Experts delen lessen over je loopbaan: hoe hou je netto meer over? En wanneer moet je van job veranderen?

Je loopbaan in eigen handen nemen, hoe doe je dat eigenlijk? Een groep experts van de UGent bundelt de belangrijkste inzichten. Alvast een goed voornemen voor dit jaar: ga eens in conflict met uw baas.

1. Hoe kan ik netto meer overhouden?

Mocht je de lotto winnen en geen geld meer nodig hebben, zou je dan blijven werken? In internationaal onderzoek geeft zo’n 70 procent aan van wel. Om maar te zeggen: werken doe je niet enkel voor dat loon, al moet er voor veel mensen natuurlijk wel loon naar werken zijn.

Wat er uiteindelijk netto op de rekening belandt, valt in België al eens tegen. Van elke 100 euro die een werkgever aan een alleenstaande betaalt, gaat gemiddeld 53 euro meteen naar de schatkist. Voor een gezin van tweeverdieners met kinderen is dat 45 euro. In geen enkel OESO-land is die zogenaamde belastingwig groter.

“Er is helaas geen toverformule om je loon te verdubbelen”, zegt arbeidseconoom Stijn Baert (UGent). Toch zijn er een aantal optimalisaties die voor heel wat werknemers toepasbaar zijn. “Zo is pensioensparen eigenlijk een no-brainer, want je verzekert jezelf van koopkracht in de toekomst en de overheid legt via een belastingvoordeel een deel bij. Toch starten veel mensen er niet mee”, zegt Baert. Ongeveer de helft van de Belgen haalt er jaarlijks het maximale belastingvoordeel mee. “Ik ben er zelf pas op mijn dertigste mee begonnen en daar heb ik nu veel spijt van.”

Baert wijst er ook op dat lang niet iedereen al over een cafetariaplan beschikt, waarmee een deel van je brutoloon naar een elektrische fiets, extra vakantiedagen of een hospitalisatieplan voor je partner gaat – en minder belast wordt. “Veel bedrijven overwegen het wel. Verzamel een aantal collega’s, trek aan de mouw van je baas en misschien gaat die wel overstag. Het is een win-winsituatie: je baas verhoogt de koopkracht zonder de bruto loonkosten te verhogen.”

2. Moet ik toch maar eens van job veranderen?

Van job veranderen kan lonen. Letterlijk. Uit Duits onderzoek blijkt dat wie van job verandert gemiddeld 11 procent meer gaat verdienen. “Jobhoppen mag natuurlijk geen overdaad worden, dan kan het ook iets negatiefs worden op je cv”, zegt Baert. Van een Big Quit of een Great Resignation, zoals de grote ontslaggolf tijdens de pandemie in de VS is gedoopt, zijn we echter mijlenver verwijderd: jaarlijks verandert zo’n 5 procent van de Vlaamse werknemers vrijwillig van werk, terwijl bevragingen aantonen dat tot een kwart van de werknemers het overweegt.

“Het is belangrijk om af en toe stil te staan bij je behoeften als werknemer”, zegt bedrijfspsycholoog Bart Wille (UGent). Dat kan gaan over loon of werktijd, maar evengoed over jobinhoud. “Doe ik iets wat ik graag doe? Kan ik mijn passie erin kwijt? Sluit de cultuur van een organisatie aan bij mij? Voor een vrij omvangrijke groep mensen zijn dat erg belangrijke vragen.” Loopbaanbegeleiding kan helpen om even uit te zoomen, al ziet Wille dat het in die sector weleens aan wetenschappelijke onderbouw ontbreekt. “Het is niet omdat er cheques zijn dat die coaching iets vrijblijvends is.”

Ook intern kan er een nieuwe uitdaging liggen, maar ben je eruit dat je ‘op een ander’ wil gaan werken? Het adagium ‘solliciteren kan nooit kwaad’ mag op de schop, zegt Wille. “De kwaliteit van je zoekgedrag is belangrijker dan de kwantiteit. Denk eerst goed na welke uitdaging je nu precies wil en informeer je daarna goed over de job die je op het oog hebt. Een vacaturetekst kan iets te rooskleurig opgesteld zijn, dus stel voldoende vragen tijdens je sollicitatiegesprek en kijk of er een klik is met de leidinggevende die voor je zit.”

Het is het voordeel van een krappe arbeidsmarkt: je hoeft niet te smeken om een job. “En je hoeft dus ook niet bang te zijn je assertief op te stellen”, zegt Wille. Het helpt natuurlijk wel om jezelf vertrouwd te maken met een selectieprocedure. Veel organisaties gebruiken een test en geven zelf voorbeeldcases die je kan gebruiken ter voorbereiding.

3. Hoe vind ik de juiste thuiswerkbalans?

Uit een recente bevraging van de UGent blijkt dat telewerk best wat waard is. Als bij een nieuwe job het loon normaal met 10 procent zou stijgen, vindt de gemiddelde Vlaming het net zo goed om het bij 5 procent te houden als daar een extra telewerkdag tegenover staat.

Wie deels kan telewerken, is dan ook gemiddeld meer tevreden over zijn job. Maar: wie meer dan vijftien uur per week van thuis uit werkt, gaat er volgens buitenlands onderzoek minder positief naar kijken. “Alles draait om balans”, zegt Baert. Zelf houdt hij bij het telewerken graag vast aan ‘vergadervrije dagen’. “Maar er is geen harde evidentie dat zoiets voor iedereen werkt. De essentie is net dat telewerk geen eenheidsworst mag zijn. Een werknemer moet zoiets strategisch kunnen inzetten, volgens zijn functie en noden.”

