Erika Vlieghe: ‘Als er snel wéér een vervroegd Overlegcomité komt, weet ik niet of wij nog een advies zullen schrijven’

Nee, infectiologe Erika Vlieghe heeft het Overlegcomité van vrijdag nog niet verteerd. ‘Als er snel wéér een vervroegd Overlegcomité komt, weet ik niet of wij nog een advies zullen schrijven’, zegt het hoofd van de GEMS. ‘Wat valt er dan nog te zeggen?’

De horeca moet de deuren niet sluiten om 20 uur, er komt geen onmiddellijke tiendaagse sluiting van de lagere scholen, de contactbubbel komt niet terug. Wel moeten kinderen vanaf zes jaar mondmaskers dragen, begint de kerstvakantie een week vroeger en worden grote indoorevenementen geannuleerd. Voor de derde week op rij werd een Overlegcomité met spoed samengeroepen, om de dramatisch stijgende besmettingscijfers en de toevloed op intensieve zorg te proberen tegen te houden. En opnieuw is de uitkomst een fel afgezwakte versie van wat expertengroep GEMS, waarvan infectiologe Erika Vlieghe de voorzitter is, had geadviseerd.

Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) zei vrijdag meteen dat hij teleurgesteld is in het compromis. U ook?

“Dat is een no-brainer. Het zijn heftige dagen geweest. Zoals we in ons rapport geschreven hebben, zien wij al weken dat de zorg aan het imploderen is. We slagen er nog nauwelijks in voor iedereen deftige gezondheidszorg te voorzien. We zien ook dat andere takken van de maatschappij in elkaar aan het storten zijn. Heel wat dienstverlening kan niet meer doorgaan, omdat personeel uitvalt. Denk aan de crèches, het onderwijs en het openbaar vervoer.

U vraagt zich af of het wel zin heeft wat u doet met de expertengroep?

“Uiteraard komt zo’n existentieel moment dan naar boven, dat is evident. Maar ik wil het ook nuanceren: ik zal nooit zeggen dat er niemand naar ons luistert, want dat is niet zo. Men leest onze rapporten en probeert daar wel iets mee te doen, maar wetenschappelijk advies omzetten in beleid is wellicht ook niet makkelijk. En natuurlijk is het makkelijker om adviezen te geven dan om te besturen. Maar dat doet niets af aan de teleurstelling dat het blijkbaar niet mogelijk is om een consistent, doeltreffend epidemisch beheer te hebben in ons land. Het is frustrerend.

“Wat toch noodzakelijk zou zijn, is dat je veel vroeger krachtigere maatregelen neemt om deze besmettingsmolen de kop in te drukken. In onze analyse was het in deze golf essentieel om veel krachtiger en vroegtijdig op te treden in het lager onderwijs. We zitten in twee weken tijd met meer dan 2.000 incidenties per 100.000 inwoners in België en daarmee zitten we eigenlijk al op een eenzame hoogte in Europa. Maar in het onderwijs liggen de cijfers nog eens dubbel zo hoog. Dit is echt extreem, we moeten ons dit echt realiseren. We proberen nu al weken duidelijk te maken dat er daar moet ingegrepen worden. Ik begrijp echt wel dat dit niet makkelijk is. De crux is dat die kindjes nog niet gevaccineerd zijn, maar dan moet je toch alle andere dingen doen die je kunt doen om het onder controle te brengen? Keer op keer hebben wij de indruk dat dit gebagatelliseerd wordt. Dan krijg je afgezwakte maatregelen die onvoldoende effect ressorteren.”

Het valt nu echt niet meer te ontkennen dat kinderen de motor van de pandemie zijn?

“Dat is geëvolueerd en niet per se door voortschrijdend inzicht, wel omdat de pandemie geëvolueerd is. We hebben cijfers waarbij we zagen dat rond deze tijd vorig jaar de scholen volgden wat er in de maatschappij gebeurde, en niet omgekeerd. Maar dat is met de komst van de deltavariant dit voorjaar veranderd. Nu zetten de lagere scholen duidelijk de toon en volgt de maatschappij. Wel, als de situatie verandert, dan moet je je strategie ook veranderen. De deltavariant is niet dezelfde als de Wuhan-variant, en God weet wat ons nog boven het hoofd hangt met de omikronvariant.

