Europese Commissie wil verbod op 10.000 schadelijke en amper afbreekbare stoffen

Het Europees Agentschap voor chemische stoffen wil zogeheten pfas-verbindingen in de ban doen. Het voorstel is een van de grootste stoffenverboden ooit in de Europese Unie.

Pfas is een verzamelnaam voor chemicaliën die in talloze producten zitten, van voedselverpakkingen tot smeermiddelen en van zonnepanelen tot regenjassen. De stoffen zijn zo geliefd vanwege hun gunstige eigenschappen, zoals hittebestendig en vuil- en vetafstotend. Nadeel is dat deze krachtpatsermoleculen amper afgebroken worden en zich dus blijven ophopen in het milieu. De ‘vooraltijdstoffen’ bevinden zich inmiddels over de hele aarde, van pool tot pool. De stoffen belanden in het milieu door uitstoot van fabrieken of wanneer pfas-houdende producten bij het afval terechtkomen. Uiteindelijk krijgen mensen ook pfas binnen, bijvoorbeeld via vervuilde grond, gewassen, water of het voer dat dieren krijgen die bij ons op het menu staan.

De Europese Commissie presenteert het voorstel, geschreven door Nederland, Duitsland, Denemarken, Noorwegen en Zweden, in 2025 aan alle lidstaten. Als die groen licht geven voor het verbod, krijgen bedrijven enige tijd om alternatieven te zoeken voor de producten en processen waar ze nu pfas voor gebruiken. Die overgangsperiode varieert van anderhalf jaar tot twaalf jaar, afhankelijk van het soort product en de beschikbaarheid van alternatieven. Denk aan pannen met een keramische antiaanbaklaag in plaats van een met teflon, waarbij voor de productie pfas nodig is. Met name voor producten zoals gewasbescherming en medische implantaten zal nog vervolgonderzoek nodig zijn in hoeverre pfas-verbindingen hier helemaal uit te bannen zijn.

Veertien grote bedrijven die pfas-chemicaliën gebruiken en produceren hebben hun krachten gebundeld in de lobbygroep FPP4EU en waarschuwen dat het vinden van alternatieven een lang en ingewikkeld proces is. Zo zou de vervanging van een bepaald type pfas-verbinding in een kankermedicijn van farmaceut Bayer vijftien jaar kunnen duren, aldus de lobbygroep.

Lastig te zeggen

Hoe schadelijk pfas-verbindingen precies zijn voor mensen, en in welke dosis, is vaak lastig te zeggen. Bij proefdierstudies krijgen de dieren vaak een extreem hoge dosis om duidelijke effecten te kunnen zien, maar dat valt niet in één lijn door te trekken naar de praktijk voor mensen. Bij epidemiologische onderzoeken onder mensen is het vaak moeilijk om precies aan te wijzen wat het effect is van bepaalde stoffen, simpelweg omdat er zoveel meer in een mensenleven gebeurt dan alleen blootgesteld worden aan pfas.

Dát pfas het lichaam niet ongemoeid laat, suggereert onder meer een Harvard-studie op de Faeröer-eilanden. Baby’s met een relatief hoog pfas-gehalte in hun bloed hadden later als kleuter een minder sterke immuunreactie op vaccinaties. Ook een milieuschandaal in het Amerikaanse Parkersburg, waarbij een fabriek het drinkwater vervuilde, vergrootte de zorgen over dit type chemicaliën. De concentratie van sommige pfas-stoffen in het bloed van werknemers en omwonenden lag er 500 procent hoger dan bij de gemiddelde Amerikaan. Wetenschappers beschrijven in het vakblad Environmental International onder meer dat verhoogde pfas-waardes gepaard gingen met onder meer een verhoogd cholesterol, al noemen ze het epidemiologisch bewijs ook ‘beperkt’.

Het voorstel om pfas-chemicaliën zoveel mogelijk in de ban te doen, is dus vooral gebaseerd op een optelsom van proefdierstudies, epidemiologisch onderzoek én de wetenschap dat dit soort stoffen amper meer uit het milieu te krijgen zijn. De vijf landen die nu het grootschalige pfas-verbod voorstellen, concluderen dat de kosten van het vinden van alternatieven uiteindelijk lager zullen zijn dan de kosten voor gezondheid en milieu als pfas zich overal blijft ophopen.