Ken jezelf, dat geldt op meerdere vlakken. Ook wat betreft de vermenging van werk en privé, zegt professor digitale cultuur Mariek Vanden Abeele (UGent). “De ene werknemer vindt het fijn dat de kinderen eens videobellen tijdens de werkuren en werkt ’s avonds dan nog door in de vrije tijd. Een ander wil die grens net sterk afbakenen.”

In dat laatste geval is het belangrijk om niet alleen je werkplek in de ruimte af te bakenen – niet aan de keukentafel werken bijvoorbeeld – maar ook in de tijd. “Kleine rituelen kunnen het begin en het eindpunt van je werktijd markeren.” Maak bijvoorbeeld een thermos koffie, wandel een blokje om en ga recht naar je thuiskantoor.

Wat als er toch notificaties aan je oor blijven zeuren terwijl je in de zetel ligt? “Via die digitale kanalen zijn we voortdurend in interactie met elkaar, dus is het vooral belangrijk dat je aan verwachtingsmanagement doet”, zegt Vanden Abeele. Zit eens samen met je baas, benoem wanneer je liever niet bereikbaar bent, maar weet ook: “Je presenteert zoiets best niet als een voldongen feit, het is altijd een stukje geven en nemen.”

4. Bestaat mijn job nog over tien jaar?

Het is het aloude vraagstuk: verlies ik straks mijn stekje aan automatisering? België is best al een ‘robotdens’ land met 221 industriële robots per 10.000 werknemers, bijna het dubbele van het wereldgemiddelde. Ook software neemt almaar meer taken over van werknemers, al blijven bots daar beperkt tot minder dan 10 procent van de bedrijven. Die cijfers zullen de komende jaren echter alleen maar stijgen.

De nieuwste angstgegner: ChatGPT, de geavanceerde tekstgenerator die nu al furore maakt op scholen of marketingbureaus. Ook voor een journalist is het even slikken. “Het is belangrijk te beseffen dat die teksten slechts een beginstuk vormen. Je hebt misschien minder inwerktijd nodig door die robotisering, maar als mens blijft het zaak om daarna voor diepgang te zorgen”, zegt Amy Van Looy, professor beleidsinformatica (UGent).

Volgens een OESO-rapport zal niet meer dan 14 procent van de huidige jobs volledig te automatiseren zijn, voornamelijk studenten- of startersjobs die erg routineus zijn. Daarnaast zal een derde van de huidige jobs wel substantieel veranderen door automatisering. Zo wordt artificiële intelligentie nu al ingezet bij de diagnose van sommige tumoren. Ter ondersteuning van de arts, niet ter vervanging.

Zoiets vergt een belangrijke mindset, zegt Van Looy: je niet angstig opstellen, maar kneedbaar. “Je moet ervoor openstaan. Trainingen worden sowieso belangrijk, maar je moet ook kritisch naar die digitale innovaties blijven kijken. Wat brengen ze je nu echt bij? En waar ben je zelf beter in?”

Wat als het simpelweg niet lukt nieuwe digitale vaardigheden snel onder de knie te krijgen? “Durf erover in gesprek te gaan met jongeren of collega’s die al vertrouwder zijn met een innovatie”, zegt Van Looy. Ook springt niet elk bedrijf op elke nieuwigheid. “Er zijn ook organisaties die wat dichter bij het vertrouwde blijven. Dat kan een keuze zijn. Het blijft belangrijk dat je jezelf goed voelt bij veranderingen op de werkvloer.”

5. Help, ik word gepest!

Als u zich niet aangesproken voelt: wees blij. Liefst 7 procent van de Belgische werknemers was in de loop van de laatste twaalf maanden slachtoffer van pesten op het werk – meer dan de 5 procent op Europees niveau. Bij cyberpesten kan dat zelfs 24 op 7 doorgaan. De STIP IT-actie beperkt zich heus niet alleen tot de speelplaats.

De gevolgen daarvan zijn niet min. Naast een slechte werksfeer of een mindere productiviteit toont de BELSTRESS-studie dat gepeste werknemers meer langdurig afwezig zijn door mentale gezondheidsproblemen. Meer zelfs, er werd een relatie gezien tussen pesten en langdurig ziekteverzuim wegens nek- of lagerugklachten. Letterlijk een last op de schouders dus.

Bij de organisatie ligt natuurlijk een grote verantwoordelijkheid om te investeren in een veilige werkomgeving. Als slachtoffer, maar zeker ook als omstaander, is het “vooral belangrijk zo vroeg mogelijk een signaal te geven aan je leidinggevende, de preventieadviseur of een vertrouwenspersoon”, zegt experte Els Clays (UGent). Hoe verder een situatie escaleert, hoe kleiner de kans dat je er via een simpel gesprek uit raakt. Zoiets begint met pestgedrag als dusdanig te benoemen. “Daar speelt bij een slachtoffer nog vaak schaamte”, zegt Clays. Zeker mannen hebben het moeilijk om naar buiten te treden.

Dat betekent niet dat er op elke werkvloer kumbayah gezongen moet worden. Integendeel, volgens professor organisatiegedrag Gosia Kozusznik (UGent) hoeft een conflict op de werkvloer niet altijd negatief te zijn. “Elkaars ideeën niet uitdagen maakt teams inactief, zelfgenoegzaam en minder gemotiveerd.” Wat voor een relatie geldt, is ook van toepassing op de relatie met je collega of je baas: goed ruzie kunnen maken is een deugd. Ergens is er een sweet spot waarbij controverse constructief is. Wat daarbij niet helpt: een defensieve houding, sarcasme of vijandigheid. Stel je liever kwetsbaar op en benoem ook je eigen aandeel in een conflict.

In conflict gaan met je baas… en andere manieren om je loopbaan in eigen handen te nemen is uitgegeven bij Borgerhoff & Lamberigts, 240 p., 24,99 euro