Ex-kopstukken over het verval van cd&v: ‘Sammy Mahdi is een onorthodox figuur’

Een desastreuze peiling, gevolgd door het beladen vertrek van voorzitter Joachim Coens en Welzijnsminister Wouter Beke. Wat denken vroegere cd&v-prominenten zoals Yves Leterme en Stefaan De Clerck over de staat van hun partij? ‘Dit is de laatste kans.’

“Cd&v staat voor hetzelfde probleem als in 2003. We waren toen ook irrelevant geworden, mensen hadden zelfs geen mening meer over ons. En relevant zijn is in de politiek een conditio sine qua non om mensen aan te trekken.” Yves Leterme, ex-premier en de man van 800.000 voorkeurstemmen, doet niet aan wolligheid dezer dagen. Daarvoor roept de existentiële crisis in zijn partij te veel nare herinneringen op.

Bijna twee decennia geleden nam hij het roer van de partij over van Stefaan De Clerck, na het – op dat moment – slechtste verkiezingsresultaat ooit voor de christendemocraten. Leterme: “De vraag is nu: is de partij bereid om risico te nemen en het roer om te gooien?”

Alle prominenten die De Morgen contacteerde, spreken – zeker voor cd&v’ers – even vrijuit over de acute en langdurige problemen die de christendemocratie in Vlaanderen plagen. Het ontslag van Wouter Beke verandert volgens hen weinig fundamenteels aan de lange takenlijst voor de nieuwe partijvoorzitter.

Er kan nu wel een cesuur gemaakt worden met het verleden. Beke en Joachim Coens, beiden het mikpunt van de onvrede in de partij, zijn weg. De nieuwe voorzitter heeft het rijk voor zich.

Voormalig voorzitter Stefaan De Clerck: “Er komen nu drie topfuncties samen in beweging. Joachim Coens heeft eerst drie verrassende figuren (Annelies Verlinden, Vincent Van Peteghem en Sammy Mahdi, red.) in de federale regering kunnen zetten. Als Sammy Mahdi voorzitter wordt, moeten er nog eens twee plaatsen opgevuld worden: die van Mahdi zelf, en die van Wouter Beke.”

“Het is zaak om zorgvuldig de vervangers te casten. Dan kan de nieuwe voorzitter een nieuwe dynamiek in de partij brengen. Een minister zit wel vast aan een regeerakkoord. Met het vertrek van Beke is dus zeker niet alles opgelost”, tempert Kris Peeters, voormalig Vlaams minister-president en federaal vicepremier, de verwachtingen.

Beke zal het niet graag horen — hij viseerde bij zijn afscheid vooral de media — maar in eigen rangen werd hij steeds meer als ballast beschouwd. Er waren de coronadoden in de woon-zorgcentra, er was de dood van een peuter in een Oost-Vlaamse crèche, en de recente verlaging van de kinderbijslag. Dat nota bene een christendemocraat die besparing doorvoerde, is voor velen in de partij onbegrijpelijk.

De kritiek werd vorige week expliciet gemaakt in een open brief van Felix Coens. De zoon van Joachim Coens verweet Beke en Crevits – zonder hen bij naam te noemen – dat ze al tien jaar verkleefd zijn aan de macht, zonder enige introspectie over hun aandeel in de ondergang van de partij. ‘In eigen boezem kijken is voor sommigen moeilijk, maar broodnodig’, besloot Coens junior. Beke en Crevits zouden ook te weinig kansen gegeven hebben aan jonge talenten om op te klimmen in de partij. Een pijnlijk accurate analyse, volgens veel parlementsleden en andere mandatarissen.

