Energie-expert over olieboycot tegen Rusland: ‘China en India zijn de grote winnaars’

Hoe effectief is de olieboycot die de Europese lidstaten maandagavond overeenkwamen? Dat valt best tegen, zegt energie-expert Lucia van Geuns van het Centrum voor Strategische Studies in Den Haag. ‘Tankers gaan naar andere landen varen, prijzen gaan omhoog.’

Hoe groot is de impact van deze olieboycot op Rusland?

Van Geuns: “Ik wil niet zeggen dat het een halfbakken akkoord is, maar het heeft vier weken geduurd om het te sluiten, het treedt pas in de winter in werking en de olie via pijpleidingen is ook nog eens uitgezonderd. Als je echt pijn wilt doen, moet je snel en geheel afsluiten.

“Daarom denk ik dat de impact voor Poetin erg zal meevallen. De oliemarkt is een internationale markt, dus die gaat zich voegen, tankers gaan naar andere landen varen, prijzen gaan omhoog. Zo zal de financiële impact beperkt zijn.”

Doet het dan helemaal geen pijn?

“Wel een beetje. Op de korte termijn vooral omdat olie die eerst naar Europa ging langer onderweg is naar de nieuwe afnemers. Dat zie je nu al gebeuren, veel tankers varen naar India en andere Aziatische landen. Dus er ontstaat een probleem met de beschikbaarheid van schepen. Voor Rusland is dat lastig want het heeft weinig opslagruimte om verstoringen in de transportketen op te vangen.

“Ook het terugschroeven van productie is ingewikkeld voor de Russen, want hun olie komt uit oude velden en die krijg je niet meer zo makkelijk aan de praat als je ze eenmaal hebt afgesloten. Waarschijnlijk zullen ze die olie dus wel oppompen maar met een grote discount proberen te verkopen. Maar ja, als de olieprijs tegelijkertijd heel hoog is, zoals nu, is die pijn ook minder groot.”

In Europa doet het wel zeer.

“Ja, zeker in Nederland. De havens van Rotterdam en Amsterdam verwerken normaal veel Russische olie en kolen. Er zijn wel vijf raffinaderijen in de Rotterdamse haven. Je ziet de afgelopen weken al dat er in Rotterdam minder Russische olie binnenkomt omdat bedrijven aan een soort self sanctioning doen. Shell is het bekendste voorbeeld, maar ook andere grote en kleine bedrijven hebben besloten ermee te stoppen. De handel is er nog wel, maar de doorstroom en verwerking is minder.”

Wat voor gedrag gaat dit uitlokken op de wereldmarkt?

“Uit Rusland kregen we zogenoemde Oeralolie, relatief zware olie. De Nederlandse raffinaderijen zijn erg modern en kunnen veel soorten olie verwerken. Maar veel eenvoudige raffinaderijen in Europa zijn op die Russische olie ingesteld en kunnen die niet zomaar vervangen door andere soort ruwe olie. Olie uit Amerika is bijvoorbeeld te licht. Iraanse olie is wel geschikt, maar daarop ligt ook nog een boycot. Hetzelfde geldt voor Venezuela. Met die landen wordt nu onderhandeld over het opheffen van de sancties. Wat dat betreft is het opportunisme natuurlijk groot.

“Onder de radar wordt die olie en ook Russische olie natuurlijk nog steeds verkocht, en op zee wordt die dan gemengd. Wij krijgen intussen ook meer olie binnen uit de Emiraten. Zoals ik al zei: de markt gaat zich voegen naar de nieuwe situatie.”

Wie zijn de grote winnaars?

“China en India. Die zijn al met Iran en Venezuela aan het handelen, onder de radar. En met name India profiteert nu al van flinke kortingen op alle Russische olie die wij niet meer afnemen. Het is natuurlijk ook goed nieuws voor alle andere olieproducerende landen, want zij profiteren van de hoge olieprijs.”

Kunnen de olieproducerende landen, die zijn verenigd in Opec, niet meer olie leveren?

“Dat ligt gevoelig. Rusland is ook aan die organisatie verbonden, en de andere leden willen Rusland trouw blijven. Amerika moedigt die landen wel aan om meer te produceren, maar vooralsnog lijken ze dat niet van plan.”

Europa zei gisteren dat het ‘eensgezind’ is. Maar wordt het blok niet heel effectief door Poetin uiteengespeeld? Ook rondom de gasbetalingen is er nu verdeeldheid. Tekenend was ook dat hij Servië juist een zeer gunstige gasdeal heeft gegeven.

“Die deal met Servië is typisch zo’n Poetin-actie, al is Servië geen EU-lid. Er komen zeker barstjes in de eenheid en deze energieboycotten hebben voorlopig dus weinig impact. Mogelijk wel op de langere termijn, want Rusland wordt natuurlijk wel een paria en landen proberen allemaal om daar minder afhankelijk van te worden.”

Een ander deel van de sancties, dat wel pijn lijkt te doen, is het verbod voor Europese bedrijven om te werken in de Russische gas- en olie-industrie.

“Ja, dat is zeker een probleem voor Rusland. De kennis, diensten en hightech materialen uit de EU en andere landen die de sancties steunen, is essentieel voor de exploratie en productie van nieuwe olie- en gasvelden. Nu al liggen grote lng–projecten in Siberië stil. Daardoor loopt Rusland miljarden mis.”

In al dit sanctiegeweld zou je bijna vergeten dat er ook nog zoiets is als het klimaatprobleem.

“Ja.”

Wat betekenen al deze ontwikkelingen voor de ambities om de CO₂-uitstoot te verminderen?

“Op korte termijn is het waarschijnlijk een tegenslag. Zo is in veel Europese landen de druk groot om kolencentrales weer aan te zetten. Anders dreigen we in de kou te komen te zitten. Voor politici is het de keuze tussen iets doen aan maatschappelijke onrust op korte termijn of het klimaatprobleem op lange termijn. Dan kiezen ze meestal voor de korte termijn. Eurocommissaris Frans Timmermans zei dat ook bij de aankondiging van de Europese plannen om van het Russische gas af te komen: op korte termijn meer uitstoten en dan versneld afbouwen. Ik hoop dat echt.”

Het blijft hoe dan ook heel spannend in Europa.

“Zeker. Voor komende winter is natuurlijk de vraag of er genoeg energie is om warm te blijven. Op middellange termijn, de komende tien jaar, gaat het nog een enorme operatie worden om al die duurzame energie op te wekken en op te slaan. Daarbij is ons streven om als EU autonoom te worden. Maar er zullen bij die transitie ook weer nieuwe afhankelijkheden ontstaan. Voor alle magneten die nodig zijn voor windmolens of accu’s in auto’s zijn we zeer afhankelijk van de landen waar die metalen worden gewonnen en verwerkt. Dat is een markt die wordt gedomineerd door China.”

Dat klinkt best verontrustend.

“Dat is het ook. Europa is zich daar ook zeer van bewust. Echt autonoom worden, gaat zeker niet op korte termijn gebeuren.”