Federale politie: “Tik Tok is een speel­tuin voor pedofielen”

De Amerikaanse Federal Trade Commission (FTC) was duidelijk deze week: wie de regels over online-kinderprivacy aan zijn laars lapt, mag boeten. Met 5,7 miljoen dollar heeft de Chinese video-app Tik Tok meteen de hoogste boete in een Amerikaanse kinderprivacyzaak ooit te pakken. De app is razend populair bij jonge kinderen, maar verzamelde hun gebruikersgegevens zonder toestemming van de ouders. Voor kinderen jonger dan dertien jaar is dat verboden. Zowel in de VS als in Europa trouwens.

De meeste kinderen uit lagere scholen zijn maar al te goed bekend met Tik Tok. “Natuurlijk gebruiken kinderen die app graag. Ze doen graag dansjes op familiefeesten, dus waarom niet online?” Nel Broothaerts van Child Focus wil realistisch zijn. “Het is verboden zonder toestemming, maar je weet dat kinderen het doen. Dan moeten we samen letten op hun veiligheid.”

Die bezorgdheid is niet onterecht. De federale politie spreekt over “toenemende klachten” over manipulatie door loverboys of ‘grooming’, chantage of ‘sextortion’ en cyberpesten via Tik Tok. “Dit is een speeltuin voor pedofielen”, zegt Tamara Carlier van de Computer Crime Unit. “De app wordt druk gebruikt door kinderen van tien tot twaalf jaar, die zich almaar schaarser kleden. En met de hype die de app is, verwacht ik dat die klachten in de toekomst alleen maar zullen toenemen.”

Dansjes en memes

Tik Tok – tot een halfjaar geleden gekend onder de naam musical.ly – is een app waarmee je korte hitjes kunt playbacken en grappige dansjes kunt doen. Ondertussen delen tieners er memes en filmpjes van zichzelf en gaat de ene na de andere ‘challenge’ er makkelijk viraal. Vorig jaar kreeg de app meer dan een miljoen nieuwe gebruikers – goed voor een groei van 275 procent.

Tik Tok verzamelde hun gebruikersgegevens: voor- en achternamen, telefoonnummer, e-mailadres, een korte bio en een profielfoto. Een profiel op de app staat automatisch openbaar, tenzij de gebruiker het zelf als privé instelt. En zelfs dan kunnen anderen privéberichten sturen – ook mensen met verkeerde intenties.

“Kinderen weten zelf niet goed wat het verschil is tussen een openbaar en een privéprofiel”, zegt Evelyne Vanhove, preventiecoördinator bij de lokale politie van Ieper. Ze stuurde twee weken geleden een brief naar alle lagere scholen uit die zone met richtlijnen over Tik Tok. “We merkten dat heel wat kinderen uit het derde leerjaar de app gebruiken, maar niet altijd weten wie hun filmpjes kan zien. We raden hen nu aan om enkel volgers te aanvaarden die ze in het echte leven kennen.”

Zelf kreeg de politiezone van Ieper nog geen klachten binnen over Tik Tok. In andere politiezones en bij Child Focus is dat wel het geval. Broothaerts: “Ouders contacteren ons omdat hun kinderen berichten krijgen die ze niet koosjer vinden. ‘Wat kan jij mooi dansen’ is suggestief als het van een volwassene komt die het kind van haar noch pluim kent.”

Ook YouTube kwam al in opspraak in verband met ongepaste reacties op filmpjes van jonge kinderen. Het videoplatform besliste gisteren om de commentarensectie op die kanalen te sluiten. Een kleine stap in de goede richting, meent Child Focus. “Door geen reacties meer toe te laten, zorg je er niet voor dat die filmpjes wel degelijk bekeken worden door volwassenen met minder goede bedoelingen.”

Precieze cijfers over het aantal klachten heeft de federale politie niet, maar er lopen volgens Tamara Carlier meerdere opsporingszaken. “Het gaat over valse profielen. Kinderen weten niet met wie ze chatten, maar worden verliefd of moeten seksueel getinte foto’s opsturen.” Of Tik Tok meer risico’s inhoudt dan andere apps zoals Facebook of Instagram, dat kan de federale politie nog niet inschatten. Voor Carlier zit het gevaar van de app in het populariteitsmodel. “Gebruikers willen zelf vaak niet dat hun profiel beveiligd is, want het gaat hem juist om likes scoren en populair zijn.”

‘Nooit waterdicht’

Zo zijn er ondertussen ook in ons land tieners met veel volgers op Tik Tok. De 17-jarige Stien Edlund staat op kop met meer dan twee miljoen volgers, maar ook jongere kinderen weten vlotjes likes te scoren. “Ja, sommige influencers zijn jonger dan twaalf jaar”, weet professor communicatiewetenschappen Liselot Hudders (UGent). Een tienjarige die thuis een cadeautje krijgt opgestuurd om er reclame over te maken op Tik Tok, het is geen uitzondering meer. “We zien dat ouders vooral bezorgd zijn over criminele praktijken en pedofilie, terecht natuurlijk, terwijl ze bij adverteerders hun kind net willen lanceren.”

Bij Tik Tok moeten kinderen gewoon hun geboortedatum ingeven, maar of die klopt, wordt niet gecontroleerd. “Je mag ervan uitgaan dat dit niet genoeg is volgens de huidige Europese GDPR-regelgeving”, zegt professor Recht en Technologie Eva Lievens (UGent). Ketnet werkt bijvoorbeeld met een tweestapsverificatie, waarbij kinderen het e-mailadres van de ouders moeten ingeven en de ouders nadien per sms moeten bevestigen. “Het kan dus beter geregeld worden, maar zulke systemen zijn nooit waterdicht.”

Advies voor ouders? Hudders: “Controleer het profiel van je kind goed, want ze kunnen liegen over hun leeftijd. Laat hen ook weten dat ze nooit mogen delen waar ze wonen of waar ze naar school gaan.” Al wil Hudders niet alle verantwoordelijkheid bij de ouders leggen. “Het is nog veel te onduidelijk voor ouders hoe zij de privacy van hun kinderen kunnen beschermen. Daar moeten bedrijven en overheden zelf transparantie over bieden.”