Beke was een gewond dier, zijn job leek hem steeds zwaarder te vallen. “Wouter heeft het goed gedaan”, zegt voormalig minister Wivina Demeester, “maar ik voelde dat hij het mentaal niet zou volhouden. Welzijn is het moeilijkste departement van de Vlaamse regering, ik spreek uit ervaring. Er zal nooit genoeg geld voor zijn. Ik heb het goed volgehouden destijds, maar heb ook veel tegenkanting gekend. Betogers kwamen kruisen in mijn tuin plaatsen. Ik was toen ook geraakt en diep bedroefd.”

Maar genoeg over Beke. De nieuwe voorzitter moet meer doen dan wat stukken op het schaakbord verschuiven. Was het dat maar, zuchten ex-ministers en ex-partijvoorzitters. Het hele schaakbord — de strategie en de tactiek van de partij — moet omgegooid worden. Dat maakte de peiling van 8,6 procent, hoe gecontesteerd ze ook is, pijnlijk duidelijk.

Mark Eyskens, ex-premier: “Ik heb mijn vrienden in de partij vaak genoeg gewaarschuwd: pas op of we zullen verschrompelen zoals cdH in Franstalig België. In veel andere landen zijn de christendemocratische partijen al volledig weggevaagd.” CdH bestaat sinds kort zelfs niet meer en heeft zich herdoopt tot Les Engagés.

De oranje tuinslang

Waar het fout liep volgens deze ‘oude wijzen’? Cd&v heeft zich de voorbije jaren te veel naar het compromis gebogen. De partij mist scherpte en rode lijnen, er is te veel toegegeven op de corebusiness. Gevolg: de christendemocraten hebben geen eigen smoel meer. In de woorden van kandidaat-voorzitter Sammy Mahdi: “Je mag als partij water bij de wijn doen, maar je moet niet elke keer de tuinslang bovenhalen.”

Het gebrek aan profiel en relevantie komt volgens deze voormalige kopstukken zeker niet volledig op de rekening van uittredend voorzitter Joachim Coens. Wél is er overal kritiek te horen op zijn communicatiestijl. “Ik heb indertijd voor Joachim gestemd,” zegt oud-minister en oud-partijvoorzitter Stefaan De Clerck. “Ik zie hem graag; hij is uit het goede hout gesneden. Maar in deze complexe wereld vraagt het sterke benen om rechtop te blijven staan in al die mediastormen en -valkuilen.”

Coens is zich daar zelf terdege van bewust. “Sammy is een betere communicator dan ik, daar is geen twijfel over”, gaf de West-Vlaming vorige lente al toe in een interview met deze krant. Hij probeerde zichzelf in te passen in de hedendaagse mediawetten met een jongere en offensievere communicatiestijl, jolige filmpjes op sociale media en een optreden in De slimste mens, maar die pogingen waren veeleer onbeholpen dan effectief.

De burgemeester van Damme – het enige uitvoerend mandaat dat Coens straks overhoudt – was nooit de coach die zijn spelers tot een succesvolle ploeg kon smeden. Federaal worden er andere standpunten ingenomen dan Vlaams, denk maar aan het energiedossier of de kinderopvang. “Sammy heeft al aangekondigd dat de partij niet meer uit kleine eilandjes mag bestaan en dat er een herstructurering komt”, zegt voormalig minister Wivina Demeester. “Een bijzonder goed idee. Alle medewerkers moeten weer aan één zeel trekken. Nu is er te weinig samenwerking tussen de kabinetten en de partij.”

Makkie voor journalisten

Het gevolg van al die einzelgängers bij cd&v is dat Wetstraatjournalisten veel te makkelijk hun werk kunnen doen. Doe één telefoontje en je kent de christendemocratische partijgeheimen. Doe er drie en je krijgt er tonnen roddels en achterklap geheel kosteloos bij. Kris Peeters: “Als men zelf niet ziet dat men elkaar daardoor de dieperik injaagt, is dat erg spijtig. Donderpreken van de voorzitter zullen dan niks uithalen. Het debat in de partij staat niet eens op scherp, en zelfs dan kun je de volgende dag alles in de krant lezen. Alsof de journalisten mee aan tafel zitten. Dodelijk is dat.”

