Fred Smith, oprichter FedEx, zwaait af: pionier van het pakjesvervoer, ondanks zijn docent en dankzij het casino

Fred Smith pionierde met FedEx in snelle leveringen. Of het nu om een slapende beer in een kooi of laboratoriumratten in kartonnen dozen ging: geen zending was te vreemd voor het bedrijf dat volgens zijn docent helemaal geen bestaansrecht had. Smith zwaaide gisteren af als hoogste baas.

In 1973 hing het voortbestaan van wat vandaag een van ’s werelds grootste transportbedrijven is af van een kaartspel. Blackjack om precies te zijn. FedEx-oprichter Frederick ‘Fred’ Smith (nu 77) zat met klamme handen in een casino. Zijn twee jaar oude bedrijf was op een haar na failliet. Hij moest op maandagochtend 24.000 dollar (22.000 euro) aan schulden afbetalen, terwijl hij maar 5.000 dollar had. Niemand wilde hem geld lenen.

Dus stapte Smith op een vliegtuig naar Las Vegas, ging daar aan een blackjacktafel zitten en gokte op goed geluk. De casinogoden waren hem gunstig gezind. Smith won 27.000 dollar en FedEx kon verder. Tien jaar later ging het bedrijf door de omzetgrens van 1 miljard dollar heen, en dat zonder één overname. Vandaag is FedEx 60 miljard dollar waard en heeft Smith een persoonlijk vermogen van meer dan 5 miljard dollar.

Gisteren zwaaide Fred Smith af als CEO van het bedrijf dat, met meer dan 600.000 werknemers, ruim 210.000 vracht- en bestelwagens en 695 vliegtuigen dagelijks 17 miljoen pakketten verzendt. Zijn opvolger is Raj Subramaniam, een Amerikaan van Indiase afkomst. Smith blijft wel actief als uitvoerend voorzitter.

Idee voor FedEx ontstond als studie-opdracht

Het idee voor FedEx dook voor het eerst op in een paper dat Smith in 1965 schreef als student economie aan Yale. Bedrijven konden spullen sneller leveren als ze de manier veranderden waarop ze die verzonden, meende Smith. Hij zag een pakjesbedrijf voor zich met één grote draaischijf. Alle pakketten zouden worden ingevlogen op deze hub en na sortering via lucht- en grondvervoer weer uitwaaieren naar hun bestemming.

Op die manier zou een zending van New York naar Philadelphia via een hub in Memphis een omweg maken van ongeveer 3.200 kilometer. “Ik gebruikte een simpele wiskundige formule over hoe je veel punten kunt verbinden met veel andere punten”, zei Smith daar decennia later over tegen de Financial Times. “Als je er maar één transactie uithaalt, ziet het er heel inefficiënt uit. Maar als je ze allemaal samen neemt, heb je geen 9.900 koeriers nodig om al die punten met elkaar te verbinden, maar slechts 99.”

Zijn docent geloofde niet in de haalbaarheid van het plan en gaf hem maar net een voldoende. Het zou nog een paar jaar duren voordat Smith diens ongelijk zou bewijzen. In de tussentijd diende hij als marinier tweemaal in Vietnam, klom op tot de rang van kapitein en ontving onderscheidingen voor getoonde moed. “Na zo veel dingen te hebben opgeblazen, was het tijd iets productiefs te doen”, zei hij daar later over.

Bijna failliet ondanks een flink beginkapitaal

In 1971 richtte Smith Federal Express op met een erfenis van 4 miljoen dollar, aangevuld met 80 miljoen dollar aan durfkapitaal. Dat geld vloog de deur uit vanwege grote uitgaven, zoals de aanschaf van vliegtuigen en landingsrechten, terwijl Smith zijn klantenbestand nog moest opbouwen. Vandaar dat hij in 1973 zijn geluk in het casino beproefde om zijn bedrijf te laten overleven.

De eerste jaren focuste FedEx zich vooral op luchttransport. Vliegen lag Smith altijd al na aan het hart. Als tiener geboren in een gegoede familie in Mississippi besproeide hij als amateurpiloot gewassen. Van zijn legertijd had Smith onthouden hoe belangrijk het was om luchtverkeer naadloos te laten aansluiten op grondverkeer. Laden en lossen moesten daarom goed gepland zijn, en vrachtwagens hoorden bij de landing klaar te staan.

In de pioniersdagen in Memphis was geen zending te vreemd voor FedEx. Een slapende beer in een kooi bijvoorbeeld, of laboratoriumratten in kartonnen dozen. De copiloot die werd gebeten door de ontsnapte knaagdieren was allang blij dat het niet de beer was.

Smith mocht dan wel de grote baas zijn, maar hij sprong bij als de nood hoog was. Toen hij op een dag na het lossen van een vliegtuig bezweet zijn hand uitstak naar een van de laders en zich voorstelde, reageerde die met: “Yeah right, en ik ben Elvis Presley.” Het zou zomaar kunnen dat die lader toch is opgeklommen tot de hoogste gelederen. “Het gros van onze leidinggevenden is ooit begonnen als pakjesbezorger, of waste vliegtuigen”, aldus Smith.

Barometer van de wereldeconomie

Onder zijn leiding groeide FedEx uit tot de barometer van de wereldeconomie. Het bedrijf kwam ook met verschillende innovaties die concurrenten later gretig overnamen. Zo was het bij FedEx al in 1994 mogelijk de leveringsstatus van een pakket online te volgen.

Smith legde in de halve eeuw aan het roer van de onderneming een mooi parcours af, maar hij maakte wel een paar fouten. Hij besteedde te veel middelen aan het opbouwen van een eigen vliegtuigvloot en verwaarloosde te lang het grondtransport, de zogeheten last mile, die zo essentieel is voor de levering van pakjes.

Kopzorgen zijn er ook vandaag nog. Zo lopen de winstmarges van FedEx terug, in tegenstelling tot die van marktleider UPS. En retailgigant Amazon, dat jarenlang een beroep deed op FedEx, levert in de VS nu al meer pakjes dan zijn vroegere dienstverlener. Verder is er nog TNT Express, dat FedEx in 2016 inlijfde voor 4,4 miljard dollar. De integratie van het bedrijf is uitgemond in een duur kwakkelverhaal.

Smiths opvolger Subramaniam heeft dus meer dan genoeg te doen. Dat zal ongetwijfeld gebeuren onder het waakzame oog van Smith, al is die niet van plan om zijn opvolger onder voogdij te stellen. “Ik heb altijd mijn best gedaan dat er geen persoonlijkheidscultus rond mij ontstond. Ik ben geen type Rupert Murdoch, dat van de l’état c’est moi is.”