Franse filmprijzen bannen beschuldigden van misbruik: ‘Blijf uit de dwangbuis van morele politieke correctheid’

Wie verdacht wordt van seksueel grensoverschrijdend gedrag is voortaan niet meer welkom bij de uitreiking van de Césars. De organisatoren van de belangrijkste filmprijzen in Frankrijk nemen een belangrijke bocht, al roept die heel wat morele vragen op. ‘Het morele moet van het kunstzinnige gescheiden blijven.’

“Bravo voor pedofilie!” De uitreiking van de Césars is in 2020 nog niet afgelopen wanneer de Franse steractrice Adèle Haenel woedend de zaal uit stormt. Enkele ogenblikken eerder heeft de presentator bekendgemaakt dat de prijs voor beste regie naar Roman Polanski gaat. Zijn film J’accuse kreeg lovende kritieken, maar de overwinning verrast omdat het persoonlijk leven van de Pool bijzonder omstreden is. In de jaren zeventig werd hij in de Verenigde Staten beschuldigd van de verkrachting van een vrouw en een dertienjarig meisje. Hij pleitte schuldig, maar vluchtte het land uit voor een vonnis kon worden uitgesproken.

Terwijl aan de overkant van de oceaan Hollywood-figuren als Kevin Spacey en Harvey Weinstein personae non gratae worden, duiden de leden van de Académie des Cesar Polanski aan als het hoogtepunt van de Franse cinema. Dat de jonge topfavoriet Céline Sciamma en haar gelauwerde queerfilm Portrait de la jeune fille en feu de hele avond lang in de kou blijven staan, legt de vinger nog feller op de wonde. De leden van de Académie worden even later op sociale media weggezet als wereldvreemd en geprivilegieerd.

Drie jaar later hebben de organisatoren van de Césars weinig zin om nog eens in eenzelfde commotie te belanden. Wie een gevangenisstraf riskeert wegens geweld, met name van seksuele of seksistische aard, is voortaan niet meer welkom op de awarduitreiking. Met de beslissing wil de Académie in de eerste plaats een einde maken aan de discussies over Sofiane Bennacer. De 25-jarige acteur kreeg lof voor zijn vertolking in de film Forever Young, maar vier van zijn ex-partners beschuldigden hem van verkrachting en huiselijk geweld. In het najaar werd hij al van de nominatielijst geschrapt en nu wil de Académie actievoerders verzekeren dat hij zeker niet betrokken zal zijn bij de uitreiking van de filmprijzen in februari.

Koorddansen

Op sociale media schreeuwt de acteur ondertussen zijn onschuld uit. Valerie Bruni Tedeschi blijft als regisseur van de film achter hem staan en vindt dat media hem lynchen nog voor zijn proces begonnen is.

De Académie wil tonen dat zij geweld ernstig neemt, maar de kritiek van Bruni Tedeschi is niet volledig uit de lucht gegrepen. “Het is een beetje koorddansen”, zegt professor mediastudies Sofie Van Bauwel (UGent). Het is belangrijk om respect en begrip te tonen voor slachtoffers van geweld, maar tegelijkertijd komen organisaties zonder juridische slagkracht op die manier in een positie waarbij ze moeten oordelen over dossiers waarvan ze de details niet kennen. Critici menen daarbij dat het vermoeden van onschuld op het altaar van de deugdzaamheid geofferd wordt, al is niets doen evenmin een optie.

“Als de Académie nu hetzelfde deed als in 2020, zou er een veel sterkere veroordeling van de publieke opinie komen. Organisaties beseffen dat ze moeten openstaan voor verhalen van slachtoffers”, zegt Van Bauwel. Binnen de filmindustrie werden de voorbije jaren zo meer meldpunten opgericht en is er op sets een grotere waakzaamheid voor geweld of machtsmisbruik. De beslissing van de Académie kan een signaal geven dat het belangrijkste instituut uit de filmindustrie vormen van grensoverschrijdend gedrag eveneens ernstig neemt.

Dwangbuis

Binnen het Franse filmcircuit reageert niet iedereen onverdeeld enthousiast op het nieuws over de Césars. Verschillende filmmakers zijn bezorgd over het gemak waarmee de organisatoren een moreel oordeel vellen. Als Polanski straks de beste film maakt, waarom zou hij daar dan niet voor beloond mogen worden?

Professor media-ethiek Bart Pattyn (KU Leuven) wijst daarbij op de bestaande discussie over de mate waarin morele waarden op de beoordeling van kunst mogen wegen. Private ondernemingen mogen daar autonoom in beslissen, maar kunst hoeft volgens hem geen ethisch oordeel te impliceren. “Het morele moet van het kunstzinnige gescheiden blijven. Zo voorkom je dat je in een soort dwangbuis van morele politieke correctheid terechtkomt”, zegt hij.

De vraag is alleen of het wel zo makkelijk is om een oordeel over kunst te vormen dat niet (deels) gekneed wordt door het geldende normen-en-waardenkader. Opvoeding, media en onderwijs bepalen mee de maatschappelijke consensus over welke vormen van cultuur al dan niet waardevol zijn. Jury’s houden bij hun oordeel niet alleen rekening met wat ze esthetisch waardevol vinden, maar ook met wat maatschappelijk relevant is. Het verklaart meteen waarom de Oscar voor Beste Film de voorbije vier jaar telkens naar werken over racisme, armoede en minderheidsgroepen ging.

Het argument over censuur valt ten slotte te weerleggen door erop te wijzen dat wie niet langer welkom is op een prijsuitreiking wel nog steeds kan blijven werken. “Het is een moeilijke kwestie, maar bij een prijsuitreiking vier je iemand in al zijn glorie. Daarvoor vind ik filmmakers en hun werk te sterk met elkaar verweven”, zegt regisseur Fien Troch. Zij heeft begrip voor de beslissing van de Académie, al pleit ze ervoor dat bioscopen werken wel blijven draaien en kaderen.