Tussen haakjes: hier moet vermeld worden dat zwijgen nooit een christelijke deugd is geweest. Ook vroegere partijvoorzitters mochten ervaren dat nieuws – dat strikt geheim moest blijven – al naar journalisten werd ge-sms’t zodra de kopstukken na hun vergadering op een kluitje samen in de lift stonden, onderweg van de bovenste verdieping in de cd&v-building naar de perszaal op de benedenverdieping.

Lang geleden, toen cd&v minstens drie keer zoveel stemmen haalde als nu, werd de partij benijd om haar expertise. De studiedienst van cd&v moest niet onderdoen voor het Institut Emile Vandervelde van de PS, dat nog steeds hoge toppen scheert.

Meerdere anciens zuchten dat er een enorme braindrain plaatsvond. Vroeger, mijmeren ze, gaven onze partijmedewerkers en cabinetards op politieke vergaderingen originele antwoorden omdat ze hun dossiers door en door kenden. Nu niet. Nu geven die experts oppervlakkige antwoorden die iedereen kan verzinnen.

“Door stemmenverlies zijn veel mensen moeten afvloeien”, zegt een ingewijde. “Hun geschiedenis, hun kunde is niet overgedragen. Men komt ook veel minder op het terrein, waardoor men minder de signalen van de mensen capteert. De partij is ontoegankelijk geworden.”

In de federale regering leveren de cd&v-ministers en -staatssecretarissen redelijk werk af, maar weinigen zullen zonder spiekbriefje hun verwezenlijkingen kunnen opsommen. Demeester: “Vincent Van Peteghem heeft hard gestreden voor de btw-verlaging op gas en elektriciteit, maar wat hoor je? Raoul Hedebouw die in het parlement blijft zeggen dat het fundamenteel is dat die btw-verlaging er komt.”

Van Peteghems fiscale hervorming – toch het kroonstuk op zijn regeringswerk – werd al afgeschoten door de PS nog voor ze kon ingaan. Annelies Verlinden, minister van Binnenlandse Zaken, had hommeles met de politie over hun looneisen en lanceerde een burgerbevraging waar vooral veel extra vragen bij te stellen zijn. Veel meer blijft er van haar beleid niet hangen. Staatssecretaris Sammy Mahdi scoort de beste punten, maar wie volgt hem straks op wanneer hij de zieltogende partij gaat leiden?

De pensioenen, de fiscaliteit, de arbeidsmarkt, de gezondheidszorg: al die domeinen hebben geweldig snel wezenlijke hervormingen nodig. Zal cd&v straks haar vingerafdrukken kunnen nalaten op de nodige compromissen?

Wat de volgende netelige kwestie doet opduiken: zit cd&v wel op haar plaats in de federale regering? Leterme: “Ik was tegenstander van deze regeringsdeelname en ik blijf daarbij. Deelnemen had alleen zin als we de leiding zouden krijgen. We hadden daarvoor moeten strijden, net zoals we in 2014 het premierschap hadden moeten opeisen in plaats van het Eurocommissariaat.”

In 2014 kreeg Charles Michel de sleutels van de 16 en ging Marianne Thyssen naar de Europese Commissie. Kris Peeters zag het premierschap aan zijn neus voorbijgaan en herstelde in de Zweedse regering nooit helemaal van die gemiste promotie.

Leterme: “Onze toegevoegde waarde is sterk bestuur en oplossingen brengen. De leiding nemen. Men heeft dat laten schieten. Ondanks de electorale erosie waren er mogelijkheden in 2014 en 2019.” Anders gezegd: cd&v is haar oude rol – die van machtig compromissenbouwer – kwijt, haar nieuwe rol heeft ze nog steeds niet gevonden. Waardoor ze stemmen blijft verliezen en aan macht blijft inboeten, en het nog moeilijker is om een nieuwe plek op het politiek toneel te claimen.

