Europa kijkt naar het Zuiden om verlies van Russisch gas op te vangen

De Italiaanse premier Mario Draghi vloog eerder deze maand persoonlijk naar Algiers om de deal te sluiten. Na de inspectie van een erewacht in El Mouradia, het presidentieel paleis in neo-Moorse stijl met uitzicht over de Algerijnse hoofdstad, sloot hij daar een overeenkomst voor de levering van meer Algerijns gas.

Als alles volgens plan verloopt, gaat Algerije de gasexport naar Italië vanaf komend najaar opvoeren van 21 miljard kubieke meter per jaar naar rond 30 miljard, een toename van meer dan 40 procent. Algerije wordt daarmee de grootste gasleverancier van Italië – in plaats van Rusland. Het gas zal worden geleverd via de zogeheten TransMed-pijpleiding, die van Algerije via Tunesië naar Italië loopt.

Korte tijd daarvoor had Draghi ook al een akkoord gesloten met Egypte voor de levering van extra gas. “We willen niet langer afhankelijk zijn van Russisch gas, omdat economische afhankelijkheid kan uitmonden in politieke onderwerping”, legde de premier uit in een interview met de krant Corriere della Sera. Volgens Draghi is de gehoopte diversificatie van de gastoevoer ‘relatief snel’ te bereiken. “Sneller dan we nog maar een maand geleden dachten.”

Gasreserves in Noord-Afrika

Nu het Westen zich voor zijn energievoorziening wil losmaken van Rusland, kijken Europese leiders begerig naar gasreserves in Noord-Afrika en onder de Middellandse Zee. Dat is logisch, want deze reserves zijn dichtbij en er liggen al pijpleidingen tussen Afrika en Europa. De Noord-Afrikaanse landen beschikken bovendien over fabrieken waarin het gas kan worden omgezet in vloeibaar lng, dat per tanker kan worden vervoerd.

Het was dan ook geen toeval dat de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Antony Blinken onlangs ook zijn opwachting maakte in het El Mouradia-paleis in Algiers. “De Amerikanen zijn door de oorlog in Oekraïne heel nerveus over energie”, zegt Riccardo Fabiani, projectdirecteur Noord-Afrika van de gerenommeerde denktank International Crisis Group. “Het enige waar Amerika nu om geeft in Noord-Afrika is olie en gas.”

Maar gemakkelijke en goedkope oplossingen zijn er ook in deze regio niet. Zo wil het Algerijnse staatsbedrijf Sonatrach, de zevende gasproducent ter wereld, zich best profileren als betrouwbare partner van Europa, en tegelijk profiteren van de hoge gasprijs. Maar Algerije wordt al decennia op schimmige wijze geregeerd, heeft lang te weinig geïnvesteerd in zijn gasinstallaties en kan zijn productie zekere op korte termijn maar beperkt opschroeven.

Vanwege een hoog opgelopen ruzie met buurland Marokko heeft Algiers bovendien afgelopen najaar de GME-gaspijpleiding gesloten, die via Marokko naar Spanje loopt. Daarnaast zal Algerije zijn oude vriend Rusland, dat al decennia veel wapens levert aan Algiers, niet te veel voor het hoofd willen stoten.

Libië kan gasproductie niet opvoeren

Libië heeft eveneens substantiële gasreserves, maar wordt sinds de gewelddadige afzetting van dictator Muammar Kadafi verscheurd door een bittere machtsstrijd tussen gewapende facties, die geregeld ontaardt in gevechten. Het land zit met twee rivaliserende regeringen, waarvan er eentje wordt gesteund door Rusland, dat er actief is met huurlingen. Opvoeren van de gasproductie lijkt voorlopig geen reële optie.

Ook Egypte kan maar beperkt bijspringen. Het land produceert relatief weinig gas, waarvan het bovendien veel zelf nodig heeft. De Egyptenaren beschikken ook niet over een pijpleiding naar Europa, dus het onlangs aan Draghi beloofde extra gas zal als vloeibaar LNG per tanker moeten worden vervoerd. Dat maakt het duur. Rome is van plan om drijvende opslagtanks en installaties te kopen of huren om het Egyptische LNG om te zetten naar bruikbaar gas.

De enige echte hoofdprijs voor Europa bevindt zich volgens experts dan ook in de oostpunt van de Middellandse Zee, waar energiebedrijven in de wateren van Cyprus, Israël en Egypte het afgelopen decennium grote nieuwe gasbellen hebben gevonden. Om een deel van dit gas naar Europa te krijgen is, met steun van de Europese Commissie, een pijpleiding gepland die via Cyprus en Kreta naar het vasteland van Griekenland loopt.

Over deze bijna 2000 kilometer lange pijpleiding, de zogenoemde EastMed, was de laatste jaren veel geharrewar. De Turkse regering maakte bezwaar tegen het plan omdat de pijpleiding conform de wensen van Griekenland en Cyprus buiten Turks territorium om gaat. Ankara heeft liever een pijpleiding die loopt via Turkije, zodat het aan geopolitieke invloed wint.

Pijpleiding niet rendabel te krijgen

Critici noemden het project voorts achterhaald, omdat Europa zich beter kan richten op duurzamere energiebronnen. Ook zou de pijpleiding, waarvan de aanleg op zijn minst 6 miljard euro zal kosten, economisch niet rendabel te krijgen zijn. Begin dit jaar werd het plan nog min of meer afgeschreven, omdat Amerika er niet langer achter zou staan.

Maar de oorlog in Oekraïne lijkt de kaarten opnieuw te hebben geschud. “Ik vermoed dat de Europeanen er nu echt werk van gaan maken”, zegt Fabiani van International Crisis Group. “De kans groeit dat de EastMed er komt. Maar de aanleg van zo’n pijpleiding kost minstens vijf tot tien jaar. Dus ook dit is geen oplossing voor de korte termijn.”