Geen Rus wil naar het front: ‘Ik wil absoluut de wapens niet opnemen’

Voor het eerst lijkt de oorlog in Oekraïne te zijn doorgedrongen tot het grote publiek in Rusland. Het land komt in verzet nadat Poetin aankondigd heeft dat hij 300.000 Russische mannen zal oproepen de wapens op te pakken. Demonstreren is niet zonder risico: wie opgepakt wordt, riskeert een gevangenisstraf van tien jaar. Mannen worden mogelijk doorgestuurd naar het front.

De mannen die opgeroepen worden, staan op de reservelijst van het Russische leger. In totaal beslaat deze lijst zo’n 2 miljoen mannen. Ivan* (38) is een van hen. Hij woont en werkt momenteel in Moskou, maar werkte vijf jaar geleden voor een Russisch bedrijf in Turkije. “Ik heb gisteren gebeld om te vragen of ik eventueel terug kan komen. Maar dat betekent ook dat mijn familie meeverhuist en mijn kinderen naar een andere school moeten”, vertelt hij aan De Morgen.

Van de reservebank

Ivan verwacht niet dat hij bovenaan op de lijst staat van het Russische leger. “Ik probeer te achterhalen hoe dringend het is, ik bel veel met vrienden die in dezelfde situatie zitten.” Hij zegt dat er geluiden rondgaan dat jonge mannen als eerste opgeroepen worden en dat grote steden niet als eerste aan de beurt zijn.

Tijdens zijn dienstplicht, inmiddels bijna twintig jaar geleden, kreeg hij militaire training. “Maar dat is inmiddels weggezakt. Als ik opgeroepen word, zullen ze me eerst weer moeten trainen”, zegt hij. Hij valt even stil. Dan: “Ik wil absoluut de wapens niet oppakken. Ik wil het slagveld niet op en ik wil ook van de reservebank af.”

Hoewel Ivan werkt aan een plan B, zegt hij ook dat hij niet morgen zal vertrekken. Hij is niet de enige Rus die uitzoekt of vluchten een optie is. De afgelopen dagen waren zoektermen als ‘Hoe vertrekken uit Rusland’ trending op Google. Ook zoeken mensen op ‘protest tegen mobilisatie’, ‘dollar exchange rate’, en ‘grensovergangen van Rusland’.

Dicht bij huis

Omdat er niet op Russisch grondgebied gevochten wordt, bleef de oorlog voor velen een ver-van-hun-bedshow, zegt Ria Laenen, docent Russische en internationale politiek (KU Leuven). “Er zijn Russen die ervoor kozen zich van het oorlogsnieuws af te sluiten. Als je besluit om niet naar de hysterische staatsmedia te kijken, kon dat tot nu toe.”

De afgelopen maanden zijn Russische soldaten naar het front geroepen, maar uit onderzoek blijkt dat dit vooral mensen zijn uit armere, afgelegen regio’s. Niet de bevolking uit de grote steden waar de kritische massa leeft. Laenen: “Bij deze mensen dringt nu wel door: het komt dicht bij huis. Het kan iemand van mijn familie of vrienden zijn die wordt opgeroepen.”

Nadia* (31) woont en werkt in Novorossijsk. “Wij leven niet heel ver van de Oekraïense grens, maar daar merk ik in mijn dagelijks leven niet veel van. Ik zie wel de beelden in de Russische media. Ons leven ging de afgelopen maanden gewoon door zoals altijd, hoewel het voor mij lastiger geworden is om te reizen en ik ook uit voorzorg minder actief ben op social media.”

Na de speech van Poetin ontstond paniek in haar omgeving. “De prijzen van vliegtickets gingen meteen omhoog. Iedereen was in shock en maakte zich zorgen, vrouwen, mannen, moeders van zonen. Mijn moeder is ongerust over mijn broer, hij is 28. Maar het is onmogelijk om iets te veranderen en dit proces te beïnvloeden.”

Nadia’s mannelijke vrienden en haar broer hebben nog geen plannen om het land te verlaten. De meeste van haar vrienden hopen dat de situatie snel voorbij is, zegt ze. Nadia is zelf niet van plan de straat op te gaan om te protesteren. “Ik ben gewoon aan het werk vandaag.”

Politiestaat

Het verrast Ria Laenen dat er op veel plekken in Rusland wordt gemanifesteerd. Het verzet is het hevigst in Sint-Petersburg en Moskou, maar ook in steden in Siberië gaan mensen de straat op. “De eerste zeven maanden bleven mensen braafjes binnenshuis. Nu is er blijkbaar toch iets losgekomen waardoor mensen bereid zijn risico’s te nemen.” Laenen vraagt zich af hoe ver Poetin de demonstraties laat escaleren. Rusland is een sterk uitgebouwde politiestaat. “Zal hij het zo repressief de kop indrukken dat mensen opnieuw bang worden en het protest stilvalt?”

Tegelijkertijd wijst Laenen ook op de westerse reactie op de protesten. “Sinds het uitbreken van de oorlog fixeren we op elk klein sprankeltje van protest in Rusland. Maar mensen die zich uitspreken tegen de militaire operatie zeggen niet automatisch ook: weg met onze president. Gisteren scandeerden mensen ‘Poetin in de loopgraven’, maar dit is een zeldzaam geluid. Poetin heeft loyale aanhangers. Hij lijkt nog altijd op een tsaar die boven de bojaren staat, zij ontgelden het als het misloopt.”

Recente opiniepeilingen wijzen erop dat de populariteit van de Russische president is gestegen na de inval in Oekraïne. Dit is wel het moment dat stilaan de sancties voelbaar worden bij de Russen, maar hij kan dit gemakkelijk in zijn voordeel gebruiken. Laenen: “Poetin kan zeggen: dit is niet het moment kritiek te uiten, want we worden aangevallen door de buitenwereld. Zijn speech is boodschap aan het Westen, maar zeker ook aan zijn loyale aanhangers, die dit soort geluiden graag horen.”

*De echte namen van Nadia en Ivan zijn bij de redactie bekend.