Geleerd van Trump: Fujimori claimt dat ‘de verkiezingen niet eerlijk verlopen zijn’

De ene kandidaat was volgens de helft van het land een crimineel, de andere kandidaat volgens de andere helft van het land een communist. De verkiezingen van 6 juni verdeelden Peru al tot op het bot, maar het land dreigt nu pas echt verscheurd te worden door de nasleep ervan.

Een officiële winnaar is nog altijd niet bekendgemaakt, terwijl hoofdstad Lima ieder weekend het toneel is van demonstraties van de aanhang van de twee politieke kemphanen. Keiko Fujimori, de rechtse kandidaat, kwam ongeveer 44.000 stemmen te kort op haar rivaal Pedro Castillo, een linkse basisschoolleraar zonder veel politieke ervaring. Maar Fujimori weigert haar verlies te erkennen, begon te roepen dat er fraude gepleegd zou zijn, en eist allerlei hertellingen. Ze levert daar overigens geen enkel bewijs voor. Alle internationale waarnemers beklemtonen dat de verkiezingen eerlijk verlopen zijn.

Terwijl de hertellingen zich voortslepen en de sfeer op de demonstraties ontevredener wordt, groeit de druk op de leden van de nationale kiescommissie, wier werk ineens gepolitiseerd is geraakt. Vorige week stapte een van de vier leden op, die vindt dat zijn collega’s de aantijgingen van Fujimori serieuzer moeten nemen. De voorzitter van de commissie hekelt zulke “onderbrekingskunsten”.

Trumpiaanse tactieken

Waar kennen we dit scenario ook alweer van? Precies, van de verkiezingen in de VS afgelopen jaar, schrijven twee bekende politicologen in The New York Times. “Mevrouw Fujimori is een Trump-achtige desinformatiecampagne begonnen, met als doel het vertrouwen in de verkiezingen te ondermijnen en een atmosfeer van angst en onzekerheid te creëren”, aldus Amerikaan Steven Levitsky en zijn Peruaanse collega Alberto Vergara.

Niet alleen in Peru zijn die Trumpiaanse tactieken nu populair, schrijft historicus Anne Applebaum in The Atlantic. Applebaum publiceerde vorig jaar de studie De schemering van de democratie over de opkomst van het rechts-populisme. Volgens haar is er sprake van een nieuwe trend.

Ze citeert Benjamin Netanyahu, tot voor kort premier van Israël. Nadat zijn rivalen een coalitie hadden gevormd, verklaarde hij: “We maken de grootste verkiezingsfraude in de geschiedenis van het land mee, volgens mij de grootste in de geschiedenis van de democratie.” Direct na de verkiezingen van maart had Netanyahu’s zoon Yair de gemoederen al opgezweept met de beschuldiging dat het ‘vervalsen’ van de stemmen nu begonnen was. Toen Netanyahu senior ook met de geladen term ‘fraude’ ging schermen, deed hij dat overigens subtieler. Hij doelde niet direct op stemfraude, maar bedoelde dat de deal tussen zijn rivalen de wil van de kiezers schond, en dat hun regering daarmee geen democratische legitimiteit heeft. Maar dat ze de uitkomst van de verkiezingen als een fundamentele bedreiging voor het land afschilderen, en zo het vertrouwen in het democratische proces ondermijnen, dat hebben Trump, Netanyahu en Fujimori gemeen.

Het zal niet bij die drie blijven, voorspelt Applebaum. Volgend jaar houden Brazilië en Hongarije verkiezingen, landen die nu door rechts-populistische politici geleid worden. De Braziliaanse president Bolsonaro verklaarde onlangs in reactie op een voor hem ongunstige opiniepeiling alvast dat alleen fraude hem van een herverkiezing af zou kunnen houden. In Hongarije had parlementsvoorzitter Laszlo Köver het in een toespraak over “krachten die de Hongaarse verkiezingen van buitenaf manipuleren”.

Zoals democratisering vaak in golven gaat, zo gaat dat ook met autocratisering, aldus Applebaum, doordat autocratische leiders van elkaar leren. “Nu Trump heeft bewezen dat het mogelijk is om een grote politieke partij om te vormen in een antidemocratische sloopkogel en een vehikel voor persoonlijke grieven, zullen anderen volgen.”

Trump, Netanyahu en Fujimori hebben persoonlijk veel te verliezen bij een verlies. Trump hoort waarschijnlijk deze week of zijn Trump Organization vervolgd wordt door de staat New York. Netanyahu is verwikkeld in een corruptieschandaal. Fujimori is voorwaardelijk op vrije voeten terwijl er nog een strafrechtelijk onderzoek naar haar loopt, ook vanwege omkoping.

Paniek in Lima

De Peruanen die op Fujimori stemden, vrezen vooral voor de toekomst van hun land onder Castillo. In Peru, waar lange tijd de links-extremistische guerrilla Lichtend Pad huishield, worden socialistische kandidaten met argusogen bekeken. Ook al benadrukt Castillo dat hij weliswaar een eerlijkere verdeling van de welvaart wil, maar geen revolutie. “Wij zijn geen communisten, we gaan niemands eigendom wegnemen, dat is valse informatie. Wij zijn democraten”, probeerde Castillo dit weekend de gemoederen te sussen.

De elite in Lima is er niet gerust op. Persbureau Reuters ontdekte dat veel rijke Peruanen hun geld uit voorzorg naar het buitenland sluizen of van hun rekening opnemen en in een oude sok stoppen. De banken hebben extra fysieke dollarbiljetten geïmporteerd om aan de vraag te kunnen voldoen. Oud-militairen riepen het leger in een open brief op om een presidentschap van Castillo te verhinderen.

“Het is tijd om deze waanzin te stoppen”, aldus Levitsky en Vergara. Ze merken op dat Castillo een onervaren politicus is, die niet eens op een meerderheid in het parlement kan rekenen, en dat er dus geen enkele reden voor paniek is. “Liever dan de democratie op te offeren op het antilinkse altaar, zouden de elites van Peru democratische manieren moeten vinden om de extremere voorstellen van Castillo te blokkeren of bij te sturen. Gezien zijn zwakte, moet dat niet moeilijk zijn.”