“Maar nogmaals: ik weet echt dat dit niet makkelijk is. Er zijn veel maatschappelijke consequenties aan een schoolsluiting. Daar heb ik alle begrip voor. Maar op een bepaald moment moet je je afvragen: wat zijn we hier aan het doen? Proberen we nog om een epidemie te beheren of niet? Als je de scholen sluit, moet je ze nú sluiten. Dat het veel praktischer is om het pas over twee weken te doen, dat begrijp ik best vanuit maatschappelijk oogpunt. Maar virologisch is het echt niet zinvol.”

Er is nu al best wat kritiek over het feit dat kinderen de prijs betalen.

“We framen het echt verkeerd. Natuurlijk is deze golf niet ‘de schuld van de kinderen’. Kinderen kunnen hier op geen enkel moment iets aan doen. Ik vind het ook heel verkeerd dit debat zo emotioneel te framen. Maar je mag daar toch zo niet naar kijken? Als een kindje heel ziek is en je moet het een injectie geven, dan zeg je toch ook niet: we doen het niet, want het gaat pijn doen? We zitten nu al weken toe te kijken hoe het lager onderwijs aan het crashen is door de vele besmettingen daar. Vinden we deze chaos dan zoveel beter voor onze kinderen?

“Ik snap dat de maskers niet tof zijn voor de kinderen, maar misschien moeten we ze ook niet overdramatiseren. Ik wik mijn woorden, want ik wil hier niet voor kindermishandelaar doorgaan. Maar in heel veel landen die de pandemie veel beter onder controle hebben, dragen de kinderen maskers in de klas. Dat is daar geen issue. Dat is zo in Italië, in Duitsland, in Spanje, in de VS. Waarom is dit bij ons wel het einde van de wereld? Het debat draait veel te veel op emotionaliteit.”

Tijdens de eerste golf was het verwijt net dat er alleen maar aandacht was voor het virologische aspect en niet voor het mentaal welzijn.

“Natuurlijk is ons mentaal welzijn belangrijk en zeker ook dat van onze kinderen. Maar zijn we dan nu zoveel goeds aan het doen voor hun mentaal welzijn? Natuurlijk is een schoolsluiting het allerlaatste wat je gaat doen. Maar denk je dat ik er één moment plezier aan beleef om zoiets in een advies te schrijven? Terwijl het allemaal niet nodig had moeten zijn? Ik vind het beschamend dat wij dit moeten schrijven. En ik vind het nog erger dat het dan geframed wordt alsof wij de kinderen het gelag laten betalen van de grote mensen die zich niet kunnen gedragen. Dat is een intellectueel oneerlijke verdraaiing van de feiten.”

De experts wilden hardere maatregelen, maar tegelijk zegt u dat de piek er op 9 december zit aan te komen. Dan gaat de golf toch vanzelf afzwakken?

“Ja, maar daar hebben we precies goede wetenschappelijke evidentie over, onder meer dankzij het wetenschappelijk werk van Niel Hens en Philippe Beutels. Als je drastisch ingrijpt, kort en krachtig, vlak voor of op de piek, dan helpt dat om je daling ook heel kort en krachtig te maken. Dan sla je de curve als het ware neer, in plaats van een hele lang uitgerekte weg naar beneden te volgen. Zo zou je met een korte schoolsluiting dus investeren in alle weken en maanden die daarna komen. Nog eens zes weken zoals deze in de zorg en ik weet niet of er nog veel van onze zorg zal overschieten.”

Dit had allemaal niet nodig moeten zijn, zei u net. Maar zo’n zware golf hadden de experts toch ook niet voorspeld?

“In onze slechtste scenario’s hielden we in september al rekening met pieken tot 1.000 bedden op ic-care. Onze inschatting was dat als we het een beetje voorzichtig aan zouden doen, er wel een herfstpiek zou komen, maar dat die dan waarschijnlijk niet boven de 500 bedden op ic zou uitstijgen. Maar we hebben het niet voorzichtig aan gedaan, in oktober gingen alle remmen los. Meer dan in Brussel en Wallonië hebben gevaccineerden zich vooral in Vlaanderen heel veilig gevoeld en een enorm inhaalgedrag vertoond. Psychologisch valt die knaldrang perfect te begrijpen. Maar mix dat met de deltavariant en de scholen die weer open waren en je krijgt een enorme circulatie.

