Fictief personage, écht bestaan

IDENTIKIT

Wie?

Napoleon, het vileine varken dat de plak zwaait over de boerderijwereld, is in Animal Farm de personificatie van dictator Jozef Stalin, die Rusland regeerde van 1922 tot 1953.

Bijnamen

De dierengemeenschap spreekt onder meer over 'Our Leader', 'Comrade Napoleon', 'Father of All Animals', 'Terror of Mankind', 'Protector of the Sheep-fold' en 'Ducklings' Friend'.

---

De kruitdampen van de Tweede Wereldoorlog waren amper opgetrokken toen George Orwell op 17 augustus 1945 zijn satirische fabel Animal Farm de wereld instuurde. Een grimmig allegorisch dierenverhaal over de nasleep van de Russische Oktoberrevolutie, wie zat daar - acht dagen na Hiroshima en Nagasaki - op te wachten?

Toch werd het boek, met als bedrieglijke ondertitel 'A Fairy Tale', onmiddellijk een succes in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Animal Farm bleek algauw de perfecte metafoor voor de Koude Oorlog. Zodanig zelfs dat de Amerikaanse CIA er in 1950 een animatieversie voor politiek propagandagebruik van maakte. Nochtans had Orwell eerst moeite om een uitgever te vinden voor het boek en kreeg hij zelfs een afwijzing van T.S. Eliot te incasseren.

Orwell, die zichzelf uitdrukkelijk als 'socialist' beschouwde, pelde zijn hele literaire leven lang eitjes met de excessen van het communisme. Daarbij was vooral Stalin hem een doorn in het oog. Als soldaat in de Spaanse burgeroorlog zag Orwell van dichtbij hoe de marxistische fracties elkaar het leven zuur maakten. Zo raakte de trotskistische garde waar Orwell toe behoorde in een bitse strijd verwikkeld met stalinisten, die de Russische partijlijn volgden. Verraad en afrekeningen waren het gevolg. Op een bepaald moment leek de strijd tegen de milities van Franco nog slechts bijzaak.

Orwell zag het somber in voor het socialisme. Zeker toen hij tijdens WO II merkte hoe kritiekloos de Britten de bijdrage van Stalin aan de geallieerde strijd toejuichten. Tijd om actie te ondernemen op papier. Met Animal Farm wilde hij overduidelijk 'politieke en artistieke doelstellingen met elkaar verenigen', schreef hij later in Why I Write.

Animal Farm is een hoogst onorthodox en zelfs sinister kinderboek, met een niet mis te verstane boodschap. Wanneer de dieren van Manor Farm het beu zijn om door het mensenvolk onder de knoet te worden gehouden, revolteren ze en nemen ze het heft in eigen handen. Ze jagen dronkenlap Mr. Jones van het erf.

Het perspectief op een samenleving waarin elke diersoort haar zegje mag doen, ligt wijd open. Maar het zijn de varkens - onder impuls van de drieste dwingeland Napoleon - die het laken naar zich toe trekken. Ze blijken nog veel grotere tirannen dan hun voormalige menselijke onderdrukkers. Geniepig rekent Napoleon af met zijn rivaal Snowball. Met behulp van slogans als 'All animals are equal but some are more equal than others' halen ze hun gelijk.

Vijfjarenplan

De diverse stadia van de Russische revolutie én de gewelddadige Stalin-dictatuur vallen haarfijn te detecteren in deze weerbarstige parabel. De sleutels van Animal Farm liggen voor het oprapen. Vrijwel elk dierenpersonage is te herleiden tot een politicus. Het struise, zwijgzame varken Napoleon is gemodelleerd naar Stalin en zijn klim naar de macht, terwijl Snowball verwijst naar Lev Trotski, met een snuifje Lenin erbij. Trotski stond voor het idee van 'permanente revolutie', voor Stalin was het 'socialisme in één staat' primordiaal.

In het getouwtrek over de bouw van een windmolen neemt Orwell Stalins geschuif met vijfjarenplannen op de hak. En in het witte varken Squaeler kun je moeiteloos Stalins minister van Propaganda Molotov herkennen.

Orwell had er een diabolisch plezier in om Stalin en zijn akolieten af te schilderen als een bende bloeddorstige en nietsontziende bruten. Verbaast het dat Animal Farm in de Sovjet-Unie verboden lectuur was? Maar Orwell liet het daar niet bij. Drie jaar later nam hij in zijn beroemdste boek, 1984, het totalitarisme nog veel scherper op de hak. Big Brother gaf hij onmiskenbaar trekken mee van de alomtegenwoordige Russische dictator, die in 1953 het loodje legde.