schaamte moeten dragen over iets wat míj is aangedaan en waar ik nooit om heb gevraagd? Dat zou een fundamentele belemmering zijn geweest voor mijn persoonlijke ontwikkeling.

"Daarbij is dit ook gewoon wel de schrijver die ik wil zijn. Het primaire en lovenswaardige streven van elke schrijver is natuurlijk om zijn lezers te interesseren voor een gekozen onderwerp. Maar als je de kans krijgt om ook iets te betekenen voor mensen die nooit een boek zullen vastnemen, waar een groot deel van de DWDD-kijkers toch toe behoort, dan vind ik dat heel belangrijk. Misbruik is voor mij de grote existentiële kwestie. Als ik op dat punt een verschil kan maken voor een aantal mensen, dan betekent dat toch wel iets."

Staat u te popelen om deel 2 en 3 van de trilogie te schrijven, of heeft u er geen trek meer in?

"In eerste instantie heb ik een grote, fundamentele aanval van onzekerheid gekregen die ik moest overwinnen. Maar vorige week ben ik toch aan het volgende deel begonnen. Ik zet de lijnen uit. Het zit er zelfs aan te komen dat de eerste zinnen worden opgeschreven. Liefst nog vóór de Boekenweek, dat is belangrijk voor mijn eigen gevoel.

"Of mensen het nou lusten of niet, dit is het werk dat ik moet schrijven. Ik wil het over misbruik hebben en dat kan niet in één roman. Ik doe het vanuit drie perspectieven, deels met nieuwe, deels met terugkerende personages. Met het eerste boek wilde ik aantonen dat misbruik niet maar één slachtoffer maakt; het bepaalt een heel gezin en heeft zelfs een enorme impact op iemand die alleen maar langs de zijlijn toekeek.

"In het volgende boek zal iemand op enig moment in haar volwassen leven een puzzel moeten samenleggen. En dan komt er nog een roman over een vader en een moeder. De vader als dader, ja. Maar ook de moeder heeft een heel interessante positie; die schemert ergens tussen medeschuldige en zelf slachtoffer. Hopelijk biedt het een meerwaarde als je al die verhalen meekrijgt."

Uw boeken gaan vaak over mensen die zijn vastgelopen in het leven en die voor de keuze komen te staan: afwachten of ingrijpen. Wilt u iets betekenen voor lezers in een vergelijkbare situatie?

"Nee, ik schrijf de boeken die ik móet schrijven, die voor mij belangrijk en dringend voelen. Het lezerspubliek bestaat niet tijdens dat proces. Mensen zouden het ook ruiken als je probeerde naar iets of iemand toe te schrijven of er een doel op te plakken.

"Ik heb wel gemerkt, al vanaf mijn debuut, dat er in mijn boeken iets zit wat mensen aanzet om anders te gaan kijken naar bepaalde aspecten van het leven, soms zelfs om beslissingen te nemen, belangrijke keuzes te maken. In het begin stond ik daar wat wiebelig tegenover; dit was nooit een ambitie van me geweest, ik durfde het niet te omarmen. Wat ik ondertussen wel heb geleerd, is dat je, door totaal trouw aan jezelf te zijn, een zekere impact kunt hebben. Dat is toch iets fantastisch waar elke artiest van droomt?"

De Boekenweek

De Boekenweek, van 10 tot en met 18 maart, beleeft dit jaar de 83ste editie. Het thema is natuur. Griet Op de Beeck schreef het Boekenweekgeschenk 'Gezien de feiten', gratis verstrekt door de boekhandel bij besteding van ten minste 12,50 euro aan Nederlandstalige boeken.