Gaat de Russische gaskraan definitief dicht? Waarom donderdag alle ogen gericht zijn op Nord Stream 1

Wat normaal een heel gewoon jaarlijks onderhoud is waar niemand van wakker ligt, is vandaag een operatie die vanuit heel Europa met spanning gevolgd wordt. Sinds 11 juli is Nord Stream 1 - de belangrijkste pijpleiding voor aardgas vanuit Rusland naar Europa - tien dagen gesloten voor jaarlijkse werkzaamheden. De vraag is echter of Poetin de gaskraan donderdag - wanneer het onderhoud afloopt - nog opendraait.

“Niemand kan in Poetins hoofd kijken”, zegt Jilles van den Beukel, Nederlands energie-analist voor het Den Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS). “Maar de kans dat er weer gas zal stromen, wordt steeds kleiner. Mijn persoonlijke inschatting is dat hij de kraan volledig dicht zal draaien.”

Dat is intussen ook de verwachting van de Europese Commissie. Die stelt vandaag haar noodplan voor gasbevoorrading voor en gaat daarbij uit van het worstcasescenario waarin Rusland de gasleveringen aan Europa volledig stopzet. Ook het Internationaal Energie Agentschap (IEA), de Duitse minister van Economie en de Franse president Macron waarschuwden eerder al voor een Europese winter zonder Russisch gas. Dat idee wordt versterkt door een brief van het Russische staatsgasbedrijf Gazprom aan enkele Europese energieleveranciers, waarin het nu al “overmacht” inroept waardoor het niet kan voldoen aan zijn leveringsverplichtingen.

Het zou het sluitstuk vormen van een strategie die de laatste maanden meer vorm krijgt. Zo knijpt Poetin de gaskraan naar Europa steeds verder dicht. Onder meer Polen, Bulgarije, Nederland, Denemarken en Italië krijgen nu al minder of helemaal géén Russisch gas meer. En ook de capaciteit van Nord Stream 1 werd half juni al teruggebracht naar 40 procent. Een ingreep die Duitsland de tweede alarmfase in haar noodplan voor gasbevoorrading deed uitroepen wegens dreigende schaarste.

Hoewel Gazprom technische problemen door een Siemens-turbine inroept, hechten experts daar weinig geloof aan. “Rusland zou méér kunnen leveren aan Europa via andere pijpleidingen”, zegt Moniek de Jong, postdoctoraal onderzoeker naar Nord Stream aan de UGent. “Maar dat doet het niet. Het lijkt dus een politieke keuze.”

Wanneer Poetin beslist Nord Stream 1 dicht te houden, komt dat quasi neer op de volledige stopzetting van de Russische gasstroom naar Europa. “Want de stroom via andere pijpleidingen richting Europa is al een tijdje op een heel laag pitje gezet of zelfs volledig stilgelegd”, zegt Van den Beukel.

Zwartste scenario

“Je moet rekening houden met het zwartste scenario. Door de hoge gasprijzen verdient Poetin wel acht tot tien keer zoveel als in 2019 aan de EU, terwijl hij slechts een kwart van dat volume levert. Maar door de gaskraan dicht te draaien, doet hij de Europese Unie maximaal pijn”, zegt Van den Beukel. “We hebben namelijk Russisch gas nodig om de Europese gasreserves voor de winter te vullen”, legt De Jong uit.

Zonder voldoende reserve komen we deze winter in de problemen. Volgens inschattingen van het IEA dreigen vanaf februari tekorten wanneer de Russische gaskraan vanaf oktober volledig dicht is. Als dat eerder gebeurt, komen we deze winter ook vroeger in de problemen. “Dat is geen paniekzaaierij”, zegt De Jong. “Het is een realistisch scenario dat we industrieën zullen moeten afschakelen wegens een gastekort.”

En als er geen leveringsprobleem van komt, dan wel een prijsprobleem, schat Van den Beukel in. “Dat zien we nu al. Want de prijzen zijn hoog en blijven dat ook al zeker voor de komende jaren. Naar verwachting gaan we nog één en waarschijnlijk zelfs twee krappe winters met hoge prijzen tegemoet.”

Dat zal op zijn beurt dan weer economische gevolgen hebben, zo rekent men in Duitsland op een economische recessie van tot wel 5 procent in het geval van een Russische shut-off. Volgens een recente studie van het Internationaal Monetair Fonds zou de negatieve impact in ons land kunnen oplopen tot bijna -2 procent van het bruto binnenlands product.