‘Er is gas gevonden in het oosten van de Middellandse Zee. Dat zal geen vrede brengen’

Dat de Grieken al zweten als hij nog maar de naam van de Turkse langeafstandsraket, Tayfun, laat vallen. Met dat onverholen dreigement dreef Turks president Recep Tayyip Erdogan afgelopen weekend nog maar eens de spanning met zijn buurland op. Het zijn uitspraken die Turks professor Internationale Relaties Senem Aydin-Düzgit (44) niet verbazen.

Echt goed tussen de lijnen lezen moesten de Grieken niet doen toen Turks president Erdogan begin september liet verstaan dat ze moesten oppassen en “Izmir niet moesten vergeten”. Daar verloren de Grieken honderd jaar geleden een veldslag van Turkije. Afgelopen weekend haalde Erdogan opnieuw het grof geschut boven, door te dreigen met raketten. “Weinig nieuws onder de zon dus”, zegt Senem Aydin-Düzgit. “Jammer genoeg. (lacht).”

Aydin-Düzgit kan het weten. Ze is een autoriteit wat betreft het Turks buitenlands beleid, als professor Internationale Relaties aan de Sabanci Universiteit in Istanbul en onderzoeker voor het Istanbul Policy Center (IPC) - de Turkse versie van het Egmontinstituut in België of het Nederlandse Clingendael. Maar ze startte haar academische loopbaan in ons land, aan de VUB, waar Aydin-Düzgit haar doctoraat behaalde.

Waarom uit Erdogan die bedreigingen aan het adres van Griekenland?

“Eerst en vooral: ik zie ze niet als geloofwaardig. Misschien dat Turkije of Griekenland links of rechts eens een stukje rots of onbewoond eilandje zal aanvallen, maar dit zal volgens mij niet escaleren tot volwaardige militaire actie.

“Erdogans uitspraken zijn vooral gedreven door binnenlands beleid. Zo’n nationalistisch discours is handig in aanloop naar de presidentiële en parlementaire verkiezingen in Turkije volgend jaar, zeker omdat er een sterk nationalistisch electoraat is in Turkije. Dat is niet alleen zo bij de basis van Erdogans partij AKP, maar ook bij kiezers van andere partijen. Dat publiek probeert Erdogan te bespelen.

“Daarnaast zijn er gewoon al langer spanningen tussen beide landen. It takes two to tango. Erdogan kan die spanning opdrijven omdat ook Griekenland dat doet: het doet zelf stevige uitspraken, bewapent zich en sluit wapenovereenkomsten met de Verenigde Staten. Ook daar kan dat verklaard worden door een soortgelijke dynamiek: de Griekse regering zit in enkele schandalen verwikkeld. Dan is de Turkije-retoriek handig als afleiding.”

Waarom acht u een escalatie niet realistisch?

“De AKP van Erdogan kent haar limieten. Ook zij weten dat militaire acties gevolgd zouden worden door reacties van andere landen. Zeker de oorlog in Oekraïne toont dat zoiets absurd zou zijn. Turkije weet dat er dan veel steun van andere Europese landen zou komen, van Frankrijk bijvoorbeeld, of de Verenigde Staten.

“Erdogan is eerst en vooral een pragmatisch politicus.”

Enkele jaren geleden ging Erdogan nog lunchen met de Griekse premier. Daarna escaleerde de situatie toch weer. Hoe komt dat?

“Daar zijn drie redenen voor. Zo heeft Turkije zijn buitenlands beleid verschoven naar een meer nationalistische lijn. Dat deed Erdogan nadat hij in 2015 een alliantie moest sluiten met de ultranationalistische partij om aan de macht te blijven.

“Maar ook verandert de dynamiek in het Midden-Oosten. Turkije heeft veel partners, zoals Israël en Egypte, van zich vervreemd door die verandering in beleid. Het staat er dus redelijk alleen voor, terwijl Griekenland en Cyprus wel de steun van die landen genieten. Daarom dat Turkije een nieuwe houding zoekt in de regio.

“Tot slot is er de gasvraag. In het oosten van de Middellandse Zee is recent gas ontdekt. Gas dat zowel Turkije als Griekenland willen oppompen. We worden er ons steeds meer van bewust zijn dat die ontdekking geen vrede zal brengen, maar net meer conflict en onenigheid.”

Hebben Erdogans dreigementen eigenlijk enige deining in het water veroorzaakt in Turkije?

“Nauwelijks. (lacht) Het is niet het belangrijkste onderwerp inzake buitenlands beleid voor Turkije, wat het wel is voor Griekenland en Cyprus. Turkije heeft andere bezorgdheden, met de torenhoge inflatie op nummer één momenteel. Daarnaast zijn er nog binnenlandse problemen en de oorlog in Oekraïne. De dreigingen aan het adres van Griekenland komen misschien twee dagen in het nieuws, maar drijven dan weer weg.”

In die oorlog in Oekraïne neemt Erdogan een dubbele houding aan. Enerzijds bekritiseert hij Vladimir Poetin voor de inval, anderzijds probeert hij een deal met hem te sluiten om goedkoper gas te kunnen importeren uit Rusland. Hoe moeten we dat verklaren?

“Eigenlijk is het niet zo ingewikkeld. Zoals ik zei: Erdogan is een pragmaticus. Hij probeert een balans te vinden tussen Turkije als NAVO-lidstaat die een werkrelatie moet onderhouden met het Westen en Turkije dat het zich niet kan veroorloven de (economische) steun van Rusland te verliezen. Daarenboven heeft Erdogan een persoonlijke band met Poetin.

“Daartussen probeert hij een balans te vinden. Hij steunt Oekraïne en stuurt drones naar het land. Maar langs de andere kant blijft Erdogan zo ver mogelijk weg van de Europese sancties tegen Rusland om zijn eigen economie te sparen - zeker in de aanloop naar Turkse verkiezingen en met de huidige inflatie in het achterhoofd.

“Let wel, veel heeft te maken met Erdogan, maar niet alles. Zelfs als de oppositie aan de macht zou komen, zou die evenwichtsoefening blijven bestaan. De relaties met Rusland zouden niet meer zo persoonlijk zijn en transparanter worden. Maar ik denk dat geen enkele Turkse partij de Europese sancties tegen Rusland zou steunen, simpelweg om de Turkse economie te redden.”