“Als ik zeg dat dit niet nodig had moeten zijn, herinner u dat wij al sinds september zeggen dat de maskers niet mochten verdwijnen. En in de scholen is er hoegenaamd niet effectief ingegrepen. Testen was lastig, maskers waren lastig, ventilatie was niet de wonderoplossing: tja, dan gebeurt er niks substantieels. Dan ben je niet aan het ingrijpen. Dan laat je betijen en als je altijd maar laat betijen, dan is dit waar je terechtkomt. En nu zal u zeggen: er zijn toch zo veel Overlegcomités geweest? Dat is waar, maar ze liepen steeds achter de feiten aan. De komende weken zullen we de volkomen voltrekking van deze vierde golf zien. Oversterfte, frustratie en verdriet. Is dat allemaal het niet-ingrijpen in de lagere school waard? Dat is de vraag die ik me stel.”

Dit is niet de golf van de niet-gevaccineerden, maar die van slecht politiek beleid?

“Zet dat nu niet als kop boven het artikel, want het is een complexe mix. We hebben België gebenchmarkt met andere landen: we zijn de slechtste van Noord-West-Europa als het gaat over besmettingen. Qua vaccinatie zijn we bij de beste, ook bij de derde prik. Dat zorgt ervoor dat we qua mortaliteit in het midden eindigen. De vaccinatiegraad is onze redding, zonder was het drama compleet geweest. Maar dat heeft ons als maatschappij wel overmoedig gemaakt.

“Dat de niet-gevaccineerden nog altijd een belangrijk deel uitmaken van onze patiënten, dat moet ook gezegd worden. Vaccinatie is enorm belangrijk om op duurzame wijze komaf te maken met deze pandemie. Dus moeten we ook kinderen van zes tot twaalf de kans geven om gevaccineerd te worden. Middelbare scholen hebben veel langer stand gehouden dan lagere scholen. Vaccinatie is dus wel degelijk de sleutel naar de oplossing, maar zal alleen werken als we tegelijkertijd ook tijdig ingrijpen en aan preventie doen. Dat is niet gebeurd.”

Hoe groot acht u de kans dat we volgende week weer een Overlegcomité hebben?

“Daar ga ik me niet over uitspreken. Maar als er een komt, dan weet ik niet of wij nog een nieuw advies gaan schrijven. Dan weet ik niet wat er nog te zeggen valt.”

Over Kerstmis wordt ook niks gezegd. Dat is nochtans al over drie weken.

“Wat kan je daar vandaag over zeggen? Dure beloftes doen, dat alles goed komt? Dat gaat niet. Ik denk dat het belangrijk is om te zoeken naar een gulden middenweg, waardoor we kunnen samenkomen, op een manier die veilig is. Iedereen wil familie zien, zeker nadat kerst vorig jaar in extreme mineur plaatsvond, maar niemand wil dat dit feest een broeihaard wordt voor het virus. Dus ik denk dat we tips moeten geven: nodig niet te veel mensen uit, zorg voor goede ventilatie, gebruik zelftesten vooraf. We moeten op een voorzichtige manier het nieuwe jaar ingaan. We weten ook nog niet wat die omikron brengt.”

De nieuwe variant zou de immuniteit omzeilen, leerden we dit weekend. Dat klinkt verontrustend.

“Ik zal niet verhullen dat dit mij ook verontrust. Maar dit maakt het nog belangrijker om onze virale circulatie zo snel mogelijk te laten dalen. Daarom was het ook zo belangrijk om die ingreep in de scholen nu te doen, en niet over twee weken. Zodat we zo snel mogelijk weer in normalere vaarwaters zouden zitten en niet met een maatschappij die vanzelf dreigt stil te vallen, doordat het virus haar lam legt. Ik vind het eigenlijk ons land onwaardig, dat wij in deze situatie verzeild zijn geraakt. En dat wanneer we ingrijpen niet het kraken van de zorg of de chaos in de scholen de grootste prioriteit zijn, maar wel of een Sportpaleis dat weekend nog gevuld kan worden. Ik stel me daar echt grote vragen bij.”