Gas op overschot: waarom de groene kerst vooral Poetin slecht uitkomt

Terwijl de VS kreunen onder sneeuw en ongeziene koude, beleeft Europa een uitzonderlijk mild eindejaar. Een streep door de rekening van Russisch president Poetin. ‘Het is zeer ongewoon dat Europese landen hartje winter hun gasvoorraden aanvullen’, bevestigt energie-expert Mathieu Blondeel. Een overzicht in vijf vragen.

Hoe evolueren de gasprijzen?

Voorlopig blijven de gasprijzen maar dalen. Op de toonaangevende TTF-beurs in Amsterdam klokten ze voor het kerstweekend af op 83 euro per megawattuur voor de komende maand. Op het hoogtepunt van de energiecrisis, in augustus, was dat nog bijna 350 euro per megawattuur.

Het valt op dat bijna alle Europese lidstaten op dit moment meer gas opslaan dan ze verbruiken. De Belgische gasopslag is voor 82 procent gevuld. Grote landen als Duitsland, Frankrijk, Polen en Spanje doen nog beter, met soms meer dan 90 procent gevulde voorraden. “Dat is significant”, zegt Mathieu Blondeel, specialist energiepolitiek aan de Britse Warwick Business School. “Normaal vullen landen hun voorraden aan in de zomer en de herfst. Het is zeer ongewoon dat Europese landen dit hartje winter doen.”

Redden we het met energie besparen en politieke beslissingen?

Sinds de Russische aanval op Oekraïne in februari maakten de EU en de verschillende lidstaten werk van campagnes gericht op energiebesparing en het aanboren van andere energiebronnen en -leveranciers. In minder dan een jaar tijd is Duitsland erin geslaagd om een drijvende lng-terminal te openen in Wilhelmshaven, voor gas uit andere delen van de wereld. “Deutschland-tempo”, noemde bondskanselier Olaf Scholz het bij de opening vorige week. Bovendien lag de consumptie van natuurlijk gas in de EU tussen augustus en november 20 procent lager dan normaal.

“De vraag is of dit komt door een tijdelijk verminderd verbruik van bedrijven en gezinnen als reactie op de hoge prijzen, of door bedrijven die activiteiten verplaatsen”, zegt Blondeel. “In het tweede geval heb je wel een vraagreductie, maar is het industriële weefsel kapot.”

Europa bereikte recent ook een akkoord over een prijsplafond. De impact daarvan zou voorlopig beperkt zijn. Dat plafond ligt namelijk op 180 euro per megawattuur, een stuk hoger dan de huidige prijs, en het treedt pas in werking vanaf half februari. Ondanks alle politieke initiatieven blijft de conclusie dat die lang niet volstaan.

Wat is de impact van het weer?

Het milde weer is een gigantische meevaller. De lage gasprijzen – relatief, want nog altijd hoger dan normaal – zijn bijna volledig toe te schrijven aan de zachte winter. “Toen twee weken geleden de temperaturen eventjes naar beneden doken, zag je plotse prijsstijgingen”, vertelt Blondeel. “Dat toont de volatiliteit van de markt sinds het begin van de oorlog, en die schommelingen zullen nog een tijdje aanhouden.”

In heel Europa is het momenteel erg zacht. In Frankrijk ging het om de op één na warmste kerst sinds de start van de metingen, met meer dan 20 graden in Clermont-Ferrand. Veel skistations moeten noodgedwongen sluiten. “De komende weken blijft het zo zacht”, zegt David Dehenauw, hoofd van de dienst voorspellingen bij het KMI. “Op nieuwjaarsdag kan het opnieuw rond de 14 graden zijn.” Dat betekent dat het record voor de warmste 1 januari, die van dit jaar, straks alweer kan sneuvelen. Op 1 januari 2022 was het in Ukkel voor het eerst 14,3 graden.

Kunnen wij een koudegolf krijgen zoals de VS?

Op verschillende plaatsen in de Verenigde Staten was het dan weer een uitzonderlijk koude kerst, door winterstorm Elliott. De zachte temperaturen bij ons en de koude in de VS hebben dezelfde oorzaak. De opwarming van de aarde speelt allicht mee, maar de hoofdreden is La Niña, de tegenhanger van natuurfenomeen El Niño. La Niña stuwde de straalstroom naar het noorden, tot over Alaska, maar die zakte daarna ook weer en bracht zo polaire lucht over de VS. Die straalstroom loopt als een meander over de aardbol: terwijl hij naar beneden gaat in de VS, bolt hij naar omhoog bij ons, waardoor de temperaturen hier zacht zijn.

“Die golfbeweging zal zich weer verplaatsen, waardoor het in de Verenigde Staten opnieuw zeer zacht zal worden, maar momenteel zie ik geen lage temperaturen richting Europa komen”, zegt Dehenauw. Toch is de seizoensvoorspelling dat het bij ons geen uitzonderlijk zachte winter wordt. Een tweede winterprik eind januari of zelfs een derde in februari zijn niet uitgesloten.

Wat leren we hieruit?

Rusland draaide de gaskraan dicht en hoopte de Europese burger ofwel in de kou te zetten, ofwel diep in de buidel te laten tasten. Dat is Poetin niet helemaal gelukt. Maar gasprijzen in Europa die sterk afhangen van toevalligheden zoals het weer, tonen dat we nog onvoldoende losgekoppeld zijn van Rusland.

“Als we de winter uitkomen met gasvoorraden die we relatief in stand kunnen houden, dan is dat reden voor optimisme, maar het blijft wel problematisch dat je zo afhankelijk bent van het weer”, beaamt Blondeel. “Dat is niet van deze tijd.”

Het Internationaal Energieagentschap waarschuwde onlangs dat volgende winter een gastekort kan ontstaan, zeker als de Chinese economie weer aantrekt na het zerocovidbeleid.

Europa zoekt alternatieven, maar die zijn niet altijd beter. Dit weekend dreigde een Qatarese diplomaat er volgens Le Soir mee dat het blootleggen van Qatargate, het omkoopschandaal in de Europese instellingen, een “negatief effect” zal hebben op de relaties en zo ook op de gasvoorziening. “Qatar is een belangrijke leverancier van lng aan België”, voegde de diplomaat er expliciet aan toe.

Blondeel: “Wie de switch maakt van het ene despotisch, autoritaire regime naar het andere, komt snel in dezelfde chantagesituatie terecht.”