‘Er is niet één manier om vrouw te zijn’: zes vrouwen die ons denken veranderen

Leona Detiège (80)

- Eerste BOM (nu BAM) en voormalig politica
- Maakte de weg vrij voor bewust alleenstaande moeders

Op haar 25ste werd Leona Detiège moeder. En niet zomaar een moeder, maar een, zoals dat toen nog heette, bewust ongehuwde moeder (BOM). Een term die ze zelf nooit gekozen had, maar “die wel belangrijk was om te benadrukken dat er dingen moesten veranderen”, zegt ze. Ze vocht hard voor de rechten van haar kind. Want in 1967 – het geboortejaar van haar dochter Maya Detiège – moesten ongehuwde moeders hun kind officieel erkennen om er ook wettig moeder van te worden. Pas in 1989 werd dat afgeschaft, mede dankzij de inzet van Detiège.

Staatssecretaris, Vlaams minister, provincieraadslid, senator, burgemeester van Antwerpen: Leona Detiège heeft een rijke politieke carrière achter de rug als lid van de BSP (later SP en sp.a, nu Vooruit). Ze zette zich stevig in voor vrouwenrechten. Detiège stond als volksvertegenwoordiger mee op de barricades voor abortus. De abortuswet kwam er, maar moet wat haar betreft gemoderniseerd. “Nog altijd bestaat er abortustoerisme omdat er remmen in de wet staan door politieke compromissen, zoals de zes dagen bedenktijd en de termijn voor een abortus.”

Internationale Vrouwendag is belangrijk voor Detiège. “In veel landen wordt de klok teruggedraaid als het aankomt op vrouwenrechten. We moeten waakzaam zijn en zien dat dit niet afstraalt op België.” Zorg dat je van niemand afhankelijk bent en altijd uw plan kunt uitvoeren, leerde ze van haar ouders. De boodschap geeft ze nu door aan haar kleinkinderen. “‘Als je huwt, zorg dat je een contract hebt’, zeg ik tegen jonge vrouwen. ‘Waar komt die nu mee af’, hoor ik dan. Totdat ze problemen hebben.”

Miet Smet (79)

- Voormalig christendemocratische politica
- Zonder haar stonden we er qua gelijkheid anders voor in België

Als er iemand is die het Belgische beleid rond gelijke kansen voor mannen en vrouwen heeft vormgegeven, is het Miet Smet (CVP/cd&v) wel. Een politieke duizendpoot: ze was lid van het Vlaams, federaal en Europees Parlement, staatssecretaris voor Milieu en Sociale Emancipatie, en minister van Tewerkstelling en Arbeid. Via de politiek kwam ze in de vrouwenbeweging terecht. “Een politieke vrouw” noemt ze zichzelf daarom.

De strijd tegen geweld op vrouwen, de loonkloof, een meer evenwichtige vertegenwoordiging van vrouwen in adviesraden: allemaal thema’s die Smet op de agenda heeft gezet. Zo maakte ze zich hard voor een omstreden vrouwenquotum. Met resultaat: in 1994 werd de wet-Smet-Tobback aangenomen, die politieke partijen verbiedt om kieslijsten te presenteren met daarop twee derde kandidaten van hetzelfde geslacht.

Spijt had ze achteraf toen ze in 1990 met de christendemocraten meestemde tegen de abortuswet. Voor de politieke vrede, de regering viel niet. Maar het ging rechtstreeks tegen haar principes in. In haar memoires beschrijft ze hoe ze als staatssecretaris voor Emancipatie voor de regering en haar partij verzweeg dat ze wist van illegale abortussen die werden uitgevoerd in het Klein Kasteeltje in de jaren 80. Met de campagne ‘Sex-collega, ex-collega’ zette ze ongewenst seksueel gedrag op de werkvloer op de kaart, jaren voor #MeToo. Miet Smet, een absolute voorloper.

Christine Van Broeckhoven (69)

- Professor moleculaire biologie en genetica (UA)
- Bewees dat het kan, een internationale wetenschappelijke carrière als vrouw

Met drie in een groep van negentig waren ze, de vrouwen die in 1971 aan de universitaire studie chemie begonnen in Antwerpen. Een van hen was Christine Van Broeckhoven. “Een van de twee andere vrouwen heeft de studie niet afgemaakt. De laatste is uiteindelijk arts geworden.”

“Toen ik begon, waren er niet alleen weinig vrouwen in de wetenschap, mannen begrepen ook gewoon niet dat een vrouw dat kon doen”, zegt ze. “Dat is nu natuurlijk al sterk verbeterd: veel vrouwen kunnen nu wetenschap bedrijven en daarin aan de top raken. Maar het is goed om dat op een dag als vandaag toch nog eens te zeggen: vrouwen kennen of kunnen net zoveel als mannen.”

Dat bewees Van Broeckhoven met haar eigen loopbaan. Ze studeerde met vlag en wimpel af, behaalde nadien een doctoraat in de moleculaire biologie en bouwde een internationale carrière uit om ‘u’ tegen te zeggen. De Antwerpse ontdekte de sleutelrol van het APP-eiwit in het ziekteproces van alzheimer, publiceerde in toptijdschriften en geldt als een van dé internationale referenties in haar vakgebied.

Om daar te raken, moest Van Broeckhoven meermaals van zich afbijten, bijvoorbeeld omdat een man er met haar onderzoeksresultaten vandoor ging. “Ik heb altijd moeten zoeken en zoeken”, verbloemt ze dat. Ook dat typeert Van Broeckhoven: haar levenspad doet anderen haar als feminist bestempelen, zelf ziet ze zich in de eerste plaats vooral als wetenschapper. Typerend daarvoor is hoe we haar treffen als we bellen voor dit stuk: druk aan het werk.

