Frankrijk strijdt met vervroegde avondklok tegen ‘het aperitiefeffect’

Kelly De Oliveira heeft de persconferentie van de Franse premier Jean Castex niet gezien. Terwijl de eerste minister het woord tot de natie richtte, stond ze achter de toonbank van haar Portugese delicatessenwinkel in Montmartre. Maar De Oliveira heeft geen radio of televisie nodig om op de hoogte te blijven, daar zorgen haar klanten wel voor. “Dix-huit heures”, hoort ze aan een stuk door. Zes uur ’s avonds.

De Franse term voor avondklok is couvre-feu. ‘Bedek het vuur’, betekent dat letterlijk. In de middeleeuwen werd met die uitdrukking geen avondlijk straatverbod bedoeld, maar het tijdstip waarop alle vuren, kaarsen en toortsen moesten worden uitgemaakt om te voorkomen dat de houten huizen ’s nachts vlam vatten. Het moment waarop het vuur, de bron van warmte en licht, werd gedoofd.

In elk geval in symbolisch opzicht moeten de Fransen het de komende tijd na zes uur ’s avonds zonder warmte en licht zien te rooien. Tenminste vijftien dagen lang mag niemand tussen zes uur ’s avonds en zes uur ’s ochtends de straat op. Wie een dringende reden heeft – noodzakelijk werk bijvoorbeeld, of een medisch consult – mag zich ’s avonds buitenshuis begeven, met een ondertekende verklaring in de binnenzak. Maar voor de meeste mensen geldt dat ze een half etmaal per dag aan huis gekluisterd zullen zijn.

Familiale cirkel

Volgens de regering heeft de vervroegde avondklok in het oosten van Frankrijk, waar de maatregel begin januari al werd ingevoerd, geleid tot een fors minder snelle stijging van de besmettingsgraad dan elders. Critici benadrukken dat de regering die cijfers wel erg selectief interpreteert. De stijging in het oosten nam al af voordat de vervroegde avondklok werd ingevoerd. Het is nog onduidelijk wat het precieze effect van de vervroeging is geweest.

Regionale politici in de oostelijke departementen klaagden over averechtse effecten als files en overvolle supermarkten. Winkeliers als De Oliveira vrezen een omzetdaling. “De meeste klanten komen juist tussen zes en acht, als hun werkdag erop zit. Dit gaat ons hard raken.”

Toch begrijpt ze de maatregel wel. “Kijk maar uit het raam”, zegt ze terwijl ze met haar hoofd naar de overkant van de straat knikt, waar tientallen jonge Parijzenaars met plastic bekers bier in hun hand staan te praten en te lachen, vlak voor een café dat afhaaldrankjes verkoopt. “Dit is wat de regering wil voorkomen.”

In Frankrijk vindt ongeveer een derde van alle besmettingen plaats in de ‘familiale en amicale cirkel’. “De avondklok stelt ons in staat dit sociale virus terug te dringen, dit virus dat zich met ons verplaatst”, zei Stanislas Guerini, voorzitter van regeringspartij La République en Marche. Het doel van de avondklok, aldus Guerini, is “het tegengaan van ‘l’effet apéro”. Het aperitiefeffect.

Die uitspraak kwam hem op hoon te staan. “Een nodeloos karikaturale formulering, heel ver weg van de realiteit”, vond Guerini’s partijgenoot Hugues Renson, vicevoorzitter van de Franse Tweede Kamer. Niet voor het eerst in de coronacrisis kreeg de regering het verwijt dat burgers worden ‘geïnfantiliseerd’, terwijl een grote meerderheid zich keurig aan de stringente regels houdt.

Maar in de straten en steegjes rondom de Rue des Abbesses in Montmartre blijkt dat aperitiefeffect toch niet geheel denkbeeldig. Onder de luifels van de cafés staan groepjes twintigers en dertigers dicht op elkaar gepakt, rokend en drinkend, de mondkapjes onder de kin. Wie geen overdekt plekje meer kon vinden staat met zijn biertje in de stromende regen.

Aperitief op straat

“Wij hebben dit nodig”, zegt de 30-jarige Amoury. “Iets drinken na het werk, je vrienden buiten de deur zien: als je alleenstaand bent en in een klein appartementje woont, is dat de enige manier om contact met mensen te houden.” Ook na de aanscherping van de avondklok blijven Amoury en zijn vrienden dit soort apérues (een samentrekking van apéro en rue) bezoeken, in elk geval in het weekeinde. “Dan gaan we gewoon wat eerder. Het probleem wordt alleen maar vervroegd.”

De rigoureuze avondklok reduceert het bestaan van veel stedelingen tot wat in Frankrijk ‘metro, boulot, dodo’ wordt genoemd. Metro, werk, slapen. Zeker bij veel jongeren overheerst het gevoel dat alles wat het leven enige lucht, lichtheid of reuring geeft, wordt afgenomen. “Het is net of de autoriteiten tegen ons zijn”, zegt videomaker Jules Ghevart, die met twee vrienden een avondwandeling maakt. “Ze verbieden ons alles, behalve werken. Verder blijft er niets over.”

Toch accepteren de meeste Fransen de strenge vrijheidsbeperking gelaten. Na tien maanden lang leven tussen hoop en vrees, in een steeds maar weer wisselende realiteit van hele en halve lockdowns, reisverboden, winkelsluitingen en avondklokken, maken veel mensen een murw geslagen indruk. “Het is een soort niemandsland zonder uitzicht”, vindt Ghevart.

Voorlopig lijkt de vrees het van de hoop te hebben gewonnen. In het voorjaar benadrukte de regering nog dat de Fransen moesten volhouden zodat ze daarna hun ‘gelukkige dagen’ zouden kunnen hervinden. Nu onderstreept men vooral dat de strenge avondklok er – mogelijk, hopelijk, misschien – voor gaat zorgen dat een derde volledige lockdown kan worden vermeden. Al durft haast niemand daar echt op te vertrouwen. “Let maar op”, voorspelt Ghevart. “Over een paar weken kondigen ze aan dat we in het weekend ook niet meer buiten mogen komen.”