Expert: ‘Zonder klimaatverandering was het nog extremer geweest’

Met gevoelstemperaturen tot -45 graden Celsius bibbert en beeft Noord-Amerika richting de kerstdagen. Verschillende Amerikanen filmden vrijdag hoe zij kokend water in de lucht gooiden. Vrijwel binnen de seconde nadat de inhoud de pan verliet, waren de druppels al in sneeuw gestold.

De ijzige kou vrijwel het gehele gebied tussen de Rocky Mountains in het westen en de Appalachen in het oosten. Zelfs staten met een doorgaans mild klimaat als Florida, Louisiana en Alabama werden tot het begin van het weekend hard geraakt. Weerinstituut NWS concludeert zaterdag dat de stormen in het zuiden van de VS langzaam ten einde komen, al blijven de Amerikanen daar uitkijken naar hun koudste kerstavond in decennia.

In de noordelijkere Amerikaanse staten en Canada blijven de problemen nijpend. The New York Times schrijft dat mensen in de stad Buffalo (aan het Eriemeer, nabij de Niagarawatervallen) hun huis niet kunnen verlaten, na weer een nacht van hevige sneeuwval. In Nashville zitten duizenden huishoudens zonder stroom. Ondertussen heeft elke Canadese provincie een veiligheidswaarschuwing afgekondigd.

Het weer leidde in de afgelopen dagen tot overstromingen, stroomuitval en moeilijke begaanbare wegen en landingsbanen. Zeker 12 mensen zijn omgekomen bij verkeersongelukken. Vrijdag vond een zware crash plaats in de staat Ohio, waarbij vijftig voertuigen op elkaar klapten. Twee motorbestuurders kwamen daarbij om het leven.

In navolging van zesduizend geschrapte vluchten op vrijdag ging op zaterdagochtend een streep door bijna 1400 vluchten met vertrek of bestemming in de Verenigde Staten. Veel gedupeerde reizigers zullen Kerstmis zonder hun familie moeten vieren.

Volgens klimaatexpert Peter Siegmund van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) zijn de huidige weersomstandigheden in de Verenigde Staten het gevolg van een zogeheten “depressie”: een gebied met lage luchtdruk dat ontstaat in een grensgebied van poolkou uit het noorden en warme wind uit de subtropen.

Waarom veroorzaakt de botsing tussen die luchtsoorten zo’n heftige reactie?

Siegmund: “Omdat warme lucht licht is en koude lucht zwaar. Stel je een bak voor met water en olie, en daartussen een schot. Als je dat schot weghaalt, kruipt het zware water onder de lichte olie en gaan de vloeistoffen bewegen. Precies datzelfde gebeurt bij het ontstaan van wind.

“Door de temperatuurverschillen bouwen zich drukverschillen op, waardoor met de hoogte de windsnelheid toeneemt. Als de windsnelheid te sterk toeneemt, wordt de lucht instabiel en ontstaat een depressie.

“Elke winter zijn er depressies. In feite zijn ze de roerlepel van de atmosfeer. Zodra de temperatuurverschillen te groot worden, ontstaan zij om die te vereffenen. Nu ontstaat een enorme depressie in noordoost Canada, waarvan de westkant met koude lucht tot diep in het zuiden van de Verenigde Staten zaagt.”

Waarom is het dan niet elk jaar zo koud in de Verenigde Staten?

“Omdat de plek waar een depressie ontstaat varieert. Als die botsing tussen warme en koude lucht bijvoorbeeld Newfoundland plaatsvindt, komt de depressie op ons in Europa af. Wij hebben dan het geluk dat die wind over zee komt. In Noord-Amerika beweegt de lucht nu over land, waarop het kouder is. Dat maakt de wind ook kouder.”

“Het is interessant hoe uitgestrekt deze depressie nu is. Normaal gesproken zijn ze ongeveer 2000 kilometer lang en breed, maar deze gaat van noordoost Canada tot nog onder Florida. Ik denk dat het nu zo extreem is omdat de temperatuurcontrasten groter zijn dan bij ons. Dat is typisch voor de Verenigde Staten. Daarom heb je er ook meer tornado’s.”

Heeft klimaatverandering een rol in hoe extreem deze kou is?

“Zonder klimaatverandering was het denk ik alleen maar extremer geweest, omdat de lucht vanuit het poolgebied dan nog kouder zou zijn. Stormen zelf worden uiteindelijk niet lichter of zwaarder door klimaatverandering. Sommige factoren maken ze zwakker, sommige lichter, maar uiteindelijk zie je geen wezenlijk effect.”

Is Europa ook vatbaar voor dit soort ijskoude stormen?

“Nauwelijks. We hebben door de zeestromen, die bij ons vanuit het zuiden komen, een warmere uitgangspositie dan Noord-Amerika. Het is heel normaal dat het in de winter vriest in New York, terwijl het op dezelfde breedtegraad ligt als Barcelona.

“Het koudste scenario voor Europa is als er een hogedrukgebied in Scandinavië is, met wind vanuit Siberië. Wij hebben ooit in Nederland een temperatuur van -27 graden gehad. We hebben uitgerekend of dat met de huidige klimatologische omstandigheden nog een keer zou kunnen gebeuren. Die kans is vrijwel nul, maar temperaturen van -20 kunnen ’s nachts ook bij ons voorkomen.”