Kan een oppositiekuur dan soelaas brengen? Geen enkele oud-cd&v’er wil terug naar de oppositiejaren onder paars. “Toen hebben de anderen feestgevierd en op de tafels gedanst”, zegt Demeester. “De regering moest niet langer een gezond budget hebben. Maar om de portefeuille van de mensen gezond te houden, moet de portefeuille van de staat ook gezond zijn.” Bovendien had cd&v na de slechte kiesuitslag van 2019 behoorlijk oncomfortabel op die oppositiebanken gezeten. Eyskens: “Dan had dinosaurus N-VA de muis genaamd cd&v opgepeuzeld.”

In de Vlaamse regering valt op dit moment evenmin eer te rapen voor de cd&v. Hilde Crevits, Vlaams minister van Werk en Economie en viceminister-president, stond lang in de top drie van populairste politici, nu is ze helemaal weggedeemsterd. “We hebben geen profiel meer in die regering”, zegt een oudere topper. “Zuhal Demir probeert ons op een sluikse manier te ondermijnen. De Wever zegt dat ook openlijk: ik wil Open Vld en cd&v kapot. En met zulke deloyale mensen moeten wij regeren?”

De Grote Verlosser

Terug naar Leterme, en terug naar de parallel die hij trekt tussen 2003 en 2022. “Ik maak nog steeds dezelfde analyse”, zegt hij. “Er zijn krachten die willen behouden wat is en kiezers als zandkorrels willen vasthouden. Dan kun je er zeker van zijn dat die korrels verder uit je hand zullen glijden. In 2003 is die keuze gemaakt, tegen mijn zin, en het heeft geen resultaat opgeleverd. Consolideren en zorgen dat cd&v geen 8,7 procent maar 11,2 procent haalt: dat is eerbaar, maar het is niet wat nu moet gebeuren.”

Enter Sammy Mahdi. Er lijkt bij de cd&v-oudgedienden geen twijfel dat de jonge Brusselaar de volgende partijvoorzitter wordt, ook al kunnen zich nog andere gegadigden melden. De coryfeeën huiveren voor een échte voorzittersverkiezing. De Clerck: “De partij zoekt een consensuskandidaat. Wel, die is er toch? Er is nu geen tijd voor complexe interne verkiezingen.”

De opdracht waar Mahdi voor staat, is immens. Hij moet de partij nog voor de verkiezingen van 2024 een nieuw elan geven. De ramen en deuren moeten wagenwijd open. Cd&v heeft te lang geteerd op hetzelfde partijkader. “We moeten weg van de Grote Gelijkhebberij. De hand reiken naar gelijkgezinden”, zegt Eyskens.

Ook Leterme ziet het zo: “Dit is niet het tijdsgewricht om nog eens een klassiek kartel aan te gaan. We moeten buiten de partijcenakels zoeken naar mensen die in Vlaanderen opiniemakend zijn en willen samenwerken.”

Ondanks het parfum de crise is het vertrouwen in Mahdi groot , juist omdat hij een totaal nieuw type partijvoorzitter kan zijn. “Ik steunde Mahdi al tijdens zijn eerste campagne”, zegt Demeester. “Hij heeft visie en spitante ideeën én kan goed communiceren. Ik zeg hem ook nu nog vaak mijn gedacht.” Veel meer dan zijn voorgangers weet Mahdi hoe een politicus de aandacht moet grijpen en vasthouden in de gemediatiseerde politiek van de 21ste eeuw. Het is echt geen toeval dat zijn hond Pamuk vijf jaar geleden mee in de studio van De slimste mens ter wereld zat.

De Clerck: “De eisen die vandaag gesteld worden, zijn anders dan vroeger – ook voor een voorzitter. Het volstaat niet meer om gewoon een heel degelijk politicus te zijn. Een politicus moet nu niet alleen voldoende intelligent zijn, maar ook communicatief, mediageniek, sterk in debatten en volgens sommigen moet hij zelfs aan tv-spelletjes meedoen.”

