Expo u geZicht op haven van Antwerpen is finale van uitzonderlijke Dürer-tentoonstelling in Prado
Jos� Manuel Matilla (Prado): 'Er zijn weinig momenten in het leven van een conservator dat hij zo'n uitzonderlijke collectie kan presenteren'
De perfectie van een oude Antwerpenaar
'Perfectie, een ander woord is er niet voor.' Bijna niemand heeft mooiere tekeningen en prenten gemaakt dan Albrecht Dürer. Uitzonderlijk hebben ze Wenen verlaten en zich bij de schilderijen van de Neurenbergse meester in Madrid gevoegd, een unieke en tegelijk controversiële expositie, waarin Antwerpen een prominente rol speelt.
Madrid
Van onze correspondent
Rudy Pieters
Na vijfhonderd jaar blijft de uitzonderlijke kwaliteit van Albrecht Dürers tekeningen, aquarellen en gravures verbazen. De entree alleen al, een getekend zelfportret, nauwelijks dertien jaar was de kunstenaar, een knaap met doordringende ogen, zich sterk van zijn capaciteiten bewust. "Daar heb je Dürer al helemaal, trots zichzelf presenterend", zegt Prado-conservator José Manuel Matilla, terwijl hij ons door de tentoonstelling leidt. Het Prado beschouwt deze tentoonstelling als het hoogtepunt van zijn jaar en daar heeft het alle redenen toe. "Perfectie, een ander woord is er niet voor", zegt Matilla. "Elke vierkante centimeter heeft dezelfde uitzonderlijke kwaliteit. Er zijn weinig momenten in het leven van een conservator dat hij zo'n uitzonderlijke collectie kan presenteren. Elk werk is een verhaal op zich: we hadden deze tentoonstelling ook zonder leidraad kunnen maken, het ene werk naast het andere."
Albrecht Dürer (1471-1528) - Alberto Durero zoals de Spanjaarden hem noemen - stond in zijn eigen tijd al bekend om de hoge kwaliteit van zijn tekeningen en prenten. "Zeker als graveur is hij een van de grootste aller tijden, samen met Rembrandt, Goya en Picasso." Als hij in hout begon te snijden, ontstond een bijna eindeloze variatie aan grijswaarden, veroorzaakt door honderden parallelle en elkaar kruisende lijntjes. Een stralenkrans op een van zijn belangrijkste religieuze prenten, Drie-eenheid, lijkt wel echt licht te geven. "Je staat niet stil bij het hoge technische niveau dat nodig was om al die lijntjes te verkrijgen, het is allemaal hout dat is weggesneden. Dit is ongetwijfeld een van de meesterwerken van houtsnijkunst aller tijden."
De zelfbewuste Dürer zag al snel dat hij met de nog jonge drukkunst een groot publiek kon bereiken. Op nauwelijks 27-jarige leeftijd bracht hij een boek uit met houtsneden die taferelen uit de Apocalyps verbeeldden, een boek dat hem op slag internationaal beroemd maakte. Het portret in houtsnede dat Dürer van keizer Maximiliaan, de grootvader van keizer Karel, maakte, werd eveneens op grote schaal verspreid. Het werd de kop waarmee de keizer in de rest van de wereld bekend zou worden. "Dürer was zich bewust van de macht van de prent als propagandamiddel."
Zijn bekendste tekening, het portret van een stokoude man, was eigenlijk niet meer dan een schets voor een schilderij, een heilige Hiëronymus die nu in Lissabon hangt, maar Dürer werkte de schets verder uit, waardoor een zelfstandig kunstwerk ontstond. "De tekening moet hier niet als voorbereiding van het schilderij worden beschouwd, maar is even belangrijk als het schilderij, alsof het een klein meesterwerk is." Dürer maakte de tekening in 1521, tijdens zijn verblijf in Antwerpen. Zijn model vond hij in de stad. De oude Antwerpenaar met zijn lange baard was 93 jaar oud, vermeldt Dürer bovenaan op het blad. Dat hij er meer dan zomaar een tekening van maakte, had met ijdelheid te maken, zeggen de kunsthistorici. Collega's als Quinten Matsys en Lucas van Leyden kwamen in zijn gelegenheidsstudio over de vloer. De Neurenberger wilde laten zien wie de beste kunstenaar van het noorden was. In Antwerpen vereeuwigde hij ook de haven, een gezicht op de Schelde-oever anno 1520, met gebouwen die intussen allemaal zijn verdwenen. Het Prado heeft de pentekening voor de finale van de tentoonstelling gereserveerd, omdat ze Dürers manier van werken als geen ander illustreert. Wat overbodig was liet hij weg. Voorgrond en lucht liet hij ongemoeid. Voor boten en mensen gebruikte hij een minimum aan lijnen, soms niet meer dan een krul. "Hij sprong zo zuinig met zijn middelen om als hij maar kon. Het heeft alle elementen van moderniteit. Het doet soms denken aan tekeningen van Van Gogh."
Deze Dürer-tentoonstelling in het Prado is ongetwijfeld een van de internationale museumevenementen dit seizoen. De Albertina in Wenen, dat de belangrijkste tekeningen- en prentencollectie ter wereld herbergt (met Dürer als uithangbord), leende 57 tekeningen en 29 prenten uit. Het is voor het eerst dat deze delicate werken Oostenrijk verlaten. In Madrid zijn ze tijdelijk verenigd met de vier Dürer-schilderijen van het Prado, die het museum tot het kruim van zijn collectie rekent. Het is een hereniging met historische roots, want de Albertina is gefundeerd op de verzameling van de Habsburgse keizer Rudolf II, die eind zestiende eeuw een deel van zijn Dürers in Madrid kocht van de beruchte kardinaal Granvelle. "Dit is een zeer belangrijk moment in de geschiedenis van de Albertina", zei Albertina-directeur Klaus Albrecht Schröder bij de opening. "Het is de eerste maal dat een deel van zijn collectie terugkeert naar de stad waar het zich ooit bevond."
Dürer. Meesterwerken van de Albertina loopt tot 29 mei in het Prado, Madrid. Dinsdag tot zondag van 9 tot 19 uur. Gesloten op 1 mei.