Hilde Van Mieghem (64)

- Actrice, regisseur, scenariste, documaakster en schrijfster
- Daagt al een hele carrière lang sociale conventies uit

“Doet ze dat nu ook al, boeken schrijven?” Die reactie kreeg Hilde Van Mieghem naar eigen zeggen vaak toen ze afgelopen zomer haar debuutroman De drie duifkes publiceerde. “Als je nu kijkt naar de reacties die Guillaume Van der Stighelen krijgt omdat hij debuteert als romanschrijver is het eerder: ‘Wauw, zie eens wat hij allemaal kan?’ Bij mij was het: ‘Denkt ze nu dat ze dat ook kan?’”

Van Mieghem begon haar carrière als actrice. Later schreef en regisseerde ze zelf films. Recent maakte ze documentaires, bijvoorbeeld over kindermisbruik. En nooit heeft ze ervoor teruggedeinsd om haar mond open te doen, zoals over #MeToo en de zaak-Bart De Pauw.

“Ik zat altijd als enige gescheiden moeder op de oudervergaderingen van mijn dochter Marie (Vinck, AB/PG)”, zegt Van Mieghem. “Nu is er veel aandacht voor alleenstaande moeders en het gevaar van armoede voor hen. Nooit heb ik daar iemand over gehoord in de twintig jaar dat ik mijn dochters alleen opvoedde. Dus ja, misschien ben ik altijd een voorloper geweest.” (lacht)

Het levert haar bij sommigen de reputatie op van bewust de controverse op te zoeken. Terwijl dat volgens haar nooit de bedoeling is. Van Mieghem beschrijft zichzelf zelfs als schuw. “Ook bij mijn boek zag ik pas tijdens het schrijven dat het eigenlijk een feministische inslag gekregen heeft”, zegt ze. “Tijdens mijn research besefte ik welke weg we als vrouwen hebben afgelegd in België. Dat gewoon opschrijven is al een eyeopener. Daar hoop ik jonge vrouwen wel bewust van te maken.”

Anuna De Wever (21)

- Ex-Youth for Climate, nu policy officer bij ngo CAN Europe
- Plaatste klimaatverandering centraal in het publieke debat in Vlaanderen

Zeventien jaar. Zo oud was Anuna De Wever toen die samen met Kyra Gantois en de andere klimaatactivisten van Youth for Climate 35.000 landgenoten op de been wist te brengen. Samen plaatsten ze via de wekelijkse klimaatmarsen het thema klimaatverandering centraal op de agenda, aan de keukentafel en in het parlementaire halfrond.

Dat “de verdiensten van de beweging daarin enorm zijn”, minimaliseert die meteen de eigen rol daarin. Toch kan De Wever er niet omheen dat het die is die al snel symbool werd voor dat thema.

Kan die het eigenlijk hebben dat De Morgen net op Internationale Vrouwendag de spot op hen zet? De Wever heeft er immers nooit een geheim van gemaakt dat die zich als genderfluïde identificeert.

De Wever zegt van wel, omdat Vrouwendag voor hen meer is dan louter dat. “Het is cruciaal te begrijpen waar de dag vandaan komt”, zegt de activiste. “Bij een brand in de Triangle Shirtwaist Factory in het New York van 1911 kwamen 146 jonge vrouwelijke arbeiders om. Velen van hen waren immigrant.” De wortels van deze dag komen vanuit de grassrootsbeweging die daaruit ontstond: mensen die zich op verschillende vlakken gediscrimineerd voelden en uitgebuit werden, hebben zich toen verenigd om te strijden voor sociale rechtvaardigheid. “Het zijn dit soort bewegingen die inhoud geven aan zo’n dag. Dat verhaal blijven vertellen, is belangrijk voor hedendaagse feministische bewegingen, klimaatactivisten, voor wie opkomt voor sociale rechtvaardigheid enzovoort: het helpt om het systematische van die strijd te herkennen.”

Nadia Fadil (44)

- Professor sociale en culturele antropologie KU Leuven, schrijfster en opiniemaker
- Een onmisbare stem in het diversiteitsdebat

Migratie hoort erbij in deze wereld. Het klinkt als een open deur, en toch is er nog altijd veel werk aan de winkel als het gaat om diversiteit en representatie in de maatschappij. Nadia Fadil zet zich er onvermoeibaar voor in. Ze is docente aan de KU Leuven en verricht onderzoek naar multiculturalisme, ras, religie, migratie en veiligheid binnen de vakgroep antropologie.

Toen Fadil bezig was aan haar doctoraat en onderzoek deed naar moslimminderheden in België, merkte ze dat het publieke discours haaks stond op de alledaagse ervaringen en realiteit van minderheden. “Ik vond het belangrijk om vooroordelen en verkeerde beeldvorming wat recht te zetten”, herinnert ze zich het moment dat ze zich publiekelijk uitsprak. Neen, we zijn er niet op vooruitgegaan, stelt ze. Er zijn meer stemmen in het debat die de complexiteit van migratie en diversiteit onderstrepen, maar er is ook meer polarisering. “Zeer conservatieve visies hebben een prominente plek.”

Haar antropologische blik richt ze ook op de Internationale Vrouwendag. “Er is niet één manier om vrouw te zijn. Dat wil niet zeggen dat er geen onderlinge solidariteit of verbondenheid kan zijn.” Deze dag doet ons stilstaan bij de strijd die vrouwen moeten leveren voor hun eigen emancipatie, zegt ze. “Het recht op werk, studeren, het recht om te kunnen dragen wat ze willen en hun religie te kunnen belijden. En aanwezig te kunnen zijn in de maatschappij.”