“Mahdi is een onorthodox figuur. Niet het typische cd&v- of CVP-gezicht. Dat kan jongeren aanspreken”, zegt Eric Van Rompuy. “En vermits het allemaal om perceptie draait, kan het ook snel keren. Op dat vlak ben ik niet zo pessimistisch, maar dit is wel de laatste kans om de weg naar boven in te zetten.”

Iedereen beseft dat de tijd van de staatsdragende CVP voorbij is. Zelfs met veel rugwind komt de 40 procent niet meer in zicht. Maar velen koesteren de hoop dat er in Vlaanderen toch nog plaats is voor een cd&v van een goede 15 procent. Telkens valt dan de vergelijking met de CDU/CSU in Duitsland. Daarvoor moet de partij zichzelf wel weer op de kaart zetten met een aantal duidelijke standpunten en thema’s.

Waar liggen de mogelijkheden dan? Op Welzijn, om te beginnen, een klassiek ‘tsjeven’-departement. De coronacrisis heeft aangetoond dat de ouderenzorg anders moet. Cd&v zou daar een voortrekker in kunnen zijn. Maar het is ook een feit dat de problemen van vandaag vooral de schuld zijn van cd&v zelf: nagenoeg zonder uitzondering is Welzijn in Vlaanderen altijd een bevoegdheid geweest van een christendemocraat.

Kris Peeters schuift rechtvaardige fiscaliteit naar voren als een domein waar de partij zich kan profileren, met een zogenoemde dual income tax. “U weet dat ik daar in de vorige regering voor gevochten heb, en dat ik flinke tegenwind heb gehad. Ik geef toe dat er geen consensus in de regering was, maar het is wel nog steeds een debat waard.”

Cd&v moet volgens meerdere oudgedienden weer luidkeels de kaart van ‘het vrije initiatief’ trekken. N-VA staat voor de etatisering, de staat die de touwtjes strak in handen houdt. Daartegenover kan cd&v de partij worden die vakbonden en mutualiteiten ruimte geeft om de maatschappij mee vorm te geven.

Probleem is wel dat de verhouding met het middenveld en de voormalige standen van de partij – de middenstanders, Boerenbond, ACW – danig verzuurd is. Zij hebben niet meer het gevoel dat cd&v de partij is die hun belangen verdedigt. Omgekeerd voelt cd&v zich niet meer gesteund door die organisaties. “Ze zijn soms te demagogisch en activistisch”, zegt Wivina Demeester.

Gelukkig, benadrukken de cd&v’ers met een lange staat van dienst, hebben we onze 110 burgemeesters nog. Honderdentien lokale machtsbastions. Al zijn ook die geen zekerheid meer. Veel regionale sterkhouders hebben hun buik vol van ‘Brussel’ en dreigen ermee met een eigen lijst op te komen. Zonder verwijzing naar cd&v, zonder dat typisch oranje. Leterme: “Ach, na 2003 zaten we ook in zak en as en schreef de media dat vele burgemeesters niet meer onder cd&v-vlag zouden opkomen. In 2006 hebben we met vlag en wimpel gewonnen. De volatiliteit werkt in twee richtingen.”

De vraag blijft: zullen ideologische scherpte, leiderschap, goed bestuur en betere communicatie volstaan om cd&v uit de neerwaartse spiraal te trekken? Ook binnen de eigen rangen is er het besef dat de partij gebouwd is op breuklijnen van het verleden. De voorbije twintig jaar wisselden terreurgolven, financiële crises en een pandemie elkaar vlotjes af. De wereld is fundamenteel veranderd, maar cd&v niet, zo gaat de analyse binnenskamers. De partij is nog niet dood, maar dreigt te belanden in therapeutische hardnekkigheid. Leterme: “Sammy Mahdi heeft 24 maanden de tijd. Dat is niet veel.”