‘Gomorra’-schrijver noemt Meloni en Salvini ‘bastardi’ – en moet daarvoor voor de rechter verschijnen

‘Bastardi’ luidt het woord waar het om draait in de Romeinse rechtbank. Letterlijk ‘bastaards’ of in gangbaarder Nederlands: klootzakken. Die kwalificatie reserveerde Roberto Saviano in december 2020 voor Giorgia Meloni (nu premier) en Matteo Salvini (nu vicepremier), nadat een baby van zes maanden was gestorven bij de schipbreuk van een vluchtelingenboot op de Middellandse Zee.

Saviano, die als schrijver wereldwijde roem vergaarde met zijn bestseller Gomorra over de Napolitaanse maffia, hekelde destijds de antimigratieretoriek van Meloni en Salvini. Zo noemen ze reddingsschepen van ngo’s al jaren cynisch ‘taxi’s op zee’ en zei Meloni in 2019 dat het hulpschip Sea-Watch tot zinken moest worden gebracht.

De nieuwe Italiaanse regering heeft sinds haar aantreden eind oktober het dwarszitten van de reddingsboten tot speerpunt gemaakt door ze dagenlang overvol te laten ronddobberen op zee, zonder ze toestemming te geven om aan te meren.

‘Smaad via de pers’

Beide politici deden in 2020 afzonderlijk aangifte tegen Saviano vanwege smaad. Na de eerste zitting van dinsdag begint in februari het proces van Salvini tegen de auteur, die vanwege zijn boeken over de maffia al jaren onder permanente beveiliging leeft.

Het is niet de eerste keer dat Saviano, behalve schrijver ook een uitgesproken polemist in kranten en op televisie, het met rechtse politici aan de stok heeft. Toen Salvini nog minister van Binnenlandse Zaken was, in 2018, klaagde hij Saviano al aan, omdat hij hem ‘minister van de onderwereld’ had genoemd. Dat leidde niet tot een veroordeling, maar de Italiaanse wet maakt een straf van zes maanden tot drie jaar cel mogelijk voor ‘smaad via de pers’.

Zover komt het meestal niet, maar de laatste beschikbare cijfers laten zien dat Saviano zeker niet de enige journalist is die brieven van de rechtbank ontvangt: in 2017 werden er vanwege ‘smaad via de pers’ 9.479 klachten ingediend. In slechts 6,6 procent van de gevallen kwam het daadwerkelijk tot een rechtszaak, ruim 60 procent werd zonder onderzoek gearchiveerd.

De aanklagers zijn meestal bekende personen, constateert de Britse ngo Article 19: “Politici, zakenmensen of individuen die betrokken zijn bij de georganiseerde misdaad.”

‘IJzingwekkende boodschap’

Hoewel het zelden tot een veroordeling komt, dienen de rechtszaken een duidelijk doel: het intimideren van kritische partijen. Het Grondwettelijk Hof riep het parlement in 2020 en 2021 al op de wet rondom smaad te wijzigen, maar die hervorming laat nog altijd op zich wachten. Een gevangenisstraf mag volgens het Hof ook nu al alleen in zeer uitzonderlijke gevallen worden toegepast.

De kans dat Saviano de cel ingaat vanwege het woord ‘klootzakken’ is dus vrijwel nihil. Wel onderstreept de rechtszaak nog eens waarom Italië het laagst geplaatste West-Europese land is op de persvrijheidsindex van Reporters Without Borders, op plek 58 achter Roemenië en Noord-Macedonië.

Dagblad La Stampa riep de premier, die wordt bijgestaan door haar kersverse viceminister van Justitie als advocaat, op de aanklacht in te trekken. Ook de internationale organisatie PEN, verdediger van de vrijheid van meningsuiting, riep Meloni via een open brief op het proces te staken: “De zaak voortzetten geeft een ijzingwekkende boodschap af aan alle journalisten in het land, die zich mogelijk niet meer durven uitspreken.”

Saviano zelf verklaarde in de Italiaanse pers geen spijt te hebben van zijn ‘bastardi’. “Ik zou het weer precies zo zeggen. Zonder twijfel.”