Europese grensbewaking stuurt asielzoekers illegaal terug in de zee

Dat blijkt uit gezamenlijk onderzoek van analisten van de nieuwsorganisaties Bellingcat, Lighthouse Reports, Der Spiegel, ARD en TV Asahi, die uit videobeelden en openbare informatie over de positie van Frontex-schepen en vliegtuigen concluderen dat Frontex in minstens zes gevallen betrokken was bij mogelijk refoulement door de Griekse kustwacht – refoulement is het terugsturen van vluchtelingen voordat ze asiel hebben kunnen aanvragen.

Meewerken aan refoulement is illegaal. Volgens internationale afspraken moeten migranten die de Griekse wateren bereiken de kans krijgen daar asiel aan te vragen. Ook volgens interne regels van het Europese agentschap dat de buitengrenzen van de Europese Unie bewaakt, mag Frontex boten niet terugsturen of terugduwen. De organisatie moet juist voorkomen dat migranten op hun kleine rubberbootjes op zee in gevaarlijke situaties terechtkomen.

Hekgolven

In juni deed een schip van Frontex precies het tegenovergestelde, blijkt uit videobeelden op de website van Bellingcat. Een overvol bootje met 47 asielzoekers komt op weg naar de kust van het Griekse eiland Lesbos een Roemeens Frontex-schip tegen. Het Frontex-schip communiceert met handgebaren met de opvarenden van het migrantenbootje, dat naast het Frontex-schip drijft. Dan trekt het Frontex-schip opzettelijk met hoge snelheid op, waardoor hekgolven ontstaan. Het migrantenbootje dobbert hulpeloos op de golven, waarna de Griekse kustwacht het terugdrijft richting Turkse wateren. Daar pikt de Turkse kustwacht het bootje op.

“Een manoeuvre die we voorheen alleen zagen bij de Griekse en Turkse grenswachten. Het is zeer gevaarlijk omdat de bootjes overvol en niet-zeewaardig zijn”, schrijft Bellingcat.

Turkije en Griekenland worden al geruime tijd beschuldigd van het terugduwen van migrantenbootjes. Ook op het Kanaal hebben journalisten gezien dat de Franse kustwacht boten met migranten richting Britse wateren dwingen. Maar dat ook Frontex bij deze praktijken betrokken is, werd niet eerder aangetoond.

Operatie Poseidon

Onder Operatie Poseidon, in het leven geroepen om de Grieken bij te staan in de Europese vluchtelingencrisis, heeft Frontex zeshonderd grensbewakers ingezet in de Egeïsche Zee, compleet met schepen, vliegtuigen, drones en voertuigen met apparatuur om mensen in het donker op te sporen. Bij het terugduwen van migranten door de Griekse kustwacht zijn grote schepen betrokken die voor Frontex duidelijk op de radar te zien moeten zijn.

Frontex stelt echter slechts één enkel incident waarbij migranten werden teruggestuurd te hebben waargenomen, terwijl hulporganisaties, migranten en journalisten tientallen gevallen hebben gedocumenteerd, zoals aanvallen op rubberbootjes door gemaskerde mannen, of het onklaar maken van de buitenboordmotoren van migrantenbootjes.

Er zijn zelfs gevallen bekend van migranten die al in Griekenland aan land waren gekomen, maar op opblaasvlotten werden gezet die richting Turkije werden getrokken en dan op open zee werden achtergelaten. Op 28 april zou een Frontex-vliegtuigje daar getuige van zijn geweest, toen de Griekse kustwacht migranten die op het eiland Samos waren opgepakt op een vlot op zee dumpte. Op dat moment vloog het vliegtuig van Frontex twee keer laag boven, en de moderne cameratechnologie aan boord moet volgens de betrokken journalisten deze actie van de Griekse kustwacht hebben waargenomen.

Niet gemeld

Dit is slechts een van de vijf gevallen tussen april en augustus waarbij Frontex aanwezig of dicht in de buurt was bij het tegen de Europese regels in terugsturen van asielzoekers. Ondanks de aanwezigheid van Frontex-vaartuigen of -vliegtuigen greep Frontex niet in. Deze vijf incidenten zijn ook niet bij het hoofdkantoor in Warschau gemeld, stellen de onderzoeksjournalisten.

Volgens Bellingcat en de andere bij het onderzoek betrokken media zijn deze gevallen waarschijnlijk slechts het topje van de ijsberg, omdat het moeilijk is de betrokkenheid van Frontex bij de manoeuvres van de nationale kustwachten aan te tonen: de schepen en vliegtuigen van de Europese grensbewakingsorganisaties zetten de apparatuur die hun positie doorgeeft aan openbare volgsystemen routinematig af. Dat duidt volgens Bellingcat op ‘systematisch falen van het interne rapportagesysteem voor mensenrechtenschendingen’.

Frontext ontkent de beschuldigingen in alle toonaarden, net als de Griekse regering. Volgens twee bronnen bij Frontex die anoniem met de onderzoeksjournalisten spraken, werkt de Europese grenswacht echter ‘in een kameraadschappelijke geest’ met de Griekse autoriteiten, en worden terugduwacties verdoezeld door in rapportages woorden als ‘deportatie’ of ‘terugkeer’ te gebruiken. Deze aan medeplichtigheid grenzende tolerantie van Frontext voor de schendingen van het internationaal vluchtelingenrecht bereikt daarom ‘zelden of nooit’ het Frontex-hoofdkwartier in Warschau.